جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تشبیه یکی از زیباترین فنون بیان است که نمود فراوانی در خطبه‌های نهج‌البلاغه دارد و در راستای سهولت درک معنا و اقناع مخاطب به­کار می‌رود. یکی از ویژگی‌های سبکی تشبیهات خطبه‌ها، استفاده فراوان از ساخت‌های همپایه است، همپایگی از زیرشاخه‌های لایه نحوی سبک­شناسی است و در ساخت­هایی رخ می­دهد که دو یا چند واژه، گروه و یا جمله­واره با حروف ربط همپایه‌ساز به یکدیگر مربوط شوند و در یک وظیفۀ دستوری قرار گیرند. حدود نیمی از تشبیهات خطبه‌ها در ساخت‌های همپایه پدیدار شده‌اند که برخی از آن‌ها تشبیهات متوالی و برخی دیگر مشبه‌به تشبیهات جمع هستند. این ساخت­ها با اشکال و اهداف گوناگون در ساخت­های دوسازه­ای، سه­سازه­ای، چهار سازه­ای و زنجیره­ای به­کار رفته­اند که در پیام‌رسانی تشببیهات و انتقال معنا به مخاطب، نقش به­سزایی دارند. پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی ساخت‌های همپایه در تشبیهات خطبه‌های نهج‌البلاغه بپردازد و تأثیر همپایگی را در انتقال پیام و اندیشه مورد نظر امام(ع) بیان دارد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که حرف ربط همپایگی تشبیهات در اکثر موارد حرف «واو» است و میان سازه­ها رابطه­هایی نظیر ترادف، تضاد، افزایش، تسویه و نفی وجود دارد. همپایگی نحوی نقش به­سزایی در همپایگی آوایی و موسیقایی کردن تشبیهات دارد. صنایع بدیعی ازجمله سجع، جناس، تضاد، تقابل و... در میان سازه‌های همپایه به‌چشم می‌خورد که می‌توان گفت همپایگی بلاغی تشبیهات با همپایگی نحوی و آوایی پیوند خورده است.

قواعد بشر دوستانه، دستاورد بزرگ نظام حقوق بین الملل در قرون نوزدهم و بیستم محسوب می شود. حمایت از غیرنظامیان و چگونگی رفتار با افراد خارج از صحنه نبرد (مجروحان، بیماران، فراریان و اسیران)، احترام به اجساد کشته شدگان و مردگان، ممنوعیت توسل به هر شیوه جنگی به ویژه منع به قحطی کشاندن دشمن و منع عمل متقابل از جمله اصول و قواعد بنیادین نظام حقوق بشردوستانه می باشند. بسیاری از این قواعد و اصول بنیادین حقوق بشردوستانه که غالب آنها تنها در سده اخیر میلادی در رویه دولتها مورد پذیرش قرار گرفته اند! در 1400 سال پیش مورد تاکید حضرت علی (ع) بوده است و بر رعایت آنها تاکید نموده اند و فرماندهان و سربازان تحت امر خود را ملزم به پیروی از آنها دانسته اند و بر رعایت آن مقررات نظارت کرده اند. جالب توجه است که تا سال ها در حقوق بین الملل عرفی مشخص نبود که آیا قوانین جنگ برای حمایت از غیرنظامیان، افراد مریض یا مجروح، اسرای جنگی و مانند آن در مورد جنگ های داخلی هم اجرا می شود یا خیر تا آنکه با تصویب ماده 3 کنوانسیون های چهارگانه ژنو 1949 برخی حمایت ها برای اشخاص فوق الذکر در درگیری های داخلی مورد شناسایی قرار گرفت، اما امام علی (ع) رعایت مقررات حقوق بشردوستانه توسط سربازان خود در جنگ های صفین و خوارج را به دقت مورد توجه قرار دادند که در تقسیم بندی های کنونی حقوق بین الملل معاصر، به عنوان جنگ های داخلی شناخته می شوند.

