جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جمعیت شناسان، جامعه شناسان و مردم شناسان و سایرین هریک از ابعاد و مناظر مختلف به سیر تاریخی، ابعاد، ویژگی ها و موانع و مشکلات ازدواج پرداخته و به صورت بین رشته ای آن را مورد بحث و بررسی قرار داده اند.مقاله حاضر، بخشی از پژوهشی است که به بررسی عوامل جامعه شناختی موثر در بالارفتن بین ازدواج جوانان شهر رشت پرداخته است. پرسش اساسی مقاله مذکور آن است که روند تغییرات، ویژگی ها، چالش ها و موانع ازدواج در سطح استان گیلان و شهرستان رشت چگونه است؟روش تحقیق در پژوهش مورد بررسی، به صورت اسنادی و پیمایشی است. جامعه آماری در بخش پیمایشی، شامل کلیه پسران و دختران ازدواج نکرده در گروه سنی 25-39 ساله شهر رشت بوده است. روش گردآوری اطلاعات در بخش اسنادی، استفاده از اسناد و مدارک ثانویه موجود در سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان و در بخش پیمایشی، از طریق پرسشنامه حاوی پرسش های باز و بسته انجام گرفته است.نتایج به دست آمده از اطلاعات اسنادی و تجربی نشان می دهند که درصد ازدواج تحت تاثیر عوامل و پدیده های طبیعی و سیاسی کلان چون زلزله، انقلاب و جنگ و نیز عوامل اجتماعی میانه و خرد، مانند نداشتن شغل مناسب، نداشتن درآمد کافی، فقدان مسکن، مشکلات تحصیلی، نیافتن همسر دلخواه، بالا بودن هزینه ازدواج، مهریه و جهیزیه، افزایش سطح توقعات زوج ها و خانواده ها، داشتن برادر و خواهر بزرگ تر و مجرد، عدم حمایت موسسات دولتی، تردید در تصمیم گیری و نظایر آن قرار دارد.

در این مقاله، اندیشه ها و آرای دو تن از صاحب نظران برجسته عهد قاجار که در ارایه مفاهیم جمعیت شناختی در ایران پیشگام بوده اند، بررسی شده است. نخستین آن ها، عبدالغفارخان نجم الدوله، از ریاضی دانان، منجمان و مولفان طراز اول آن عصر است. وی اولین سرشماری شهر تهران را در سال 1284 قمری/ 1867 م طراحی و به کمک 8 تن از شاگردان مبرزش در دارالفنون به مرحله اجرا درآورد. وی برای نخستین بار، علم آمار و بعضی از مفاهیم آماری (مثلا میانگین) را به ایرانیان عرضه نمود. وی اولین کسانی است که بحث درباره مسایل مربوط به جمعیت را که در ایرانیان عرضه نمود. وی اولین کسانی است که بحث درباره مسایل مربوط به جمعیت را که در ایران آن زمان مطلقا مورد توجه نبود آغاز کرد و نظریه معروف مالتوس را در مورد خطرات بالقوه افزایش بی رویه جمعیت مطرح نمود. وی ترسیم کننده نقشه بسیار جامعی از تهران و چندین شهر دیگر، تنظیم کننده جداول تطبیق سال های قمری و میلادی برای 1400 سال قمری و 2042 سال میلادی و کسی است که تقویم رسمی سالیانه ایران را برای 57 سال محاسبه و منتشر کرد.دومین صاحب نظر پیشرو، ابوطالب زنجانی - از معاصران نجم الدوله - است. وی مترجم کتاب طهارة الاعراق اثر معروف ابن مسکویه (متوفی در 421 قمری) است که در آن نظریه ای مشابه نظریه مالتوس ارایه شده است. وی ضمن حواشی و تعلیقات خود بر کتاب مزبور از بعضی مسایل مربوط به جمعیت از جمله ظرفیت محدود کره زمین برای ازدیاد نفوس، طول عمر متوسط بسیار کوتاه ایرانیان در آن زمان که موجب کاهش محسوس جمعیت شده بود و در مقابل، از تلاش های پیگیر کشورهای اروپایی برای تامین بهداشت و افزایش طول عمر مردم یاد کرده است.

