جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هنر پارچه بافی با توجه به نیاز اولیه انسان نسبت به پوشاک؛ پیشینه ای طولانی دارد و در دوران های مختلف تحولات بسیاری را پذیرفته است، به ویژه در دوران صفوی، که با حمایت های شاهان صفوی پیشرفت زیادی بدست آورده به طوری که بسیاری از تاریخ نگاران و سیاحان، دوران صفوی را درخشانترین عصر طلایی هنر ایران نامیده اند.در این پژوهش با بررسی به هنر پارچه بافی ایران عهد صفوی، تاثیرگذاری و یا تاثیرپذیری آن با یکی از تمدن های هم عصرش یعنی تمدن عثمانی، به صورت تطبیقی بررسی شود.محور اصلی این پژوهش؛ طرح ها و نقش های بافته شده، در پارچه های صفوی و عثمانی است، بر همین مبنا، ابتدا، ویژگی ها و شیوه های پارچه بافی صفوی و عثمانی را بررسی کرده، با دسته بندی طرح ها و نقوش بافته شده، آن ها را به سه گروه: نقوش گیاهی، نقوش خطی یا خط نگاره ها و نقوش انسانی و حیوانی تقسیم می کنیم. سپس نمونه های بدست آمده، از پارچه های هر دوره را به صورت تطبیقی بررسی می کنیم.اهدافی که در این تحقیق مورد نظر است عبارت است از:بررسی نقش مایه ها و طرح های بافته شده، پارچه های صفوی و عثمانی؛بررسی تاثیر متقابل پارچه های صفوی و عثمانی، و توصیف، تحلیل و تطبیق نقوش هر دو سوالاتی که این پژوهش، در پی پاسخ آن است:1- چه نوع طرح ها و نقوش در پارچه های صفوی و عثمانی کاربرد داشته اند؟2- آیا طراحی و نقوش پارچه های صفوی و عثمانی از یکدیگر تاثیر پذیرفته اند؟

ادبیات غنی در طول تاریخ، سرشاز از مضامین حماسی، اسطوره های دینی و آیینی بوده، بزرگ ترین و برجسته ترین این آثار، حماسه شاهنامه فردوسی است که در دوره های مختلف، دست مایه بسیاری از شاعران و ادیبان ایرانی قرار گرفت، تا با الهام از شیوه و سبک شاهنامه، منظومه هایی حماسی با مضامین ملی و مذهبی به ثبت برسانند. از جمله این منظومه ها، حماسه های دینی، مذهبی و شیعی است که با ورود آیین اسلام به ایران و علاقه بسیار مردم این سرزمین به پیامبر (ص) و ائمه (ع) و ارتباط معنوی آن ها با اهل بیت، رونق یافت و در دوره های مختلف، در به تصویر کشیدن شجاعت، دلاوری و مظلومیت اهل بیت (ع) مورد توجه شاعران قرار گرفت. نمونه های بسیاری با نام «حمله حیدری» در سده های هفدهم- نوزدهم/ یازدهم- سیزدهم سروده شده و مبنا و اساسی برای پرده خوانان و نقالان مجالس مذهبی بوده است. یکی از برجسته ترین نمونه ها «حمله حیدری» نوشته ملابمانعلی راجی کرمانی است، که در دوره قاجاریه سروده شده و متاثر از شاهنامه فردوسی طوسی است. داستان های این منظومه شامل سیره پیامبر (ص)، زندگی و رشادت های امیرالمومنین (ع) و واقع کربلا است.اهداف این مقاله شامل:1- شناسایی جایگاه و مرتبه امیر مومنان علی (ع) در منظومه حمله حیدری.2- شناخت شباهت ها و تفاوت های نگاره های نسخه های مصور حمله حیدری قاجاری از نظر شیوه و محتوا.برای رسیدن به اهداف فوق سوالاتی مطرح شده است،1- حماسه حمله حیدری دارای چه مضامین داستانی است؟2- حضرت علی (ع) چه مرتبه و جایگاهی در نسخه خطی حمله حیدری دارند؟

