جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز بویژه در سالهای اخیر که آثار ادبی جهان و شخصیت اجتماعی بزرگان ادب مورد تحلیل قرار گرفته، شیخ اجل سعدی شیرازی و آثار او نیز در ترازوی نقد درآمده است. گرچه کلام سعدی و مضمون آن روشن است لکن به علت وجود مفاهیم مختلف از سیاست گرفته تا اقتصاد و فلسفه و عرفان و اخلاق و شرع و... در آثار او اظهارنظر درباره او و طبقه اجتماعی وی مشکل بوده است و گاهی این قضاوت ها در مقابل هم قرار گرفته اند. در این مقاله سعی بر آن شده است تا به استناد ادعای سعدی در مورد خود و با تکیه بر مفاهیم برجسته کلام او، استدلال گردد که سعدی رسما در زمره عارفان عصر خود بوده است. او خود به صراحت و دیگران در عمل این امر را پذیرفته اند و گفتار حاضر نیز در صدد اثبات این مطلب است.

از دیر زمان در شعر فارسی توجه به وزن و موسیقی شعر مطرح بوده است، به گونه ای که عروض و قافیه را به عنوان دو عنصر اصلی ساختمان شعر به حساب آورده اند. هدف از این مقاله ارایه روشی منسجم در نقد علمی وزن شعر فارسی است. آنچه در نقد موسیقایی مورد عنایت است، توجه به رویکردهای دیگر نقد ادبی در کنار وزن شعر است که می تواند در نقد علمی مورد نظر قرار بگیرد؛ به عبارتی مسائلی چون سبک شناسی وزن شعر؛ روان شناسی وزن؛ تقد نوعی و وزن؛ زبانشناسی و وزن و... تاکید بر شعر خاقانی و اعمال نظریات انتقادی، چاشنی مطالب انتقادی است. زیبایی شناسی اوزان شعر خاقانی همراه با ملاحظات آماری 50 قصیده و... از مهمترین بحث هایی است که در دیوان خاقانی مورد مطالعه قرار گرفته است و نتایج تحلیلی آن در این مقاله آمده است.

دوران بین دو جنگ جهانی برای ملت عرب دوران حساسی بود. چه، آنان هنوز از استبداد عثمانی خلاصی نیافته، به استعمار خارجی گرفتار آمدند و کشورهای عربی هر کدام بنحوی تحت الحمایه استعمارگران بزرگی چون بریتانیا و فرانسه و ایتالیا گردیدند. از آن پس جنبشها و شورشهایی در مصر و سوریه و عراق شکل گرفت و اعتراضات مردمی به برنامه ها و اهداف استعماری کشورهای سلطه گر و دولتهای منصوب جیره خوار آنان فزونی یافت.در این میان، شعرا با سلاح قلم و شعر و احساس وارد عرصه مبارزه شده، باب جدیدی در استعمارستیزی گشودند. آنان ضمن اعتراض به وجود بیگانگان در کشور خویش که موضوع اصلی و سر منشا و در صدر موضوعات دیگر است، به ملت در برابر نیرنگبازیها و مکر و حیله استعمارگران هشدار داده، آنان را از فریب خوردگی بر حذر داشتند. همچنین توطئه های بیگانگان را که در قالب عقد پیمانها و انتخابات صوری و پارلمانهای فرمایشی شکل می گرفت، با محکوم کردن آن، خنثی می کنند. بنابراین موضوعاتی که بیش از همه، اشعار آنها را تحت الشعاع قرار داد، عبارتند از: الف- اعتراض به بیگانگان ب- هشدار در برابر نیرنگ استعمارگران ج- محکوم کردن انتخابات و پارلمانهای فرمایشی و عقد پیمانها که در این مقاله جداگانه به آنها پرداخته شده است.

بوستان سعدی یکی از ارزشمندترین کتاب های اخلاقی و آموزشی است. بگونه ای که آن را "جهان مطلوب سعدی" دانسته اند، اما جنبه اخلاقی و تعلیمی این کتاب، از ارزش های هنری و زیبایی های ادبی آن نکاسته است. سعدی با آگاهی درست از ظرفیت های زبان فارسی و با شناخت کامل از ویژگی واژه ها، به طبیعی ترین شیوه، تقلید ناپذیرترین شعر فارسی را آفریده است. او در بوستان خویش، افزون بر آنکه ارزش های اخلاقی و اجتماعی را، به شیرینی، باز نموده است، کلام خود را نیز با آرایه های شایسته، به شیوایی و فریبایی، آراسته و با ترفندهای مناسب ادبی، در سخن خود رستاخیز ادبی برپا کرده است.

داستان عاشقانه وامق و عذرا در ادب فارسی، به گونه های مختلف گزارش شده است. بنیاد این داستان را برخی یونانی، برخی ایرانی و بعضی عربی گمان کرده اند. گزارش های عنصری و طرسوسی قدیمی ترین گزارش هایی است که از داستان وامق و عذرا در زبان فارسی بر جای مانده است.محمود لامعی، قتیلی بخارایی، صرفی کشمیری، شعیب جوشقانی، صلحی، موسوی نامی، ظهیر و حسینی شیرازی، از جمله کسانی هستند که این داستان را گزارش کرده اند. در گزارش حسینی شیرازی برای نخستین بار داستان "وامق و عذرا" و داستان عاشقانه "سعاد و سلمی" در هم آمیخته است.در این مقاله پس از معرفی داستان وامق و عذرا به سه موضوع زیر پرداخته شده است: 1-       بازشناسی و بررسی عناصر مشترک داستان وامق و عذرا در روایت های مختلف. 2-       گزارشی کوتاه از نه روایت بر جای مانده از داستان وامق و عذرا. 3-       بررسی ویژگیهای روایت محمد حسین شیرازی از داستان وامق و عذرا و تفاوت آن با روایت های دیگر.

