جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع راهکارهای تربیتی زمینه ساز ظهور از دغدغه های مهم مکاتب فرهنگی، ادیان آسمانی و به ویژه دین اسلام است. هدف نوشتار حاضر، بررسی تعدادی از راهکارهای تربیتی است که در احادیث به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به عنوان زمینه ساز ظهور پرفروغ مهدوی مطرح شده است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی بوده و به منظور گردآوری داده های لازم برای نیل به اهداف پژوهش، منابع حدیثی موجود و مرتبط با راهکارهای تربیتی زمینه ساز ظهور با استفاده از فرم های فیش برداری از منابع جمع آوری شده و با شیوه های کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. از راهکارهای تربیتی مورد تاکید در این پژوهش می توان به تمهید شرایط رشد شخصیت افراد، معرفی تجربیات و الگوهای برتر مهدوی، فرهنگ سازی مهدوی و آسیب شناسی با هدف آسیب زدایی اشاره کرد.

خداوند اراده فرمود دین مبین خود را بر همه ادیان برتری بخشد، گرچه این حقیقت کافران و مشرکان را خوش نیاید. او همچنین اراده فرمود بر مستضعفان منت گذارد و آنان را وارث زمین و زمان قرار دهد، گرچه این امر بر مستکبران جهان سخت و تنگ آید. افزون بر این، سنت حتمی و تردیدناپذیر الهی بر این تعلق گرفته که با ظهور حجتش، جهان را از عدل و قسط و احسان سرشار فرماید، پس از آن که از جور و ستم و جفا مالامال گردیده است. از آن گذشته، مشیت الهی بر این است که امور مزبور همگی به صورت عادی و از راه متعارف -و نه به طور مرموز یا اعجازگونه- تحقق یابد. بدیهی است جریان این سنت و تحقق آن مشیت در جهان، مستلزم فراهم آمدن شرایط و اوضاع و احوال مناسب و متناسبی است که فرجام خوشش فرج اسلام و مسلمانان، آن هم با ظهور سرورآفرین و بهجت افزای امام زمان (عج) خواهد بود. در همین راستا می توان گفت تربیت زمینه ساز بیشترین سهم را در فراهم کردن آن شرایط و اوضاع مسرت زا و سرعت بخشیدن به تحقق این فرجام شیرین بر عهده دارد. تبیین اصول و الزامات چنین تربیتی دغدغه اصلی این نوشتار است. از این رو اموری همچون مقام و منزلت آخرین پیشوای الهی انسان و جهان، عدالت جهانی، برترین ها برای برترین پیشوای عصر و جهان در دوره آخرالزمان، رسالت خطیر نجات و سعادتمندی انسان، کمال نهایی بشر، تحولات شگرف فراروی انسان و جهان در عصر ظهور، حق تقوا، حق جهاد، تربیت زمینه ساز با الهام از زیارت عاشورا و جایگاه اراده و مشیت الهی در اثربخشی تربیت زمینه ساز، سرلوحه اندیشه و تدبیر برنامه ریزان، مجریان و متصدیان تربیت زمینه ساز قرار می گیرد. توجه به این امور اهمیت تربیت زمینه ساز را در نظر مربیان صدچندان می کند. از این مضامین بلند و حیاتی که به نوعی حد نصاب لازم در فرایند تربیت زمینه ساز به شمار می روند، اصول و الزامات ده گانه فوق، با محوریت: 1. جایگاه امام زمان (عج) و رسالت جهانی ایشان، 2. هنگامه ظهور و تحولات چشم گیر و فراگیر، 3. مسوولیت خطیر تربیت یافتگان عصر ظهور برای ورود به عصر ظهور، به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد اسنادی قابل استنباط و استخراج هستند.

در اندیشه دینی پایان تاریخ، دوران استقرار عدالت و حاکمیت مستضعفان است که این تحول جهانی به دست حضرت مهدی (عج) و یاران مخلص او انجام می گیرد. در روایات اسلامی از یاران مهدی (عج) با ویژگی هایی یاد شده است، که تا این یاران یافت نشوند و خداوند نخواهد، آن حرکت آغاز نخواهد شد. به جز امام که معصوم و دارای عنایت ویژه خداوندی است، یاران او از بین همین انسان ها برمی خیزند.نوشتار حاضر درباره موانع تربیت زمینه ساز چنین یارانی است که با تعریفی خاص از تربیت اسلامی و عوامل آن، از موانع تربیت زمینه ساز در حوزه افکار، گفتار و رفتار بحث می کند. همچنین با استناد به آیات و روایات اسلامی، در حوزه اندیشه و ارتباط با خداوند از کفر و شرک به عنوان دو مانع مهم، در حوزه ارتباط با امام عصر (عج) از نشناختن جایگاه حقوقی آن حضرت به عنوان مانعی مهم، و در ارتباط با خود از نداشتن بصیرت دینی به عنوان مانع مهم تربیت زمینه ساز یاد شده است.در حوزه گفتار از بین موانع متعدد، به ده مانع اشاره شده است و در حوزه رفتار از تبعیت از هوای نفس، دلبستگی به دنیا، ضعف بینش اسلامی، ضعف ولایت پذیری و ... به عنوان موانع تربیت زمینه ساز یادشده است.

