جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی اجمالی تاریخ دوره قاجار نشان می دهد، جانشینی از عرصه هایی بود که دولت روسیه در آن بسیار مداخله می کرد. در تاریخ کهن ایران هرچند می توان نمونه هایی از مداخله بیگانگان را در امر جانشینی یافت، برای نخستین بار، در دوره قاجار، جانشینی رسما و در توافق نامه گلستان و عهدنامه ترکمانچای به عرصه قدرت نمایی روسیه تبدیل شد و این کشور بنابر فصل هفتم عهدنامه ترکمانچای از ولایتعهدی عباس میرزا، که در راه جانشینی با مشکلات و بحران های فراوانی رویارو بود، حمایت کرد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی چالش های پیش روی عباس میرزا برای جانشینی، ریشه ها و عواملی را که منجر به مداخله روس ها در عهدنامه ترکمانچای شد، تحلیل کند. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش اصلی است که چرا مساله جانشینی در دوره قاجار رسما و طی عهدنامه ترکمانچای زیر نفوذ روس ها قرار گرفت؟ مساله جانشینی در دوره قاجار به سبب فقدان قوانین منسجم جانشینی و وابستگی آن به اراده شاه و رقابت شاهزادگان با ولیعهد بر سر جانشینی، موجب اتکای برخی شاهزادگان به دولت روسیه شد و این کشور برای بهره برداری سیاسی و گسترش نفوذ خود در ایران آن را در معاهده ای رسمی زیر نفوذ خود درآورد.

یکی از مظاهر تمدن نزد هر ملتی، جشن هاست. ایرانیان در دوران باستان، جشن های دینی متعددی داشتند. با فراگیری اسلام در میان ایرانیان، برخی از جشن های گذشته فراموش شد و بعضی به حیات خود ادامه داد. عباسیان که به شدت متاثر از فرهنگ ایرانی بودند در کنار اعیاد اسلامی به جشن های گذشته ایرانیان مانند مهرگان و نوروز نیز توجه داشتند. تاثیر خلافت عباسی از آداب الملوک ایرانی و نفوذ خاندان های معروف ایرانی چون آل برمک نیز در اهمیت یافتن این جشن ها سهم زیادی داشت. این مقاله بر آن است تا جشن های ایرانی دوره اول خلافت عباسی را بررسی کند. با توجه به ماهیت موضوع، روش تحقیق مبتنی بر تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از منابع موثق و دست اول و همچنین تحقیقات معاصر است.در این پژوهش نشان داده شده است که جشن های این دوره از فرهنگ ایرانی تاثیر بسیاری پذیرفته است و عرب ها بیش از هر چیز، برای دست یافتن به اهداف سیاسی خود و جلب مشارکت و همکاری ایرانیان کارآمد در دستگاه خلافت، با برپایی مراسم جشن ها مخالفتی نشان ندادند و در این باره با تسامح رفتار کردند. از میان جشن های ایرانی دوران باستان، نوروز و مهرگان و سده و برخی جشن های کم اهمیت تر نظیر جشن رکوب الکوسج در این دوره رایج بود. هم زمانی با زمان مالیات گیری، دریافت هدایا، و خوش گذرانی رایج در این جشن ها علت پذیرش آن ها بود.

موضوع جایگاه خلیفه و حکومتگران ایرانی در تاریخ نوشته های مورخان ایرانی، با تعلق حق خلافت به مدعیان آن آغاز می شود و سپس با بحث تقسیم قدرت معنوی و دنیوی خلفا و انتقال قسمتی یا تمامی آن به حکومتگران ایرانی ادامه می یابد. مورخان، در این مرحله، از نظریه پردازی های فقهای مذاهب برای توجیه لزوم و بیان چگونگی انتقال قدرت دنیوی خلیفه سود جستند. این بحث، با گذشت زمان و با تاثیر پذیری از حکمت عملی، بخشی از اندیشه ایرانیان پیش از اسلام درباره آیین ملک داری، به واگذاری قدرت معنوی به علمای دین و حکومتگران ایرانی، انجامید. منظور از پرداختن به این مقاله نشان دادن چگونگی تاثیر پذیری مورخان از وضع سیاسی و فکری جامعه و تاثیر گذاری آن در نوشتارهای تاریخی است. به طوری که، در بررسی سیر تحول نگاه مورخان به جایگاه خلیفه و حکومتگران، می توان به تحول در اندیشه متفکران نسبت به جایگاه خلیفه و حکومتگران و علل آن پی برد.

فرارودان سرزمینی چند فرهنگی متشکل از اقوام متعدد و ادیان و آیین های زرتشتی، مانوی، بودایی، مسیحیت (نستوری)، یهودی، و باورهای کهن و آیین شمنی بود. در این تحقیق، مساله اصلی این است که فرارودان از نظر تنوع فرهنگی-آیینی چگونه بود که پیش از اسلام پیروان ادیان و باورهای گوناگون در طول چند سده با تساهل و تسامح در کنار یکدیگر زیستند؟ همزیستی فرهنگی-آیینی چه ویژگی های منحصر به فردی برای فرارودان به وجود آورد؟ این پژوهش با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی و مبتنی بر اسناد و مدارک تاریخی و یافته های باستان شناسی انجام گرفته است. یافته های این تحقیق بیانگر آن است که در فرارودان پیش از اسلام تنوع فرهنگی-آیینی ویژه ای وجود داشت و بر اثر همزیستی این فرهنگ ها و ادیان در کنار یکدیگر آمیختگی های فرهنگی-آیینی پدید آمد. این آمیختگی به حدی است که تمایز عناصر دینی ادیان گوناگون را در آثار هنری و تاریخی برای تاریخ پژوهان و باستان شناسان دشوار کرده است.