آنجا که دستیابی به بهترین جامعه و شناخت اصول و مبانی آن، از اساسی ترین اهداف شریعت الهی و تلاش انسان های صالح در میدان اندیشه و عمل بوده است، لذا در این مقاله آسیب هایی که از نظر سیاسی و اجتماعی، جامعه اسلامی را تهدید می کند مورد بررسی قرار گرفته است تا به واسطه آن نظام های الهی از یورش آن آسیب ها مصون مانده و رهاورد نهضت های انبیاء و اولیاء، استمرار و گسترش یابند. این مقاله آفت های سیاسی و اجتماعی را در نهج البلاغه مطالعه، بررسی و تحلیل کرده و به همراه راهکارهای آن ارائه نموده است. آفت هایی چون هرج و مرج شغلی و اجتماعی، باج خواهی و امتیازطلبی، عدم توجه به نهادینه کردن آزادی های سازنده و قانونمند، بی توجهی به عدالت و ظلم به مردم، بی مهری با مردم و خط کشی های نامربوط، بی انصافی و نادیده گرفتن مظلومان، عدم وجود اعتذار هنگام اشتباه، بی توجهی به عامه مردم به همراه خشنودسازی خواص و ... آسیب هایی هستند که جامعه و نظام اسلامی را تهدید می کنند. وجود مبانی و مصادیقی از علوم سیاسی و اجتماعی در آن نشانه پویایی و جاودانگی و عدم تعلق آن به مکان و عصر خاصی است. لذا توجه به اندیشه ها و فرامین معصومین همیشه انسان و جامعه انسانی را از نابودی باز می دارد.

«مشروعیت سیاسی» یکی از مفاهیم بنیادین در علوم اجتماعی و سیاسی است و به مثابه مهم ترین ضرورت و الزام سیاسی برای استمرار و تثبیت حکومت ها تلقی می شود؛ این مفهوم با سه شاخص مهم یعنی خاستگاه حقانی و قانونی حکومت و حکمرانان، رضایت عمومی نسبت به حکومت و کارآمدی شناخته می شود. در نهج البلاغه، جامعه و حکومت نه از منظر سکولار یا تقابل جامعه مدرن در مقابل جامعه سنتی بلکه در چارچوب اصول و آموزه های اسلامی– قرآنی و سنت پیامبر اکرم (ص) نگریسته می شود. شاخص های مشروعیت و دموکراسی در نهج البلاغه تنها در چارچوب دینی- اسلامی بیان شده اند و برخی از ساز و کارهای دموکراسی نیز بیان شده اند. در نهج البلاغه، بین مشروعیت سنتی- دینی و مشروعیت مردمی و قانونی حکومت رابطه ای طولی هست، به این معنی که مشروعیت سنتی و دینی، جوهره و مبنای اصلی شکل گیری یا برای ثبوت حکومت اسلامی است و مشروعیت مردمی- قانونی در ذیل مشروعیت دینی و تنها برای عینیت یافتن یا تحقق حکومت است. این در حالی است که در دموکراسی های سکولار، تنها مبنای مشروعیت برای حکومت، از نوع عقلایی- قانونی یا مردمی است نه مشروعیت الهی.

ناامیدی یکی از حالات هیجانی منفی در انسان است که عوامل بسیاری از جمله نداشتن سعه صدر، عدم اعتقاد به خدا، وسوسه های شیطانی، امیدهای دروغین، شکست ها، سوءظن و ... سبب پدید آمدن آن می شوند و پیامدهای خطرناک و غیر قابل جبرانی را به دنبال دارد. بسیاری از سخنان حکیمانه و ارزشمند امام علی (ع) در کتاب نهج البلاغه حاوی چگونگی عمل کرد و ارائه راه کار درباره مقابله و کنترل این حالت هیجانی است. همچنین در بردارنده شیوه های چگونگی برانگیختن هیجاهای مثبت در انسان ها برای درمان و از بین بردن یاس و ناامیدی است. مهم ترین راه کارها و شیوه هایی که امام علی (ع) در برانگیختن هیجان های مثبت مردم برای درمان ناامیدی به کار برده اند؛ صبر، توکل بر خدا، نماز و نیایش و خوش بینی است.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر آموزش رهنمودهای نهج البلاغه بر سلامت روان در دانشجویان بود. در یک بررسی آزمایشی با پیش آزمون، پس آزمون و پی گیری با گروه کنترل، 61 نفر از این دانشجویان به طور تصادفی انتخاب و نیز به صورت تصادفی در گروه های آزمایش و کنترل گماشته شدند. شرکت کنندگان در سه مرحله پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ 28) را تکمیل کردند و گروه های آزمایش ده جلسه آموزش آموزه های نهج البلاغه را هفته ای یکبار دریافت کردند. نتایج تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر نشان داد که آموزش رهنمودهای نهج البلاغه به طور معناداری سلامت روان دانشجویان گروه های آزمایش را در مقایسه با گروه های کنترل بهبود بخشیده است (P<0.05). بنابراین طبق نتایج این پژوهش، آموزش رهنمودهای نهج البلاغه به شیوه گروهی روش موثری برای ارتقای سلامت روان دانشجویان است.