در این نوشتار، مفاهیم، ریشه های تاریخی و مولفه های تربیت دینی به عنوان تربیتی زمینه ساز برای دست یابی به ایمان و ثمرات آن، و مقایسه این نوع تربیت با آموزه های سکولار برای شناخت بهتر چالش ها و آسیب ها بررسی می شود. از آن جا که در جامعه اسلامی ایران، آموزه و تربیت سکولار جایگاهی نداشته و ندارد، چندان هم شناخته شده نیست. معرفی تربیت سکولار و مقایسه آن با تربیت دینی به ویژه تربیت ساز با محوریت امام- که ریشه ای کهن در تاریخ و فرهنگ کشور ما دارد- مهم ترین هدفی است که در این نوشتار پی گرفته می شود. روش تحقیق در این کار، مطالعه نظری- تطبیقی است که بررسی و نتیجه گیری مطالب، پایه های اصلی آن را تشکیل می دهند. نتایج به دست آمده از تحقیق، بیان گر این حقیقت است که سکولاریسم و برخی تبعات آن مانند تربیت سکولار، ریشه در فرهنگ مغرب زمین دارند. اساسا تربیت سکولار بر آموزش و گسترش علوم تاکید دارد و در برنامه های درسی خود، آموزش تعالیم دینی را نمی گنجاند. برعکس تربیت دینی در کشورهای اسلامی، به ویژه کشور ما ریشه های عمیق دارد و بین آموزش تعالیم دینی و علوم گوناگون مغایرتی نمی بیند. مقایسه بین مولفه ها و دستاوردهای این دو نوع تربیت، مقصد اصلی این نوشتار است.

پرداختن به تربیت الهی نوآموزان و فراگیران جامعه اسلامی اعم از کودکان، نوجوانان و جوانان و تلاش برای تحقق حیات طیبه و قرب الهی، همواره از دغدغه های نظام تعلیم و تربیت کشورمان بوده است. در این راستا از گذشته تا کنون گام هایی هرچند نمادین و نه چندان بنیادین در ابعاد گوناگون تربیت اسلامی، دینی و قرآنی برداشته شده است. روشن است که محور مشترک و تاکید قاطع ابعاد گوناگون تربیت الهی مبتنی آموزه های دینی و فقه شیعی، همانا کوشش برای تربیت انسان هایی موحد، پویا، امیدوار به آینده و منتظر مصلح جهانی است که ضمن دوری از اندیشه های پوچ گرایانه، در تکاپوی دستیابی به حیات طیبه و ساختن جامعه زمینه ساز و منتظر گام برمی دارند. در سال های اخیر با همت برنامه ریزان تربیتی و مسوولان فرهنگی کشورمان، به ویژه با تولید «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، اقدامات برنامه ای کلان و ریل گذاری اساسی در حوزه تربیت مهدوی فراگیران صورت گرفته است. اما لازم است برای تحقق اهداف برنامه ها و راه اندازی الگوی تربیت مهدوی، گام های اجرایی و عملیاتی مهمی برداشته شود که در این راستا، الگوی معرفی شده در پژوهش حاضر، با هدف شناسایی، تبیین و نهادینه ساختن راهبردهای عملیاتی تربیت مهدوی در حوزه های سه گانه مغزافزار، نرم افزار و سخت افزار نظام تعلیم و تربیت کشورمان ارائه شده است.

تربیت زمینه ساز در اسلام، جایگاهی بسیار والا دارد. حکومت اسلامی همچون دیگر امور جامعه، مسوول این گونه تربیت، نیز هست. روایات متعدد از پیامبر اسلام (عج) و ائمه اطهار (ع) درباره وظایف منتظران و جایگاه آنان نزد خداوند، بیان گر اهتمام آنان به تربیت زمینه ساز ظهور است.پژوهش ها بر ضعف عملکرد نهادهای تربیتی در تربیت، با این رویکرد اذعان دارند. بر همین اساس، هدف این نوشتار، بررسی راهکارهای بهبود عملکرد نهادهای تربیتی جامعه در تربیت زمینه ساز ظهور، بر اساس نظریات محققان و صاحب نظران این حوزه است. در این نوشتار، پس از بررسی پژوهش های مربوط به این موضوع، با روش نظری- تحلیلی به پرسش هایی درباره راهکارهای نهادهای جامعه در تربیت زمینه ساز ظهور، روش های پیشنهادی برای عملی کردن راهکارها و میزان امکان عملی شدن آن ها پاسخ داده شده است.

تنها الگوی تربیتی برای ساختن انسان منتظر و زمینه ساز ظهور، الگوی «تربیت حماسی» است. به عبارت دیگر تربیت حماسی، الگوی جامع تربیت مهدوی است؛ زیرا عصر غیبت، عصر ظهور بلاها و مشکلات است و هر کسی نمی تواند با ابتلائات بزرگ آخرالزمان روبه رو شود و کبریت احمر بماند، بلکه نیازمند الگویی ویژه و متفاوت است که بتواند ویژگی هایی که معصومان (ع) برای مومنان عصر غیبت و یاران امام زمان (عج) بیان کرده اند را دربر بگیرد. از آن جا که صدر و ساقه آموزه مهدویت با حماسه و مجاهدت، صلابت و ایثار و شور و شعور گره خورده است، باید چگونگی انتظار، زمینه سازی ظهور و آمادگی برای درک حضور، بر اساس الگوی حماسه و حماسه سازی شکل گیرد.