در این مقاله سعی می شود که شعر بیدل و نیما - دو گوینده بزرگ از دو عصر ادبی- از جهت صور خیال شاعرانه مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. چون برخی محققان را نظر بر آن است که صور خیال شاعران شعر نو برخاسته از تخیلات شاعران سبک هندی است و تحقیقات متعددی در این خصوص به عمل آورده اند. در این مقاله یازده محور برای بررسی صور خیال بیدل و نیما گزینش گردید و سعی شد میزان متناسبی از شعر دو شاعر انتخاب شود و با روشهای آماری درباره موضوع بروشنی بحث گردد.

در این مقاله سعی شده است مضامین مشترک بین آثار سعدی و کتاب قابوسنامه عنصرالمعالی استخراج گردد. ضرورت این مقایسه بدان جهت بوده است که معمولا در میان بسیاری از خوانندگان آثار سعدی گمان بر آن بوده و هست که شیخ اجل این مسایل و گفتارها را خود مطرح کرده و به قول وی:

در این نوشته تلاش شده است تا گوشه هایی از زندگی و شخصیت ادبی سید صدرالدین ابوالحسن علی بن ناصر حسینی، نویسنده زبده التواریخ شناسایی شود. اطلاعات به دست آمده از منابعی که می توانست به این جستجو کمک نماید گویای آن است که وی یکی از عمال دولت خوارزمشاهیان بوده و شغل استیفای (اخذ مالیات) نیشابور را به عهده داشته، اما سرانجام از کار دیوانی کناره گرفته و به تالیف آثار خود پرداخته است. از جمله تالیفات وی کتاب «زبده التواریخ» و «شرح اعلام نهج البلاغه» را می توان نام برد. کتاب دیگری نیز به نام «تاریخ اسکندر» دارد که وقایع و رویدادهای زمان سلطان محمد خوارزمشاه، ملقب به «اسکندر ثانی» را در آن بیان کرده است و فعلا اثری از آن در دست نیست.

در ترجمه و تفسیر قرآن کریم، مهمتر از همه چیز، اطمینان یافتن از نقل درست و بی کم و کاست آیات وحی است. اهمیت این موضوع تا جایی است که از دیرباز، مفسرین و دانشمندان علوم قرآنی کوشیده اند تا اختلاف قرائتها را ضبط کنند و راه را بر هر گونه دخل و تصرف نابجا در آیات وحی فروبندند. در تفسیر کشف الاسرار میبدی که به سال 1331، با همت و پشتکار مرحوم علی اصغر حکمت تصحیح گردیده، برغم همه کوششهای ستودنی آن زنده یاد و همکاران وی اشتباهات چشمگیری دیده می شود. با اینکه این اثر، طی سالیان گذشته بارها تجدید چاپ شده است، متاسفانه غبار لغزشها بر چهره گرانبهای این تفسیر فرو مانده است. نگارنده در این مختصر، تنها نمونه هایی از اشتباهات و لغزشها را با عناوین زیر بر شمرده و سپس با استفاده از معجم الفاظ قرآنی و نص صریح قرآن کریم، صورت صحیح آنها را با ذکر آیه و سوره بیان داشته است. ۱. درهم آمیختگی آیات 2. افزودن کلماتی به نص آیه و یا کاستن از آن 3. لغزشهای اعرابی و چاپی.

برجستگی اقبال لاهوری، در پی جویی دگرگونی (ذهنی- روانی) ملت هاست. اقبال عمل اجتماعی را به عمل فیزیکی محدود نکرد. در سیر زندگی او دیده نشده است که برای استقلال سیاسی ملت خود، به سلاح تکیه کند ولی تفکر روشنگرانه او و ایجاد فرهنگ جدیدی مبتنی بر خودی و خودآگاهی و خودباوری در تشکیلات انجمن "اتحاد اسلام" توانست راه جدیدی را پیش پای مسلمانان مشرق زمین قرار دهد. رویکرد نسل جدید، اقبال لاهوری را در ادبیات سیاسی و فرهنگی روزگار ما، جاودانه کرد.یادکرد اقبال از علی (ع)، موضوع اصلی این مقاله است. این یاد کرد، خشک و بی روح نیست و به همین دلیل، نگاهی ماورای جانبداری و علاقه مقدس مآبانه مذهبی را، می توان در نگرش اقبال مشاهده کرد. یکی از درون مایه های سخن اقبال لاهوری درباره علی (ع)، آن است که "حیدری بودن" را معادل گردانیدن آفتاب از خاور به باختر تصور کرده است و محور عالم را در حیات می بیند، نه در مرگ. در نتیجه، راز درک و فهم علی و نام و نشانش، دانایی به رمز حیات است نه باورمندی به مرگ:                             هر که دانای رموز زندگی است                   سر اسمای علی داند که کیست