عدالت علوی و شیوه حکومت امام علی(ع) که بر پایه مساوات و رعایت عدالت در تمامی جنبه های حکومت بر مردم بنیان نهاده شده را می توان همان گمشده نسل بشری در بحث حکومت بر مردم دانست. هر چند بررسی این موضوع در چارچوب علوم سیاسی و اجتماعی قرار می گیرد، ولی بازتاب این امر در ادبیات، بر عهده اندیشمندان حوزه ادبیات خواهد بود. بنابراین در این مقاله تلاش شده تا با واکاوی دیوان برخی از شاعران معاصر عرب اعم از شیعه و سنی و مسیحی، به شیوه حکومت امام علی(ع) بر مردم و بازتاب مسائل مربوط به آن پرداخته و با استناد به اشعار، برخی از جنبه های عدالت مداری ایشان و بازتاب آن در شعر و ادب معاصر عربی مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت به حقانیت ایشان نیز اشاره شود. شیوه کار در پژوهش حاضر به صورت کتابخانه ای و توصیف و تحلیل داده های به دست آمده استوار است. از جمله نتایج به دست آمده این پژوهش عبارتند از: رویکرد هدایت محور حضرت در شیوه حکومتی ایشان بر مردم، اجرای عدالت در جامعه، حق مدار بودن در هر شرایط، دستگیری از محرومان و یتیمان.

فرآیند حکومت از مولفه های متنوع و گوناگونی پدید آمده است. یکی از این مولفه ها چگونگی برقراری ارتباط متقابل مردم با حاکم است، اگر این ارتباط صادقانه، صریح، دو سویه و متعالی باشد زمینه مشارکت حداکثری برای رشد و آبادانی جامعه را در پی خواهد داشت. امام علی (ع) برای این ارتباط چنان جایگاهی قایل است که انتقاد مردم از وی به عنوان حاکم را حق خویش بر مردم و وظیفه آنها می داند. می توان گفت این نوع نگاه در بین رهبران تاریخ پر فراز و نشیب جوامع انسانی بی نظیر است. این پژوهش در صدد آن است که با استناد به فرمایشات آن امام همام، ضمن توصیف اهمیت جایگاه ارتباط بین مردم و حاکم، چگونگی ارتباط مطلوب را تحلیل و با دقت در زوایای فرمایشات آن حضرت در نهج البلاغه، ویژگی های بارزی که برای ارزشیابی فرایند حاکمیت از این آموزه ها به دست می آید، استخراج نماید و به این مهم بپردازد که با ارایه این شاخص ها می توان چگونگی مولفه های ارتباط حاکمیت اسلامی را تبیین نمود و در نهایت یکی از کارکردهای اصلی این پژوهش پیدایش، حفظ و تقویت این ویژگی ها برای کارایی مطلوب حکومت دینی خواهد بود.

به جهت اهمیت و ارزش بالای تفکر و اندیشه مثبت بر روی سلامتی و آسایش روح و روان و جامعه، مبحث مثبت اندیشی و خوش بینی از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار است. در این مجال با توشه گیری از معارف عمیق امام علی (ع) ابتدا مولفه های خوش بینی که شامل توجه انتخابی (توجه مثبت به ابعاد مختلف زندگی انسان مانند توجه مثبت به خدا، جهان، افراد و ...)، مولفه های مثبت اندیشی شامل تفسیر منطقی رویدادها (آزمایشی دانستن سختی ها و حوادث ناگوار، ناپایدار دانستن رویدادهای مثبت و منفی و موثر دانستن خدا، خود و دیگران در وقوع حوادث و رویدادها) و انتظار مثبت (باور داشتن به کمک خدا و وقوع رویدادهای خوشایند و عملکرد درست از سوی دیگران و آینده ای روشن) می باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. سپس آثار و نتایج خوش بینی و مثبت اندیشی در فرد و جامعه از جمله: دستیابی به آرامش، کاهش ترس، اضطراب، حزن، اندوه و دستیابی به موفقیت و نیز موانع خوش بینی و مثبت اندیشی، ضرورت اجتناب از سوء ظن، حسد و بخل تبیین گشته و مورد تاکید قرار گرفته است.