اصفهان، یکی از شهرهای تاریخی ایران در دوران اسلام به دلیل موقعیت ویژه اش به خصوص در زمان حکومت صفویان، رونق خاصی در معماری یافت. این شهر که از سوی  شاه عباس به پایتختی برگزیده شد؛ از مساجد، کاخ ها، پل ها، خیابان ها و باغ های زیادی بهره مند شد؛ و توسعه آن در زمان شاه عباس دوم همچنان ادامه یافت.با ظهور شاه عباس اول عصر زرین معماری صفوی آغاز شد. این معماری گرچه درخشان ترین عصر معماری ایران نبوده، عصر اعتلای معماری ایران است. در معماری صفویه بر خلاف دوره های اولیه معماری، رنگ و تزیین نقش بسیار مهمی دارد و بناهای بسیاری از این دوره به جای مانده، که اگر چه به لحاظ اصولی معماری در خور توجه نیستند؛ از لحاظ تزیین و شکل ظاهری بسیار زیبا و بی بدیلند. از این رو، بناهای اصفهان در این دوره منبع مهمی برای بررسی عنصر تزیین در معماری اسلامی ایران به شمار می رود. کاخ های زیبایی مانند کاخ عالی قاپو، هشت بهشت و چهل ستون و مساجد مشهور و مهمی همچون امام، شیخ لطف اله، شکوه تزیینات معماری دوره صفوی را نشان می دهند. ارامنه، یکی از آن گروه هایی است که از سوی شاه عباس اول صفوی به اصفهان مهاجرت داده شده اند. آن ها برای فراهم آوردن زندگی مادی و معنوی خود در پایتخت صفویان نیاز به مبانی فرهنگی خاص خود داشتند. در این راستا، احتیاج به مراکز عبادی، آن ها را بر آن داشت، تا با کسب اجازه از دربار صفوی نسبت به ساخت کلیسا اقدام نمایند. از کلیساهای دوره صفوی در اصفهان می توان به کلیسای وانک، بیت اللحم، سنت ماریا، سنت پیتر و ... اشاره کرد. هنرمندان در تزیین این کلیساها، متاثر از سبک معماری صفویه بودند و حتی از آرایه های هنر معماری اسلامی در آراستن کلیسا نیز بهره مند شده اند. در این مقاله تاثیرپذیری این آرایه ها از تزیینات معماری دوره صفوی مطالعه می شود. از این رو، هدف های اساسی مقاله به شرح ذیل است.1- شناخت ویژگی های معماری کلیساهای ارامنه اصفهان و معماری اسلامی دوره صفوی2- بررسی میزان و نوع تاثیرپذیری تزیینات کلیساهای ارامنه اصفهان از معماری دوره صفوی در این مقاله سعی شده، به سوالات زیر پاسخ داده شود:1- تزیینات معماری کلیساهای ارامنه اصفهان چگونه از معماری اسلامی دوران صفویه تاثیر پذیرفته است؟2- نحوه به کارگیری عناصر تزیینی معماری دوره صفوی، در چه مکان هایی از کلیسا مشاهده می شود؟گردآوری مطالب این مقاله، با استفاده از داده های تاریخی، اسناد، عکس ها و تصاویر موجود و تنظیم و تدوین مقاله به روش توصیفی، تحلیلی و مقایسه ای صورت گرفته است.

