جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلسله جنگ های ایران و یونان و عناصر و عوامل موثر در کشورگشایی هخامنشیان، مورد توجه زیادی قرار گرفته، اما آنچه در این میان تا حدودی نادیده گرفته شده، تبلیغات از سوی دو رقیب است. سنگ نوشته های شاهان هخامنشی و گزارش های مورخان یونانی نشان می دهند که پارسیان و یونانیان در سطوح گوناگون در مقابل یکدیگر، از به کار بردن شیوه های تبلیغاتی و ضد تبلیغاتی غافل نبودند. پارسیان در کشورگشایی هایشان تلاش می کردند تا در اشکال گوناگون، اقوام زیردست را تحت تاثیر اقتدار و عظمت امپراتوری شان قرار دهند. آنها در طی لشکرکشی هایشان به یونان، نشان دادند که چقدر می توانند از شیوه های تبلیغاتی برای تضعیف دشمن و جلب متحدان یونانی بهره ببرند. فرستادن پیک هایی برای کسب اطلاعات، برقراری روابط مناسب با نیروهای تاثیرگذار همچون پرستشگاه های یونانی برانخید، دلفی و مگنسیا، تبلیغ قدرت و برازندگی شاه، شمار فراوان سپاه شاهی، شرکت بیشتر اقوام و ملل در لشکرکشی ها، برگزاری مسابقات جنگی گوناگون، سان دیدن از سپاه در محل های گوناگون، صدور بیانیه و برپایی ستون های سنگی در مناطق گشوده شده و غیره، نمونه هایی تبلیغاتی هستند که شاهان هخامنشی به کار می گرفتند. بر این اساس، این نوشتار بر آن است تا با بررسی عناصر و شیوه های تبلیغاتی پارسیان، سیاست تبلیغاتی آنها را در جنگ های مدیک تبیین و تشریح نماید.

کتیبه ها از جمله مهمترین اسناد تاریخی هستند که در بررسیهای تاریخی بخصوص تاریخ باستان از اهمیت ویژه ای برخوردارند. زیرا با مطالعه آنها نه تنها می توان بلاواسطه و مستقیم به بسیاری از نکات برجسته و زوایای تاریک تاریخ پی برد، بلکه می توان بسیاری از شبهات و غرض ورزی های موجود در تاریخ را اصلاح و یا برطرف نمود.در پژوهش های تاریخی با استفاده از کتیبه ها می توان به موضوعات مختلف تاریخ از قبیل: سیاسی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و ... پرداخت و نیز علل تغییر و تحول تدریجی آنها را در ادوار مختلف تاریخی مورد بررسی قرار داد. در این میان از جمله مهمترین موضوعاتی که در کتیبه های هخامنشی می تواند مورد بررسی واقع شود از یک سوی مفاهیم دینی از قبیل، یکتاپرستی و تساهل دینی نسبت به عقاید ملل تابعه امپراطوری هخامنشی و از دیگر سوی نیز ارزشهای اخلاقی از قبیل، راستگویی، پرهیز از دروغ، حق شناسی و آزادمنشی هستند که علاوه بر آنکه بیانگر سیاست دینی مسالمت آمیز پادشاهان هخامنشی هستند، مشروعیت مقام پادشاهی شاهنشاهان هخامنشی را نیز بدنبال داشته اند.بی شک بیشترین حجم کتیبه های دوره هخامنشی مربوط به عصر داریوش اول (486 –521 ق م) بوده که از آن میان کتیبه بیستون از جایگاه خاصی در پژوهش های تاریخی برخوردار است. با بررسی این کتیبه علاوه بر آنکه می توان به نکات برجسته تاریخی این دوره دست یافت، تا حد زیادی نیز می توان به سیاست دینی هخامنشیان پی برد. در این مقاله سعی شده است که با بررسی کتیبه های هخامنشی به چگونگی بروز سیاست های دینی و نیز کسب مشروعیت دینی پادشاهان هخامنشیان پرداخته شود.

