جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در منابع فلسفی درباره وزن و قافیه مطالبی وجود دارد که لزوما با مقالات و دلالات عروضیان یکسان نیست. این مقاله با بررسی مفهوم وزن در منابع فلسفی شروع می شود. آن ها گونه هایی از وزن را در شعر و نثر یافته اند و بر همین اساس به دو نوع وزن شعری و نثری باور دارند. وزن در نظر آن ها عضوی از خانواده بزرگ موسیقی است. بر این مبنا، قاعده «تعداد و تناسب» را به عنوان اصلی ترین اصل در بررسی وزن در نظر گرفته اند. آن ها همچنین متوجه شده اند که الحان موسیقی و اوزان شعری از قاعده یکسانی تبعیت می کنند. بررسی نسبت اوزان شعری و الحان موسیقی با مضامین خاص نیز از موضوعات مورد توجه آن ها بوده است. قافیه در مطالعات آن ها چنان جایگاهی ندارد. شاید از آن روی که قدرت موسیقایی آن به اندازه وزن نیست. با این حال، قرطاجنی به عنوان آخرین حلقه از تدوین کنندگان نظریه شعری فلسفی نکته های تازه ای را مطرح کرده است.

التفات یکی از شگردها و آرایه های ادبی است که با در هم شکستن روال معمول کلام، نقش بسیار موثری در بیداری و جذب مخاطب دارد. این صنعت در بیشتر کتاب های بلاغی عربی و فارسی با عنوان انتقال گوینده از خطاب به غیبت و بر عکس تعریف و انواع محدودی از تغییرات و واگردانی ها برای آن برشمرده شده است که هر یک از این انواع را در یکی از حوزه های بلاغت (معانی و بدیع) و دستور می توان بررسی کرد. این مقاله کوشیده است، ضمن بررسی روند تاریخی آرایه التفات در کتب بلاغی، با در نظر گرفتن توسعه معنایی آن، تعریفی نو و تصویری روشن از گونه های مختلف التفات ارائه داده، به انواع آن اشاره کند و التفات دستوری را از بلاغی جدا کرده، بر اساس تعریفی توسعی، یکی از انواع آن را در کنار صورت های خیالی بگذارد که در علم بیان بحث می شوند. پس در کنار فواید سنتی مطرح در کتابهای بلاغی برای التفات، به کارکردهای جدیدی همچون انسجام متن، ابهام هنری، آفرینش کلام ادبی و... پرداخته است. این کارکرد ها نشان از آن دارد که بدیع سنتی با رویکردهای فرسوده خود دیگر توان پاسخ گویی به نیازهای متون ادبی معاصر را ندارد. از این رو، ضرورت بازنگری همه جانبه و نقد و تحلیل آرایه های بدیعی از جمله صنعت التفات کاملا احساس می شود.