سیدنورالدین نعمت اله کرمانی، معروف به شاه نعمت اله ولی از صوفیان، شاعران محبوب و بزرگ سده چهاردهم و پانزدهم/ هشتم و نهم، موسس طریقه «نعمه اللهیه» است. این عارف بزرگ در زمان حیاتش مورد توجه شاهان تیموری بود.پس از گذشت شش سده از وفات این عارف بزرگ، وی همچنان مورد توجه شیعیان و حکمرانان وقت ایران بود، تا جایی که در مجموعه بنای آرامگاهی او، تداوم معماری ایران تا دوره قاجاری چشمگیر است. بیشترین توسعه این مجموعه، به دلیل ارادت شاه عباس اول صفوی، محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار مربوط به دوران صفویه و قاجاریه است. از آنجایی که تیموریان و صفویان برای تداوم حکمرانی و تسلط خود، به نفوذ و تاثیر صوفیان و شخصیت های مذهبی نیاز داشتند، به عارفان قدرتمند و با نفوذ جامعه بها می دادند. با بررسی این مجموعه، علاوه بر کسب اطلاعاتی در خصوص تاریخ ایران و دیدگاه مذهبی حاکمان وقت، شخصیت مذهبی سید نعمت اله ولی و خصوصیات مقبره و تزیینات کتیبه ای آن نیز مورد توجه قرار می گیرد. سوالاتی که این مقاله در پی پاسخ دادن به آنهاست عبارتست از:1- شاخصه های افکار و اندیشه سید نعمت اله ولی دارای چه ویژگی هایی است؟2- مضامین تزیینات کتیبه ای بقعه شاه نعمت اله ولی دارای چه مفاهیمی است؟اهدافی که در این مقاله مورد نظر است:1- شناسایی ساختار و ویژگی معماری تیموری؛2- بررسی زندگی و احوال عارف بزرگ، سید نعمت اله ولی؛3- مطالعه ساختار بقعه و مضامین کتیبه های مذهبی و ادبی آن؛روش تحقیق در این مقاله به شیوه تاریخی، توصیفی و تحلیلی با استناد به منابع کتابخانه ای و تحقیق میدانی از بقعه است.

قرآن به عنوان اصلی ترین دست مایه هنر اسلامی است. از بخش های مهم این هنر، نگارگری اسلامی است. داستان های قرآن کریم یکی از برجسته ترین عناوین مضمون قرآنی است. به همین دلیل شناخت این داستان ها، چگونگی بیان آن ها و نحوه روایتگری این قصه ها در خور توجه است. در کتاب قصص الانبیا شرح بیشتری در خصوص جزییات این گونه داستان ها نقل شده است که دارای جاذبه و فضای دلنشینی برای خواننده است. در نسخه های مصور قصص الانبیا جایگاه هنرمندان نگارگر قابل تامل است، چرا که به خوبی ضمن شناخت دقیق مفاهیم داستان به خیال پردازی و روایتگری تصویری داستان پرداخته است. در این مقاله با بررسی چند نمونه از نگاره های موجود سعی شده است ضمن مطالعه تطبیقی محتوی داستان های برگرفته از کتب تفسیر و مضامین قصه های قرآنی به بررسی نگاره ها با تاکید بر ویژگی زیباشناسی آنان پرداخته شود. از این میان نقش محیط های فرهنگی و اجتماع فرهیختگان در گسترش و غنی نمودن علوم قرآنی و تعامل آنان با هنرمندان تصویرگر کاملا محسوس است. این همسویی موجب شده تا آثار نگاره ها بسیار نزدیک به داستان قرآنی و در عین حال با روح بلند پروازی هنرمندان توام شده و دنیای زیبایی را از هماهنگی محتوی و قالب نگاره پدید آورد.سوالات اساسی در این مطالعه شامل:1) هنرمند نگارگر تا چه میزان به مضامین داستان حضرت آدم (ع) احاطه داشته است؟2) چگونه این مفاهیم در قالب عناصر بصری و تجسمی به تصویر کشیده شده است؟اهداف:1) شناخت نوع ارتباط مضامین داستان حضرت آدم (ع) با زیباشناسی نگاره ای مرتبط قرآنی.2) مطالعه عناصر بصری و زیباشناسی نگاره های داستانی حضرت آدم (ع) در نسخ خطی مصور دوران صفویه.روش تحقیق در این مقاله تاریخی، تحلیلی و توسعی و با مطالعه نمونه هایی تصویری و نیز منابع تفاسیر قرآنی حضرت آدم (ع) بررسی و تحلیل شده است.