ازدواج خویشاوندی به عنوان الگوی ازدواج مطلوب در ایران به شمار می آید. مطالعات انجام گرفته، ازدواج خویشاوندی را به عنوان الگوی سنتی ازدواج در نظر می گیرند و از احتمال بیشتر رواج آن در میان افراد برخوردار از ویژگی ها و زمینه خانوادگی سنتی حکایت می کنند. هدف از این مقاله، بررسی سطح، روند و نیز عوامل اجتماعی، فرهنگی و جمعیت شناختی مرتبط با ازدواج خویشاوندی در ایران است. به منظور دستیابی به اهداف تحقیق، علاوه بر مطالعه اسنادی،‌ از داده های «طرح آمارگیری از خصوصیات اجتماعی - اقتصادی خانوار، 1380» استفاده شده است. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که ازدواج خویشاوندی، علی رغم تاثیرپذیری ایران از فرایندهای مدرنیزاسیون، شهرنشینی و صنعتی شدن در دهه های گذشته، از ثبات و تداومی نسبی برخوردار بوده است. نتایج برخورداری همسران خویشاوند از ویژگی های سنتی را مورد تایید قرار داده و بیانگر سطوح و الگوهای متفاوت ازدواج خویشاوندی در میان قومیت های گوناگون است. انجام مطالعات جامع با استفاده از روش های کیفی برای ارایه درک عمیق تری از جنبه های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ازدواج خویشاوندی در ایران مورد نیاز است.

در این مقاله،‌ تغییرات خانواده در جامعه ایران را در جریان گذار جمعیتی، با تدارک یک رویکرد نظری مناسب، مطالعه کردیم. در رویکرد نظری تدارک دیده شده، اضافه بر شرایط و عوامل فعال در محل، عوامل بیرونی ناشی از جهانی شدن را هم بر تغییرات خانواده موثر گرفتیم. با توجه به این که گروه های اجتماعی مختلف در ایران، با پیش آمادگی های متفاوت، به طور ناهمزمان و به درجات متفاوت در معرض جوامع تاثیرگذار بوده اند، ملاحظه کردیم که به طور همزمان اشکال مختلف خانواده، سبک های مختلف تشکیل خانواده و سطوح مختلف سن ازدواج و بچه آوری را می توان پیدا کرد. با وجود این، در جریان گذار جمعیتی ایران، روند کلی تغییرات خانواده به سوی خانواده هسته ای، آسیب پذیری بیشتر، افزایش سن ازدواج و تقلیل در سطح بچه آوری بوده است.استنباط ما این بود که جامعه ایران، پیش از خروج از گذار جمعیتی، گذار جمعیتی دوم را هم به طور جزیی آغاز کرده است و با توجه به تسریع در انقلاب ارتباطی و تشدید در استفاده از وسایل ارتباطی مدرن،‌ به ویژه اینترنت، انتظار می رود تغییرات در خانواده هم تسریع شود، لذا پیشنهاد دادیم مرکز آمار ایران آمارهای لازم برای مطالعه خانواده و تغییرات آن را، در جدول های مناسب، تولید و عرضه و مراکزی هم در برخی دانشگاه ها برای مطالعه اجتماع و خانواده دایر کند.

این مقاله ابتدا به بیان دیدگاه های مختلف درباره مفهوم مساله اجتماعی می پردازد. در این راستا، رویکردهای متفاوت نسبت به مرجع تشخیص، منشا پیدایش و جوانب گوناگون و مهم مرتبط با مسایل اجتماعی ارایه شده است. مقاله سپس به مرور تاریخچه درک آسیب شناختی جمعیت می پردازد و در نهایت شرایط زمینه ساز قلمداد کردن جمعیت به عنوان یک مساله اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد. از این رو، این مقاله با بیان مولفه ها و ابعاد مساله آفرین جمعیت در بستر و چارچوب نظام اجتماعی، ویژگی های این نوع مسایل را مشخص ساخته و در نهایت از خلال درک مفاهیم مساله اجتماعی، ویژگی های این نوع مسایل را مشخص ساخته و در نهایت از خلال درک مفاهیم مساله اجتماعی و جمعیت به توضیح شرایطی پرداخته است که در آن یک وضعیت خاص جمعیتی به مثابه مساله اجتماعی تلقی می شود.