در اثری ادبی-هنری تا نوشته ساختار منطقی مستحکمی نداشته باشد، اجزای اثر جایگاه ویژه خود را نیافته و چنان که باید به زیبایی و تاثیر دست نمی یابند و در نهایت به شکل ایده آل هنری راه پیدا نمی کند. اوج شگرف و شگفت آفرینش اثر هنری تلفیق و آمیختگی پیامها و ساختارهاست که شکل را می آفرینند. نظامی در خمسه از زبانی پخته، پیراسته و آراسته که خاص شاهکارهای بزرگ ادبی است، به نحو شایسته بهره برده است، هر هنرمندی چکیده فکر و ذوق و نبوغ خود را با کیفیتی خاص از ترکیب اجزای مواد متشکل آن هنر عرضه می کند و خمیر مایه هنر شاعر واژگان زبان است. شیوایی و دلنشینی گفتار هر شاعر هنرمند به مهارت در گزینش و چینش واژه ها و چگونگی ترکیب و آرایش آنها بستگی دارد و در ورای ترکیب واژه هاست که هاله ای برای ایجاد معانی، تعبیرات و مضمون آفرینی پدید می آید. نظامی در مثنویهای خود ضمن استفاده از ذخائر زبان خاص شعر به کاربرد زبان رایج مردم علاقمند بوده و از سوی دیگر در خلق و آفرینش تعبیرهای جدید و ترکیبات واژگان نظیر خنده ناک، ابرناک، آبناک، غم و شادی نگار، داوریگه، بختور، سگ زبانی، دهل زبانی، رایگان گرد، فکرت انگیز، گلاب انگیز که موجب گسترش دامنه معانی و مفاهیم گردیده، سهم ارزشمندی دارد. در این مقالت ویژگیهای برجسته زبانی نظامی از قبیل واژه گزینی، ترکیب سازی، وصف، تکرار، امثال و حکم و برخی ویژگیهای سبکی دستوری نظیر تبدیل، حذف، تاکید و ... مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از شیوه های مهم آشنایی زدایی زبان از نظر فرمالیست ها، نظم و همنشینی واژگان در شعر است که بنیان آن آهنگ و موسیقی واج هاست و این عوامل به هر واژه تشخص می بخشد. آثار ادبی در استفاده از عناصر موسیقی از معیارهای خاصی بهره می برند و کاربرد این عناصر در آثار منظوم و منثور؛ از ویژگی های خاصی برخوردار است. آثار فارسی احمد غزالی نمونه ای از شعر منثور است که عنصر موسیقی در آن، در القا موثر پیام کمک می کند. بر این اساس کاربرد انواع موسیقی های بیرونی (وزن عروضی و هجایی)، موسیقی کناری (قافیه و ردیف)، موسیقی داخلی (جناس ها و قافیه های میانی و همخوانی مصوت ها و صامت ها یا واج آوایی)، موسیقی معنوی (انواع هماهنگی های معنوی درونی یک مصراع یا چند مصراع از نظر تضاد، طباق، مراعات النظیر و...) در آثار فارسی احمد غزالی برای القای هر چه بهتر پیام به مخاطب با استفاده از نوعی آشنایی زدایی و برجسته سازی به کار می رود.

زبان شاهنامه، زبانی شگفت انگیز، خاص و در عین حال ساده و نزدیک و هم جوش با ذهن مخاطب توصیف شده است. راز و رمز این تقرب، البته پیچیده است و بسادگی نمی توان از همه جوانب آن پرده برداشت. کار درست و شایسته، در حوزه زبان شاهنامه، بررسی همه ابعاد و زیر و بم آن از جهات گوناگون است، کاری که شگرف است و تنها در سایه تحقیق دقیق و همراه با تجربه ها و دانش های گوناگون، ممکن و میسر است. هدف نگارنده از ارائه این مقاله، پرداختن به مقوله ای بسیار جزئی و در عین حال با اهمیت در زبان شاهنامه است. معرفی و تحلیل نوعی حذف در زبان شاهنامه چیزی است که به گمان ما، دانستنش بر هر شاهنامه خوان و شاهنامه پژوهی، بایسته است. دستاورد شناخت این مقوله از حذف، می تواند دست کم در چهار موضوع نسخه شناسی، معناشناسی، آشنایی با شیوه ای از بلاغت و نحو زبان شاهنامه، مورد استفاده قرار گیرد؛ با این حال هرگاه ما از کم و کیف این تحقیق آگاه گردیم؛ با این که این ویژگی به زبان فردوسی منحصر نبوده است؛ پی خواهیم برد که چگونه شاعر، در سراسر شاهنامه، با کاربرد آن به عنوان یکی از تکنیک های زبانی، زمینه وحدت زیبایی و معنایی را برای متن خویش فراهم آورده است. کثرت نمونه هایی که در اینجا ارائه می گردد، از گرایش فردوسی به بیان گفتار، از طریق همین شیوه زبانی خبر می دهد. این مقوله حذف که عجالتا به «حذفی غریب» نامگذاری می شود؛ پیش از این در هیچ گفتاری نقل نگردیده و این مقاله برای نخستین بار بدان می پردازد.