هنر طراحی ایرانی بخشی از هنرهای تجسمی است که اشکال بر مبنای خطوط و حالات مختلف آن، به وسیله قلم مو و مرکب بر روی کاغذ و یا یک سطح به وجود می آید. خط در هنر طراحی، نقشی مشابه با رنگ در نقاشی ایفا می کند. این جایگزینی، شخصیتی قائم به ذات به هنر طراحی می دهد. گرچه به طور عام، هنر طراحی ایرانی زیر مجموعه هنر نقاشی محسوب می شود ولی در این مقاله «هنر طراحی» به مثابه پدیده ای مجزا و کاری هنری با محتوی و هدفدار، که آن را از دیگر هنرهای بصری جدا می کند، مورد بررسی قرار می گیرد.هنرمندان طراح در طراحی یک موضوع، برای خط، به عنوان عنصر اصلی، ارزشی خاص قایل بوده اند. آن ها در آثار خویش با استفاده از عنصر خط، سادگی را بر طبیعت گرایی ترجیح داده اند. هنرمند در پی آن است که دریابد کدامین خط بیشترین امکان انتقال مفهوم را دارا است و چگونه می توان زیبایی های پنهان و درونی را با ساده ترین و مناسب ترین خطوط طرح کرد.در این راستا، مقاله حاضر به هنر طراحی و موضوعات مورد استفاده طراحان، در بیان مفاهیم نمادین می پردازد.این مقاله سعی می کند به چند پرسش اساسی در این حوزه بپردازد:الف) آیا الگو و سنت خاصی در ترسیم موضوعات آثار طراحی ایرانی رعایت شده است؟ب) آیا ساختار سیاسی، اجتماعی و مذهبی تاثیراتی در پیدایش و شکل گیری این آثار داشته است؟د) آیا طراحی ها در برگیرنده مضامین نمادین هستند؟البته در این میان با سوال های فرعی نیز مواجه می شویم که به نوعی زیر مجموعه سوالات اصلی محسوب می شوند که در متن به آن ها اشاره می شود.روش تحقیق: شیوه تحقیق در این مقاله به روش تاریخی- تصویری- تطبیقی و تحلیل محتوایی است. ابزار و شیوه های گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، میدانی و گردآوری نمونه هایی از آثار هنر طراحی موزه ها و مجموعه های خصوصی است.

خط و نقش، تعاملی با معنا و پویا در هنر، به ویژه هنر اسلامی دارد. قدرت بیان قوی تر خط نگاره ها در تعامل و همراهی با نقوش، یکی از عوامل مهم گسترش و رونق استفاده از ترکیب نقش و خط در هنر به ویژه هنر قالی بافی است.رمزگرایی در طرح ها و نقوش انتزاعی و ساده شده از طبیعت، به همراه رنگ آمیزی زنده و متنوع آن ها در هنری به نام قالی بافی، گستره بزرگی از مفاهیم و مضامین مختلف، برگرفته از آداب و رسوم، عقاید فرهنگی، هنری و مذهبی را جهت انتقال به مخاطب ایجاد نموده است.هنر قالی بافی با پیشینه چندین هزار ساله، تجسمی پویا از اندیشه ها، فرهنگ ها و آرمان های مردم این سرزمین است، که در گذر از تاریخ پرفراز و نشیب، طرح ها و نقش هایی برگرفته از طبیعت زنده و زیبا با بار فرهنگی و معنوی، توانسته ارتباطی عمیق با افکار و اندیشه های پیرامون خود برقرار کند. این مقاله بر آن است تا با توجه به قدرت انتقال مفاهیم از طریق نقوش و خوشنویسی، همراهی و تناسب ارتباطی آن ها را در هنر قالی بافی سده های نوزدهم- بیستم/ سیزدهم- چهاردهم مورد بررسی قرار دهد. جهت رسیدن به اهداف مورد نظر سوالاتی مطرح است:1- نوع و مضامین خطوط و نقوش به کار رفته در قالی های قاجار کدامند؟2- تعامل خط و نقش در قالی های قاجار تا چه حد در انتقال مفاهیم و مضامین موثر بوده است؟