محور بنیادین این پژوهش بر یافته های به دست آمده از مطالعات میدانی و بررسی های آزمایشگاهی است. این بررسی ها به منظور شبیه سازی نمونه های مطالعه شده است. لذا بخش عمده ای از مطالب ارایه شده، جزییاتی است که تاکنون در هیچ یک از منابع مکتوب، اعم از فارسی یا غیر فارسی وجود ندارد. در میان تزیینات معماری دوران اسلامی ایران، تزیینات گچی از آثار شاخص و قابل توجه هستند. در بین انواع این تزیینات، آرایشی یگانه متعلق به عصر صفویه شناسایی شده که به معرق گچی معروف است. با توجه به مطالعات تاریخی انجام شده بر روی اغلب نمونه های شناسایی شده، به نظر می رسد که این شیوه قبل از مکتب هنری اصفهان (995-1053ق) رونق داشته است. معرق های گچی از لحاظ فنی به دو نوع قابل تقسیم است: نوع اول که مهمترین شیوه را دربر می گیرد، معرق نقری یا تخمه گذاری است. نوع دوم معرق لایه ای یا تخمه درآوری نامیده می شود. اساس کار در هر دو شیوه استفاده از اندودهای گچ رنگی است. این اندود از آمیختن رنگدانه های معدنی با گچ تهیه می شود. در این مقاله به تحلیل واژه های تخصصی و رایج پرداخته شده است. به علاوه، با توجه به ویژگی های فنی، نامگذاری جدید برای هر نوع ارایه شده است. همچنین فنون، مراحل مختلف اجرا و مواد و مصالح مورد استفاده در تزیینات تخمه گذاری شرح داده شده است. در بخشی به معرفی آثار تاریخی مزین به معرق گچی پرداخته ایم. در انتها نیز در مورد ویژگی های ممتاز و نیز محدودیت های این شیوه بحث شده است.

چالش میان علویان و عباسیان در تحولات قرن دوم هجری موضوع شناخته شده ای است، اما یکی از مهمترین نمادهای این چالش در جریان مقابله منصور و محمد بن عبداله، یعنی ابعاد مختلف دستگیری حسنیان در زندان هاشمیه، نیازمند بررسی های دقیقتری است. این مقاله بر آن است تا با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با واکاوی روایات، ابتدا به چرایی زندانی شدن حسنیان پرداخته، سپس با توجه به اختلافی که در تعداد و مصادیق حسنیان محبوس شده وجود دارد، با بازکاوی این موضوع، گزارشی دقیقتر از حسنیان زندانی شده ارایه دهد.نتایج این بررسی نشان می دهد که ناامیدی منصور از دستیابی به محمد و ابراهیم، فرزندان عبداله محض و نومیدی از بیعت این دو تن، خلیفه عباسی را وادار به نوعی گروگان گیری کرد تا ضمن وارد ساختن فشار روانی اقدامی هیجانی و بی برنامه را بر آنان تحمیل کند. این اقدام همچنین حذف حامیان اصلی حرکت محمد را به دنبال داشت، به طوری که نه تن از زندانیان در دوران حبس جان باختند.

جریان ادبی ایران تا اواخر عصر صفوی (نیمه اول قرن دوازدهم ه.ق.) متکی بر سبک هندی (یا اصفهانی) بود. دیدگاههای مختلف و گاه متناقضی نسبت به این سبک از اواسط قرن دوازدهم (اواخرعصرصفویه) تا عصر حاضر وجود دارد. گروهی آن دوره را عصر انحطاط ادبی دانسته اند و در مقابل، نظرات متقن دیگری مبنی بر اعتلا و غنای این سبک نسبت به سبک های ادبی دیگر ایران وجود دارد. در این مقاله از منظر تاریخی و ادبی به بررسی و تحلیل این جریان پرداخته و نقاط ضعف و قوت جریان ادبی اواخر عصر صفویه تبیین می شود. این جریان ادبی تا نیمه اول قرن دوازدهم ادامه داشت. نیمه دوم این قرن در ادبیات نظم و نثر فارسی به دوره بازگشت ادبی معروف است. بررسی زمینه ها و شرایط تاریخی این تحول ادبی و تحلیل نقاط ضعف و قوت آن، از دیگر محورهای تحقیقی این مقاله است. در قسمت آخر مقاله نیز به تبیین سبک نگارش متون تاریخی این دوره پرداخته شده است. نکات و مسایل قابل توجه در نوشتار حاضر عبارت است از: بررسی دوره تاریخی و اوضاع زمانه ای که این جریان ادبی در آن بستر در حال شکل گیری و تکوین حیات خویش است، با تاکید بر نقش اصفهان در رابطه با آن، ویژگی شعر و متون تاریخ نگاری این دوره، کیفیت و مدت زمان حیات سبک هندی، ویژگی ها و تاثیرات تحول ادبی بازگشت و مقایسه تطبیقی این جریان در ایران و اروپا از منظر تاریخی، نمایندگان برجسته هر سبک و ویژگی آثار آنان.