پس از وقوع انقلاب مشروطیت فضای سیاسی و اجتماعی ایران به آرامش مطلوبی دست نیافت. ناپایداری سیاسی و سقوط پیاپی دولت ها، بر گستره بحران ها می افزود. آغاز جنگ جهانی اول و تاثیرگذاری آن بر ایران شرایط نامساعدی را در کشور پدید آورد. ناتوانی حکومت مرکزی در مهار بحران ها سبب شد تا افراد و گروه هایی، برای بهبود شرایط نامساعد جامعه خودانگیخته تحرکات ضد بیگانه و اصلاح طلبانه ای را آغاز کنند. نهضت جنگل با هدایت میرزا کوچک خان جنگلی با همین نگرش کار خود را در محدوده گیلان هم زمان با جنگ جهانی اول آغاز کرد. با گسترش فعالیت نهضت گردانندگان آن برای اشاعه تفکرات اصلاحی و انتقادی خود روزنامه ای موسوم به جنگل را منتشر کردند. هرچند عمر این روزنامه طولانی نبود، در مدت یک سال و اندی که منتشر می شد دیدگاه ها و نگرش های جنگلی ها، عملکرد حکومت مرکزی، کارکرد چهره های سیاسی و اقدامات روسیه و انگلیس را معرفی، نقد، و ارزیابی می کرد. این پژوهش مهم ترین دغدغه های نویسندگان روزنامه و سطح دریافت آن ها را از شرایط جامعه بررسی و تحلیل می کند.

جنبش های اجتماعی از موضوع های اصلی مورد توجه جامعه شناسی معاصر است تا جایی که آلن تورن جامعه شناسی را علم جنبش های اجتماعی می داند. در این مقاله با اذعان به اهمیت جنبش های اجتماعی و بررسی ابعاد نظری آن ها، ضمن سنخ شناسی جریان های سیاسی مسلط در جنبش جنگل مختصات پایگاه و حمایت مردمی در این سه جریان بررسی می شود. پرسش اصلی این است که حمایت مردمی از جریان های سیاسی جنبش جنگل چه مختصاتی داشت. در این باره پایگاه مردمی سه جریان ملی-مذهبی، راست سازش کار و چپ در جنبش جنگل ذیل دو مولفه خاستگاه طبقاتی و گستره جغرافیایی به صورت تطبیقی بررسی می شود. روش تحقیق تحلیل اسنادی و روش گردآوری داده ها نیز کتابخانه ای است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در بین این سه جریان پایگاه مردمی جریان ملی-مذهبی انسجام و کارآیی بیشتری برای کامیابی جنبش جنگل داشت، اگرچه در دوره پایانی جنبش و بر اثر درگیری های درون گروهی تعداد و توان افراد آن کاهش یافت. علاوه بر این جریان راست سازش کار بر اثر گسستگی ساختاری و ماهیت ایدئولوژیک اش، که منجر به اتحاد نمی شد، فاقد پایگاه مردمی یکپارچه بود. جریان چپ نیز به علت وارداتی و نوظهور بودن ایدئولوژی اش نتوانست در آن بازه زمانی، پایگاه مردمی درخور اعتنایی ایجاد کند، بلکه به سبب تعارضات ارزشی با فرهنگ ایرانی-اسلامی مردم منطقه، عملا موجب کاهش حامیان مردمی جنبش جنگل یعنی حامیان جریان ملی مذهبی شد.

برخلاف صورت های قدیم سلطه در میان جوامع بشری و انحصار آن به اخذ باج و خراج و ناتوانی در تغییر بنیادی شیوه مادی و معنوی زندگی جوامع تحت سلطه، استعمار یا صورت جدید سلطه در دوران جدید، افزون بر سلطه سیاسی و اقتصادی با اتکا به قدرت علمی، فنی، اقتصادی، و تسلیحاتی خویش شیوه زندگی مادی و معنوی را در مستعمرات و نیمه مستعمرات تغییر داد. در این میان ایران پس از نخستین شکست ها در برابر ارتش مدرن روسیه در آغاز قرن سیزدهم ق/ نوزدهم م برای دریافت تسلیحات و علوم و فنون نظامی جدید، چندین بار وابستگان خود را به ممالک اروپایی فرستاد. یافته های این تحقیق بر اساس روش تحلیل محتوا، نشان می دهد که وابستگان دربار قاجار فقط قادر بودند صرفا به نیازهای نوظهور جامعه ایران در عرصه نظامی توجه کنند و به رغم مشاهده نهادهای سیاسی مدرن اروپایی و نقش آن ها در اداره قانونمند کشور و مساله و نیاز آفرینی برای جوامع غیراروپایی، از سایر وجوه آن غافل ماندند و با توقف در مرتبه ادراک حسی (جز یک مورد) نهادها را به اقدامات شخصی سلاطین و آزمون و خطای تاریخی آنان تقلیل دادند و در درک نسبت جامعه ایران با نهادهای سیاسی مدرن اروپایی ناتوان ماندند.