نظریه انتقال جمعیت با سابقه ای طولانی به عنوان یکی از پایدارترین دستگاه های مفهومی در جهت تبیین تاریخی، اجتماعی تحولات جمعیت ها مطرح شده است. طی فرآیند انتقال مرگ و میر، علل مرگ نیز دستخوش تغییرات اساسی می شوند. نظریه انتقال اپیدمیولوژیک بر تغییرات پیچیده الگوهای سلامتی و بیماری ها، روابط متقابل موجود میان این الگوها، عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیستی و جمعیت شناختی موثر بر آن ها و پیامدهای این شبکه پیچیده ناظر است. این مقاله درصدد است وضعیت انتقال مرگ و میر و انتقال اپیدمیولوژیک ایران را با استفاده از آمارهای موجود مورد بررسی قرار دهد. اطلاعات تاریخی گویای نوعی تحول اجتماعی - اقتصادی در سال های 1300 تا 1320 است و به نظر می رسد آغاز دوره انتقال مرگ و میر از سال های 1310 در ایران قابل ردیابی باشد. در بررسی سیر تحول علل مرگ در ایران نیز آمارهای موجود، علی رغم کوتاهی دوره آن، ترجیحا بر فرآیند انتقال اپیدمیولوژیک ایران صحه می گذارد. مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی و انگلی طی سال های 1375 تا 1384 به حدود نصف تقلیل یافته است و افزایش قابل توجه سهم مرگ و میر ناشی از 4 عامل عمده بیماری های قلبی و عروقی، سرطان ها، بیماری های تنفسی و تصادفات و سوانح از 39.4 به 63.1 درصد در نظام علل مرگ و میر ایران در دوره مورد بررسی قابل مشاهده است.

مروری بر مطالعات اچ آی وی/ ایدز و تحولات پارادیمی آن نشان می دهد که در ربع قرن گذشته به ترتیب سه پارادایم «ریسک های رفتاری»،‌ «برساخت گرایی اجتماعی»،‌ «بر ساخت گرایی رادیکال» در مطالعات اجتماعی اچ آی وی/ ایدز حاکم بوده است و کم و بیش برنامه های کاری و مداخله های مبتنی بر آن ها در سطوح متفاوت فردی، گروهی، ملی، منطقه ای و جهانی تدوین و به اجرا گذاشته شده است. این مقاله نسبت (تعامل) علم جمعیت شناسی با این پارادایم های فکری در مطالعات اجتماعی اچ آی وی/ ایدز را بررسی کرده و با ترسیم رسالت، دورنما، موضوعات و پارادایم های اخیر در جمعیت شناسی، به دنبال ارایه درآمدی بر «جمعیت شناسی اجتماعی - انتقادی اچ آی وی/ ایدز در ایران بوده است. این مقاله نشان می دهد که نیل به موفقیت در مدیریت مساله و یا جلوگیری از تبدیل آن به بحران در کشورهایی مثل ایران مستلزم توجه هم زمان به عوامل ساختاری و برساختی مساله در جامعه و نهایتا اتخاذ یک مداخله اجتماعی فراگیر مبتنی بر این عوامل است.

میانگین سن ازدواج اول رایج ترین شاخص زمان بندی ازدواج در مطالعات و تحلیل های جمعیتی و اجتماعی است. محاسبه این شاخص با اطلاعاتی که مستقیما تعداد و سن در ازدواج های اول را اندازه گیری کند در بسیاری از کشورها و مناطق مقدور نیست. از این روی کاربرد معادل آن، یعنی متوسط سال های تجرد (SMAM) که با روش غیرمستقیم برآورد می شود، متداول شده است. علاوه بر اینکه در محاسبه این مشخص کننده تجربه مقطعی - سنی به نسل ها تعمیم داده می شود، در استفاده از آن برای برآورد میانگین سن در ازدواج اول فرض می شود که افراد حداقل یک بار ازدواج کرده مجددا ازدواج نکرده اند، افرادی که وضعیت ازدواج آن ها نامعلوم است به گروه افراد حداقل یک بار ازدواج کرده تعلق دارند و مهم تر از همه اینکه وضعیت و الگوی ازدواج اخیرا تغییر نکرده است. این مقاله با بررسی روش های مختلف محاسبه و برآورد،‌ نشان می دهد که لااقل دو فرض از این سه فرض در مورد برآورد میانگین سن ازدواج زنان ایرانی در دهه های اخیر مصداق ندارد. در جست و جوی روش های غیرمستقیم دیگر برای برآورد میانگین سن ازدواج بار اول، تطابق اطمینان بخشی بین میزان ازدواج بار اول زنان و میزان های جداول استاندارد انسلی کول مشاهده شد. این مقاله نشان می دهد که برآوردهای حاصل از این روش، نسبت به روش هاینل رضایت بخش تر است.