جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برقراری ارتباط میان انسان ها از راه های گوناگون امکان پذیر است، اما ارتباط کلامی شایع ترین این راه هاست. در شعر کهن پارسی، ارتباط کلامی به چندین شیوه، مانند سوال و جواب، مکالمه، مناظره، و دیالکتیک، صورت می گرفته است. در این مقاله، به شیوه های گوناگون ارتباط کلامی در شعر کهن پارسی پرداخته شده و ویژگی های هریک بررسی شده است. در نهایت، نشان داده شده که جز دیالکتیک، که در زمینه ای کاملا منطقی و مستدل اتفاق می افتد، سایر شیوه های ارتباط کلامی چندان محمل منطقی و استدلالی نداشته اند. این اتفاق چه بسا متاثر از وضعیت اجتماعی و هژمونی غالب جامعه آن روزگار، که زیر سلطه پادشاهان ستمگر و تک صدایی بوده رخ داده باشد.

به دست دادن تعریف جامع و دقیق از انسان دغدغه اساسی مکاتب فلسفی در فرهنگ های متفاوت است. فلاسفه و متفکران، در ادوار گوناگون، تعاریف متفاوتی از انسان عرضه کرده اند. آنچه در تمامی این تعاریف درخور توجه است، تاثیر فضای فرهنگی و تاریخی بر تعاریف اندیشمندان و فلاسفه هر دوره است که از مقولات گوناگون علوم انسانی و به تبع آن، تاثیر مراودات فرهنگی میان تمدن ها بر این تعاریف است. در این جستار، سعی شده تا با توجه به تاثیرپذیری فرهنگی ایران از فلسفه یونانی در دوران اسلامی اندیشه های فلوطین، به مثابه میراث دار گلچینی از فلسفه کلاسیک غربی، با ناصرخسرو به منزله متفکری ایرانی و اندیشمندی اسماعیلی، در مقوله انسان مقایسه و شباهت ها و تفاوت های اندیشه های این دو متفکر با یکدیگر سنجیده شود. در یک نتیجه گیری کلی باید گفت، در بیان تحلیل هایی که هر یک از این دو متفکر عرضه کرده اند عامل اصلی سامان بخش، فضای فکری عصر و نیاز فکری مخاطبانشان بوده است.

هدف از نگارش مقاله حاضر، بررسی نسخه خطی منحصر به فرد خلاصه الاشعار بخش 133 سفینه تبریز، گردآورده ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، برای شناخت و حضور زنان شاعر در تاریخ ادبی ایران است. این جنگ در معرفی رباعی سرایان حوزه جغرافیایی شمال غرب ایران و در فاصله سده پنجم تا هفتم هجری قمری منبعی ارزشمند است. در این پژوهش، که با رویکردی مقایسه ای و از دیدگاهی تاریخی در حوزه ادبیات زنان انجام شد، دو جنگ نزهه المجالس و خلاصه الاشعار فی الرباعیات بررسی و شباهت ها و تفاوت های هر دو کتاب از نظر حضور زن در ادبیات و در تذکره های نخستین مورد مطالعه قرار گرفت.در این مقاله، تاثیر ساختار جامعه، مسائل فرامتنی، تفاوت های جنسیتی، وضعیت نابرابر و کیفیت آثار هنری شاعران در نظر گرفته شده است.

بیشتر جنبش های احساسی و مکتب های فکری ایرانی که پس از شکست ساسانیان شکل گرفته از اندیشه ها و زمینه های اجتماعی خالی نبوده است، از جمله آن ها گرایش های گروهی صوفیان است که، از طریق دعوت به زهد و استغنا، هدف شخصیت بخشی و بیدارگری داشته اند. البته این هدف ها از دید مراکز حکومتی پنهان نمانده و دریافته اند که توجه بزرگان این مکتب ها به پاکی نفس و تربیت رفتاری مردم، نتیجه اش اثبات و ثبات شخصیت انسانی و در نهایت، کسب استقلال است، از این رو کوشیده اند، ضمن رعایت جانب این بزرگان و نگهبانی از عظمت مقام و القای تقدس زاهدانه آنان، در پی جذب پیروان آن ها و منحرف کردن فعالیت های رفتاری آنان باشند. این توجه هم حوزه های جغرافیایی و عاطفی این مکتب ها را گسترش داده و هم ضرب آهنگ سقوط آن ها را نواخته و سرعت داده است. در مقاله حاضر، بر پایه شواهد و مدارک بازمانده، دگرگونی های فکری و رفتاری تصوف مکتبی ریشه یابی شده و نسبت میان کمیت خانقاه ها و گستردگی مراکز عمومی تصوف و فراهم شدن موجبات انحطاط و دگردیسی این اندیشه بیان شده است.

