جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به نظر می رسد که روند نوآوری و تولید دانش در مطالعات اندیشه سیاسی اسلام از پویایی و سرعت لازم برخوردار نیست، این مقاله در صدد است به تبیین موانع روش شناختی نوآوری در تحقیقات اندیشه سیاسی اسلام بپردازد. این موانع در چهار دسته مورد بررسی قرار گرفته اند: دسته اول موانعی که به محقق مربوطند، دسته دوم موانعی است که به نظام آموزشی و معرفتی در جهان اسلام باز می گردد، دسته سوم به موانعی می پردازد که از نظام علمی و معرفتی غرب ناشی می شوند و تاثیرگذاری جوهره اندیشه غرب، اندیشه مسلمانان را تحت تاثیر قرار داده است، دسته چهارم موانعی را مورد بحث قرار می دهد که به نظام های سیاسی و حکومتهای جهان اسلام مربوط می شود.

در حالی کسب دانش الهیاتی ادیان در کنار دیگر علوم دین پژوهی به جامعه شناس دین توصیه می شود که ملزم است دریافت و ابرازات خود را از آسیب های کلامی صیانت نماید. راه حل پوزیتیویستی تاکنون، اجتناب از اولی برای مصون ماندن از دومی بوده است. اما راه حل این مقال، تمیز و تفکیک «الهیات» است از «کلام» در گام نخست و سپس تشریح و تحدید مسیرهای محتمل رسوخ ملاحظات کلامی است در مطالعه دین. با تجویز استمداد از الهیات، هم ضعف های جامعه شناسی دین در موضوع شناسی بر طرف می شود و هم از بر چسب ناروای کلامی به جامعه شناسانی که واجد دانش الهیاتی ارزشمندی درباره دین مورد مطالعه خویش هستند، جلوگیری می گردد.

اگرچه کتابهای بسیاری از گذشته تاکنون درباره علم عروض عربی نوشته شده است، هنوز درباره نوع وزن شعر عربی اختلاف نظر جدی وجود دارد.برخی از عروضدانان - چه عرب و چه شرق شناس - نوع وزن شعر عربی را کمی می دانند، و برخی دیگر نقش تکیه را مهمتر از کمیت به شمار می آورند، و عده ای نیز بر این باورند که اساس وزن در شعر عربی بر پایه دو عنصر کمیت و تکیه است. ما در مقاله ابتدا ویژگی های زبانی موثر در تعیین نوع وزن شعر را بیان کردیم. سپس به ذکر نظرهای مطرح شده از سوی عرب زبانان و شرق شناسان در این باره پرداختیم، آنگاه به نقد و بررسی این آراء، و نیز بیان نظر خود مبنی بر تایید کمی بودن وزن شعر عربی مبتنی بر ویژگی های زبان عربی پرداختیم.

یکی از نحله های فکری معاصر سلفیه هستند که روش خاصی در الهیات برگزیده اند. نگارنده در این مقاله با بررسی منابع معتبر سلفی ها اصول روش شناختی آنان را در الهیات مانند ظاهر گروی در قرآن، ظاهر گروی در سنت پیامبر (ص) و پیروی منقادانه از آرای عالمان درگذشته اسلام به ویژه صحابه، تابعان و تابعان تابعان و تقدیم نقل بر عقل را تبیین و آنها را با معیارهای معتبر اسلامی نقد کرده و آشکار نموده است که با اصول روش شناختی سلفیه برخی از مسائل مهم الهیات مانند توحید ذاتی و صفاتی نقض می شود.