ناظر بیوتات، از جملـه مناصب ابداعی صفویان است. این منصب را در تقسیم بندی دیوانسالاری آن دوره می توان جزو مناصب درباری و تشکیلات سلطنتی به شمار آورد، که البته مانند سایر مناصب دوره صفوی دارای کارکردهای دیگری - به خصوص اداری و در برخی موارد نظامی - هم بوده است. این منصب که از اوایل تاسیس سلسله صفوی پدید آمده بود، پس از اصلاحات اقتصادی شاه عباس اول – که تاثیر خود را در بیوتات سلطنتی هم برجای گذاشت – در دوره شاه عباس اول از اهمیت بیشتری برخوردار شد.به طور خلاصه، می توان گفت که در دوره صفوی، بیوتاتی (کارگاه هایی) وجود داشت که ملزومات دربار، اعم از خوراک و پوشاک و تسلیحات نظامی و اماکن و ... را فراهم می نمود. هر کارگاه صاحب جمع (رییس) و مشرف (بازرس) داشت و ناظر بیوتات برکل این کارگاه ها نظارت عالی می نمود و در حقیقت، سرپرست کل کارگاه های سلطنتی و ناظرکل دستگاه سلطنت صفوی و رییس بخش خاصه دیوانسالاری صفوی بوده است. باید توجه داشت که بیوتات سلطنتی دوره صفوی از ساختاری پیشرفته و مترقی برخوردار بوده و برای شاه و دولت صفوی منافع زیادی داشته است.سوال اصلی این تحقیق، این است که ناظر بیوتات در دوره صفوی از چه جایگاه، موقعیت و مسوولیت هایی برخوردار بوده و بیوتات سلطنتی به عنوان اصلی ترین حوزه کاری ناظر بیوتات، چه کارکردهایی داشته و از چه ساختاری برخوردار بوده است؟در مورد بیوتات سلطنتی و وظایف ناظر بیوتات در منابع دوره صفوی، به خصوص سفرنامه ها و منابع اداری، مطالبی چند وجود دارد.

سقوط دولت ایلخانان، ایران را وارد دوره ای از بی ثباتی و پراکندگی سیاسی نمود. در پی مرگ ابوسعید ایلخان در سال 736 ه‍.ق. نیروهای متعددی به رقابت بر سر کسب قدرت و تصاحب میراث ایلخانان پرداختند. در نتیجه، کشور میان چندین دولت محلی تقسیم شد، وضعیتی که بیش از نیم قرن و تا پایان قرن هشتم ادامه یافت. در درجه نخست، قدرت و نیروی نطامی بود که میزان موفقیت این نیروها را تعیین می کرد، اما هر یک از آنها با اقامه برخی دعاوی و مبانی به تلاش برای اثبات سزاواری و مشروعیت خود برای حکومت نیز دست زدند. مقاله حاضر به بررسی نحوه مواجهه این نیروها با مساله مشروعیت، و مشخص کردن مبانی و مفاهیمی می پردازد که آنها به منظور کسب مشروعیت و اثبات حق حاکمیت به کار گرفتند. این مبانی را می توان در چهار گرایش دسته بندی کرد: مغولی، سنی، شیعه و ایرانی. مفاهیم مغولی همچون فرهمندی خاندان چنگیز، و حق انحصاری آنها برای حکومت توسط قبایل مغول به کار گرفته شد، مفاهیم سیاسی سنی مانند تظاهر به دینمداری، و احیای ارتباط با خلافت مورد استفاده دولتهای سنی آل کرت و آل مظفر قرار گرفت، مفاهیم شیعه از قبیل ظلم ستیزی، عدالت طلبی و انتظار ظهور مهدی موعود مورد استناد سربداران، و بالاخره مفاهیم ایرانی، همچون سلطنت، تقابل ایرانی - تورانی و نام ایران، به تفاوت، مورد استفاده بیشتر حکومتهای این دوره قرار گرفت.از میان چهار گرایش یاد شده، مبانی مغولی و سنی به تدریج به حاشیه رانده شدند، اما مبانی ایرانی و شیعه باقی مانده، در نهضت صفویان بازتاب یافتند. تلفیق این دو گرایش در آغاز قرن دهم به تاسیس دولت مرکزی و تحقق وحدت ملی ایران انجامید.