شعر دفاع مقدس در ذات و اصالت خود، دارای کارکردهای نمادین و اسطوره ای است. این کارکردها به لحاظ ماهیت، ماندگار و پایدار و از ویژگی های «فرامکانی» و «فرازمانی» برخوردارند. نمادها و مفاهیم وابسته به آن مانند؛ نقاب و اسطوره، همواره در دو حوزه معناگرایی و تصویرافرینی شعر دفاع مقدس نقشی عمیق داشته اند و همین دو خصلت ادبی، سبب شده است تا در سازوکار سرایندگی، به شکلی کارامد مورد توجه قرار گیرند. قیصر امین پور به عنوان شاعر انقلاب و جنگ با نمادینه کردن مفاهیم پایداری، آن ها را از خطر روزمرگی و ابتذال دور کرده و به آن ها خصلت فرازبانی و فراملیتی بخشیده است. علاوه بر این هنگامی که یک ملت مورد هجوم قرار می گیرد، نیاز به قهرمان سازی و قهرمان پروری در میان مردم احساس می شود؛ از این رو امین پور به بازآفرینی شخصیت های تاریخی، ملی و دینی پرداخته و الگوهای دیروزین را با واقعیت های امروزین جنگ پیوند زده است. مقاله حاضر بر آن است، تاثیر جنگ را بر میزان به کارگیری، تحولات و دگرگونی های معنایی نماد، نقاب، فراخوانی شخصیت ها و اسطوره، در اشعار قیصر امین پور بررسی کند. روش خاص پژوهش، تحلیلی- استقرایی است و در پایان این نتیجه حاصل شد که شاعر عناصر نماد، نقاب و اسطوره را برای غنای هنری اشعار جنگ، هویت سازی ملی و پیوند اندیشه دینی با فضای جامعه استفاده کرده است. همچنین شاعر در پرداختن به این گونه مفاهیم وجه تحریکی و خیزشی آن ها را همواره مد نظر داشته است. تقسیم نمادها و اسطوره های شاعر به پنچ حوزه طبیعی، شخصی مثبت، شخصی منفی، حیوانی و موارد دیگر حاکی از علاقه شاعر به غنای هنری و ادبی اشعارش است.

داستان بیژن و منیژه، همچون دیگر داستانهای شاهنامه، از جمله آثاری است که به دلیل ساختار و درونمایه نمادینش این قابلیت را دارد که با نگرشی کهن الگویی مورد نقد و تحلیل قرار گیرد. بنابر این نگرش، این داستان را می توان شرح به فردیت رسیدن قهرمان بیژن نام آن دانست که با دریافت فراخوان، داوطلبانه پای در مسیر فردیت و رشد روانی می نهد. او در چرخه کمال خود که از ایران زمین آغاز و به آن ختم می شود، پس از رویارویی با نیروهای اهریمنی سایه (گرازهای وحشی)، با نیرنگ پیر دانای اهریمنی قصه (گرگین) با آنیمای روان ناخودآگاهی خود که در پایین ترین سطح زیستی و غریزی اش قرار دارد، دیدار می کند و وارد مخمصه ای دشوار می شود. بیژن که از سرزمین خیر آمده است، در سرزمین شر، زندانی چاهی می شود که نماینده زهدان مادری است. او سرانجام به دستیاری رستم از این مخمصه رهایی می یابد و با بازگشت به ایران زمین، نقطه پایان دایره کمال خود را به آغاز آن پیوند می دهد. داستان با ازدواج نمادین بیژن با منیژه که اکنون از جنبه های زیستی و غریزی صرف فراتر رفته و وجهه مثبت خود را آشکار کرده است، پایان می یابد. این داستان نمادین از یک سو شرح به فردیت رسیدن بیژن است؛ اما از سوی دیگر از آن جا که بنابر رویکرد تحلیلی یونگ، تمامی عناصر و شخصیتهای یک روایت نمادین، اجزا و پاره های روانی یک شخصیت واحد هستند، بیژن را باید بخشی از نیروهای خوداگاه کیخسرو دانست که در راس هرم تحلیلی مذکور قرار دارد و نماینده بعد فعلیت یافته کهن الگوی خود است که با من خودآگاهی (ایرانیان) به اتحاد و یگانگی رسیده و در قله این ساحت از روان روایت قرار گرفته است. با این تاویل می توان گفت که فردیت موجود در قصه بیژن و منیژه در اصل برای کیخسرو اتفاق می افتد؛ زیرا بیژن بخشی از روان کیخسرو است و فردیت او فردیت کیخسرو محسوب می شود.