ادبیات لبنان به دلیل شرایط خاص آن از قبیل ویژگی های جغرافیایی، ارتباط با تمدن های گوناگون، همچنین پیشینه درخشانی که منشا بسیاری از فرهنگها و جریانات ادبی بوده است هماره در جایگاهی ویژه و برتر قرار داشته است. همه این عوامل بر نقش مهم لبنان در انتشار گونه های مختلف ادبی خصوصا ادبیات پایداری که با منطقه جنوب پیوند دارد، تاکید می کند. پس از پیروزی مقاومت در جنگ تموز جنوب لبنان، شعر مقاومت با رویکرد دینی رخ نمود و اشکال مستقیم و غیر مستقیم متون بینامتنی و به کارگیری متون دینی و تاریخی در شعر شاعران این دیار به صورتی چشمگیر هویت خویش را نمایان ساخت. این اشعار با استفاده از شیوه های فنی و اسطوری بین حاضر و غایب ارتباط برقرارنمود و با بهره مندی از اشکال مختلف ادغام متون و اندماج آثار دینی توانست جایگاه مناسبی را در ادبیات لبنان به خود اختصاص دهد. بحث حاضر به کشف میزان توانایی شعر مقاومت در به کار گیری متون، اشارات و رموز دینی و الهام بخشی آن در اشکال جدید می پردازد. شیوه بحث توصیفی - تحلیلی است که با گزینش اشعار مرتبط از مجموعه های شعری شاعران معاصر جنوب به بیان نقش متون دینی در القای پیام شاعر به مخاطب از جهت فنی و موضوعی اهتمام دارد.

خطبه فدکیه یا خطبه لمه در واکنش به تصمیم خلیفه اول درباره فدک، از سوی حضرت زهراء سلام اله علیها ایراد شده است، اما همواره دلالتی فراتر از درخواست بازپس گیری فدک داشته است. فدک که به دلیل گونه خاص فتح، به ملکیت پیامبر صلی اله علیه و آله و سلم و سپس با بخشش پیامبر صلی اله علیه و آله و سلم به ملکیت حضرت زهراء سلام اله علیها درآمد، پیش و پس از فتح اسلامی، منطقه ای بالنسه پررونق و پرآوازه بود. ادله زیر تردیدی در درستی سند خطبه باقی نگذاشته است: نقل کامل خطبه در نخستین دوره شکل گیری کتابت حدیث، نقل فراوان آن در گذشته و حال در منابع اهل سنت، عدم گسست زمانی در نقل خطبه در دوره های مختلف، عدم ایراد شبهه ای جدی درباره سندیت و اعتبار خطبه. به دو شبهه زیر نیز پاسخی متقن و محکم داده شده است: ساخته و پرداخته بودن خطبه از سوی یکی از سخن پردازان بلیغ به نام ابوالعیناء، و قابل قبول نبودن نقل خطبه از سوی زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب. همچنین تناسب سیاق خطبه با سخنان منقول از معصومان علیهم السلام و دیگر سخنان حضرت زهراء سلام اله علیها و ذکر آن در منابعی مانند الشافی سیدمرتضی هم بر اعتبار خطبه افزوده است. جایگاه بلند این خطبه را نزد شیعیان از موضوعات زیر می توان درک کرد: تحلیل فرامتنی خطبه، اختصاص درصدی قابل توجه از آثار مربوط به حضرت زهراء سلام اله علیها به این خطبه، ژرفا یافتن و همه جانبه نگر شدن نگاه به خطبه در گذر تاریخ و کشاندن خطبه به وادی شعر و ادب. در پایان مقاله با توصیه به درک شرایط کنونی مکتب اهل بیت علیهم السلام، تلاش برای فروکاستن محتوای خطبه به منازعات فرقه ای و رواج قشری گری و عوام زدگی و عرف گرایی نکوهیده شده است و کلان نگری که لازمه استفاده از ظرفیت بالای آموزه های شیعی برای حل مشکلات فکری و عملی جهان کنونی است در بازفهمی خطبه توصیه شده است.