یکی از ویژگی ها و اختصاصات مهم شعری سبک شاعران آذربایجانی و اران کاربرد اصطلاحات و مضامین علمی و کمک گرفتن از آن ها برای مضمون سازی است، چنان که بیشترین مضامین و اصطلاحات علومی، مانند نجوم، طب، گیاه شناسی، داروشناسی، در آثار شاعران این سبک دیده می شود. در این مقاله، اصطلاحات، تشبیهات، استعارات و مضامین ساخته شده با برخی احجار کریمه (شامل الماس، پیروزه، در، عقیق، لعل، و یاقوت) بررسی شده و مسائل علمی و ادبی مطرح شده درباره این احجار کریمه در دیوان های خاقانی شروانی، فلکی شروانی، ذوالفقار شروانی، مجیرالدین بیلقانی و آثار نظامی گنجوی تحلیل شده و با کتب علمی کانی شناسی قدیم، از جمله تنسوخ نامه ایلخانی و آثاری از این دست، تطبیق داده شده است.

نظیری نیشابوری از شاعران پیش گام سبک هندی است. شعر نظیری نشانه هایی از سبک های پیشین به ویژه عراقی را در خود دارد. او در میان شاعران سبک عراقی، به شعر سعدی و حافظ، بیشتر از دیگر شاعران توجه داشته است. البته میزان تاثیرپذیری شعر نظیری از غزل های حافظ با هیچ شاعر دیگر قابل مقایسه نیست، زیرا نظیری سعی داشته در تمام وجوه شعر خود را به شعر حافظ نزدیک کند، از جمله واژگان و ترکیبات، موسیقی بیرونی و کناری، صور خیال و زیبایی های ادبی، مفاهیم، اندیشه ها، و عواطف شعری. در این پژوهش سعی شده تاثیرپذیری غزل نظیری نیشابوری از غزل حافظ، در تمام محورهای مذکور، دقیقا بررسی و آشکار شود تا اثبات گردد که تقلید و پیروی از شیوه غزل سرایی حافظ، بعد از حیات وی، پیوسته ادامه داشته و در سبک بازگشت ادبی به اوج رسیده است.

صوفیان و اسماعیلیان، دو خیزش اجتماعی در تاریخ ایران و اسلام، ویژگی فکری مشترکی دارند و آن نگرش تاویلی و درک باطنی آن هاست. با نگاهی به تاویلات این دو گروه، می توان هم در عرصه نظر و هم در عرصه روش به تفاوت هایی دست یافت. در حوزه نظر، بنیان های اندیشه اسماعیلیه مبتنی بر درک عقلی است، در حالی که، بینش صوفیان و عارفان بر درک شهودی استوار است. همچنین، اسماعیلیه تاویلاتشان بر اساس تعلیم امام است، اما تاویلات صوفیه مبتنی بر تجربه شخصی و درک لحظه ای است.در حوزه روش تاویل، نگرش صوفیه به جهان پیرامون بر اساس دل و نگرش شهودی است. بنابراین، به نظر می رسد تاویلات آنان متغیر است، زیرا دل حالات متعددی را تجربه می کند، در حالی که اسماعیلیه، مانند صوفیه، به جهان هستی نمی نگرند تا تاویلی بسته به حالات خویش عرضه کنند. همچنین، اسماعیلیه، با پیش فرض های خاص خود، دست به تاویل متن می زنند. از این رو، تاویلات آنان به دانش هرمنوتیک نزدیک می شود، این در حالی است که صوفیه، در جریان تاویل، علایق خود را دخالت نمی دهد، بلکه منتظر وقت می ماند. از طرفی، تاویلات صوفیه مبتنی بر درک زبان شناسانه است، در حالی که اسماعیلیه چون بر اساس دانش هرمنوتیک به متن می نگرند، تاویلاتشان زبان شناسانه نیست.