برای ترجمه یک متن، نخست باید پیام متن مبدا بر پایه تمامی عوامل شکل دهنده پیام آن متن در زبان مبدا بدرستی دریافت شود، از مهم ترین عوامل سازنده پیام، ساخت های نحوی متن مبدا است، این ساخت ها در تحلیل های بین زبانی و ترجمه، نقش بنیادی در شکل دهی معنای متن دارد، در این مقال به تحلیل ساخت نحوی لام جحود یا تاکید (ماکان+ل جهود+ فعل مضارع منصوب به ان مقدر) که مورد توجه بسیاری از مفسران و عربی دانان قرار گرفته است، پرداخته ایم و پس از تحلیل برابرهای این ساخت در فارسی و بررسی برخی از ترجمه های این ساخت در قران های مترجم، به ارائه ترجمه ای همسان و مبتنی بر تحلیل های انجام یافته از این ساخت با توجه به دیدگاه های نحویان، اعراب پژوهان و مفسران و دستور فارسی، همت گمارده ایم. در بخش تحلیل لام جحود روشن می گردد که لام در صورتی که برای تاکید باشد، دیگر به معنای تعلیل نیست و تقدیر "مریدا" و امثال آن به عنوان خبر غیر موجه می نماید.

امروزه علوم و فنون با شتابی روزافزون همه جنبه های زندگی بشر را درنوردیده است. این دگرگونی بر نحوه تفکر انسان ها نیز تاثیر گذاشته و با تغییر تلقی افراد نسبت به پدیده های پیرامونی، مکالمات و گفتگوها نیز تغییر یافته است. همراه با پیشرفت تکنولوژی، گذشته از آن که واژگان فراوانی وارد زبان فارسی شده و ترکیبات و تعبیرات جدید برای استفاده و کارکرد این علوم و فنون ساخته شده است، بسیاری از معانی و مفاهیم نیز دگرگون گشته است. به طوری که زبان امروز با سرعت بیشتری تغییر می یابد. هدف غایی این مقاله بررسی ساخت این زبان، که آن را زبان امروز می خوانیم، با استفاده از پیکره واژگانی اشعار احمد عزیزی است و طی آن شیوه های ساخت واژگان جدید و تغییر معنای واژگان گذشته بررسی می گردد. در این مقاله سوال اساسی تحقیق این است که نحوه مراوده انسان امروزی با ماشین چگونه در زبان او تاثیر گذاشته است و فرضیه تحقیق نیز بر این اساس شکل گرفته است که ماشین و فناوری بر زبان احمد عزیزی موثر بوده است. لذا پس از معرفی برخی واژگان مرتبط با فناوری نوین مانند خودرو، تلفن و مظاهر زندگی شهری که احمد عزیزی برای بیان مفاهیم زندگی ماشینی امروز در شعر خود به کار داشته است، در جستجوی میزان تاثیر پذیری شعر عزیزی از فناوری امروز بوده ایم.

مهم ترین محور این پژوهش، بررسی شخصیت قهرمان اول و قهرمانان اصلی داستان «مدیر مدرسه» از منظر اخلاقی، رفتاری و اعتقادی است که برای هر یک از این سه شاخص، نمونه هایی از متن کتاب به عنوان شاهد بیان شده است؛ اما این که چرا از بین شخصیت های پر شماری که در داستان حضور دارند، تنها به بررسی همین دو گروه بسنده شده، مهم ترین دلیل، به رنگ نقش پررنگ و عمیق قهرمان اول و نیز قهرمانان اصلی بازمی گردد که در سازوکار طولی و حاشیه ای داستان، حضوری فعال و موثر داشته اند، به گونه ای که می توان بدون گزاف ادعا کرد، استخوان بندی داستان را شکل می دهند؛ ولی سایر قهرمانان در حکم سایه این دو گروه می باشند. موضوع مهم دیگر، این است که در تحلیل قهرمانان داستان، از روش تفسیر متن به متن بهره گرفته شده؛ یعنی به آرا و نظریه های منتقدان ادبی و مفسران دیگر استناد نشده و این مقاله، فقط بازتاب دهنده تحلیل های خود نویسنده در خصوص قهرمانانش است. این شیوه، به خواننده اطمینان می دهد، پژوهشی را می خواند که از شائبه حب و بغض منتقدان ادبی خالی است و تحلیل هر قهرمان از نویسنده ای است که خود خالق آن ها بوده است.