پژوهش حاضر جستاری است در تحولات برید در دوره بیبرس. در این نوشتار، نخست، از اقداماتی که بیبرس با هدف استقرار امنیت در مصر و شام انجام داده بود، سخن خواهد رفت، سپس به علل بازسازی و تحول برید، اصطلاحات و مناصب و گونه های متعدد برید هوایی، زمینی و مناره ها پرداخته خواهد شد، بیبرس پس از دستیابی به سلطنت، برای مقابله با مغولان و صلیبیان به اقداماتی چون تقویت نیروی نظامی، انسداد مسیرهای ورودی شام و مصب رود نیل در دمیاط و ... دست زد. با این همه، وی به شبکه نظام مند و دقیقی نیاز داشت تا به سرعت از تهاجم دشمن به اراضی مصر و شام اطلاع یابد، از این رو، وی ظاهرا به تاسی از خبر رسانی مغولان سازمان برید را بازسازی کرد و به تحولاتی گسترده در آن دست زد. بیبرس برای تسریع در انتقال اخبار از سویی برید زمینی و هوایی را تاسیس کرد و بدان وسیله مرزهای دولت را با قاهره مرتبط ساخت و از سویی دیگر با ساخت مناره ها تحرکات دشمن را به دقت زیر نظر داشت. این تحولات به وی امکان داد تا ضمن تسلط بر اوضاع به زودی بر دشمن خود فایق آید و امنیت را در سراسر مصر و شام برقرار سازد.

اصل مسوولیت، بدون هیچ اختلافی پذیرفته شده و قانون نیز به طور کلی ناظر بر مسوولیت و تعیین چارچوب قواعد آن است. بحث در خصوص مسوولیت، بویژه به اعتبار وصف کیفری آن، در زمره دقیق ترین، مهم ترین و در عین حال دشوارترین مباحث حقوقی است. اما دشوارترین مساله در مسوولیت کیفری و جنبه مشکل زا در تعیین چارچوب مبانی آن، ارتباط وثیق بحث با اراده و آزادی آن - به عنوان جوهره انسانی و بن مایه اهلیت جنایی - است. بحث اراده تنها حقوقدانان را به خود مشغول نساخته است، بلکه پیش تر، توجه بسیاری را به خود معطوف کرده است. بنیان مسوولیت کیفری به شکل مستقیم و لازمی با مساله اراده، آزادی و نقش آن در رفتار ارتکابی ارتباط می یابد. بحث و بررسی در این ارتباط نیز در گام نخست، فلسفی است، زیرا با قضیه جبر و اختیار - که از محوری ترین و در عین حال دشوارترین مباحث فلسفه است - مرتبط می شود. حقوقدانان- همچون روانشناسان - اظهار می دارند که تکوین رفتار ارادی، مسبوق به کنش های مقدماتی و تبعا اجرایی است، اولین مرحله، جهت مندی فکر به سوی موضوع معینی است که در اصطلاح، ادراک نامیده می شود. متعاقبا، مرحله تدبر یا سنجش برایند مضار و منافع مطرح می شود. سپس مرحله سوم که ناظر بر خواست درونی است، شکل می پذیرد. آخرین مرحله نیز مرحله تنفیذ و اجراست. مرحله اخیر، ناظر بر رفتار خارجی است، در حالی که مراحل سه گانه نخست، مراحل درونی و نفسانی است. در حقیقت، دو مرحله از آنها به اندیشه باز می گردند و مرحله سوم - در جنب مرحله چهارم - همان اراده مورد نظر است. این موضوع بدان معنی است که اراده، ماهیتا، از عناصر مختلفی تشکیل می شود و مراحل متمایزی را پشت سر می گذارد، بر همین اساس ضروری است توجه شود عواملی که اراده را فاسد (غیر معتبر) می سازند، ممکن است در مرحله ای از مراحل شکل گیری رفتار ارادی واقع شوند. عوامل یاد شده ممکن است بر ادراک تاثیر نهند و آن را معدوم یا مخدوش کنند. همچنین ممکن است بر نیروی تدبر تاثیر گذاشته و آن را فاسد یا زائل سازند. خواست درونی نیز ممکن است در نتیجه ایراد خدشه به واسطه عوامل موثر، از مقومات صحیح خود منتزع شود، همچنانکه مرحله اجرایی هم ممکن است از انگیزه های واقعی خود منفصل شود و با انگیزه های وهمی یا نادرستی همراه گردد. در این مقاله، تلاش می کنیم مفهوم اراده و نقش اساسی آن را - با استناد به آرای حقوقی و منابع قانونی - در اهلیت جنایی و تبعا مسوولیت کیفری تبیین نماییم.