جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جامعه‌شناسی اخلاق به بررسی روابط دیالکتیک زیست اخلاقی و بافت اجتماعی می‌پردازد؛ لذا اخلاق در جامعه‌شناسی اخلاق، گاهی به‌عنوان متغیر مستقل و گاهی نیز به‌عنوان متغیر وابسته بررسی می‌شود. خواجه نصیرالدین، اندیشمند مسلمانی است که در برخی از آثار خود، از منظر جامعه‌شناسى اخلاق به بررسی مناسبات میان اخلاق و ساختار جامعه می‌پردازد. بازخوانی آثار اندیشمندان مسلمان، زمینۀ تولید معرفت علمی جدیدی را در حوزۀ جامعه‌شناسی اخلاق فراهم می‌آورد. بررسی روابط بین اخلاق و ساختار اجتماعی در اندیشۀ خواجه نصیرالدین طوسی، محور اصلی این تحقیق است. آثار خواجه نصیرالدین با روش‌توصیفی‌تحلیلی مطالعه و تحلیل شد تا پاسخ پرسش تحقیق استخراج شود. این پژوهش، به چگونگی استفاده از معانی و ارزش‌های اخلاقی برای ایجاد تمایزات اجتماعی در اندیشۀ خواجه نظر دارد. این اندیشمند از یک سو، به شکل‌گیری هم‌بستگی ‌اجتماعی، تیپ‌بندی جوامع و کنترل اجتماعی، نگاهی اخلاقی دارد و از سوی دیگر، نظام اخلاقی را متأثر از زیست اجتماعی، ساختار حاکمیتی، تقسیم کار، آسیب‌شناسی اجتماعی و... می‌داند.

با پیشرفت صنعت و فناوری، اگرچه رفاه فراهم‌تر و زندگی برای بشر آسان‌تر گردیده و بسیاری از مشکلات او برطرف شده است، با مشکلات نوظهور و حتی بحران‌هایی روبه‌رو هستیم که مهار آن‌ها در آینده بسیار سخت و چه‌بسا ناممکن است. یکی از این بحران‌ها، تخریب مستمر و فزایندۀ محیط­زیست است که در واقع، در ناهنجاری­های اخلاقی ریشه دارد؛ زیرا نتیجۀ زیاده‌خواهی و نگاه ابزاری به همه‌چیز و ازجمله طبیعت است. بنابراین، ضرورت دارد مسئلۀ محیط‌زیست از این منظر بیشتر موردتوجه و پژوهش قرار گیرد. البته رهیافت اخلاقی به محیط‌زیست درگرو مبانی فکری‌ای است که برخاسته از اندیشه و نگرش‌های اندیشه‌وران است؛ از این نظر، برای هرگونه اقدام اساسی و پایدار با نگاه اخلاق‌مدارانه به زیست محیط، باید به هریک از این مبانی نگاه ویژه شود؛ زیرا می‌تواند به نگرش و رفتار اخلاقی انسان با طبیعت جهت دهد و در ارتباط مناسب، متعادل و پایدار او با طبیعت نقش بسزایی داشته باشد. به همین دلیل، در مقالۀ حاضر کوشش شده است به روش توصیفی‌تحلیلی، مبانی جهان‌شناختی اخلاق زیست‌محیطی با تمرکز بر اندیشه‌های دینی‌فلسفی ملاصدرا بررسی شود و نقش آن‌ها در نگاه اخلاقی به زیستگاه انسان تبیین گردد.

بحث از ارزش و ارزش اخلاقی، یکی از مباحث مهم فلسفه اخلاق است و وجود مکاتب مختلف، ثمرۀ نزاع بر سر این مسئله است. یکی از ضروری‌ترین بحث‌های آن، مبحث چیستی ارزش است که همچون مبنایی برای استنباط احکام اخلاق کاربردی عمل می‌کند و پس از تبیین آن، می‌توان به سراغ دیگر مسائل ارزش اخلاقی رفت و گزاره‌های اخلاقی را بر اساس آن موجه ساخت. در ادامۀ اینکه آیا وجود این ارزش‌ها مستقل ازخواسته‌ها و امیال آدمی است یا وابسته به آن، این مسئله که آیا ارزش‌های اخلاقی در عالم واقع وجود دارند یا صرفاً از وجودی ذهنی برخوردارند، خود به بررسی نیاز دارد. پس از آن باید پرسید آیا می‌توان به ارزش‌ها شناخت پیدا کرد و راه‌های شناخت کدام است‌؟ ازاین‌رو، در این پژوهش با روش استنطاق متن و رویکردی توصیفی‌تحلیلی، این مسئله از منظر مرحوم ملکی تبریزی (به‌خاطر توجه صاحب‌نظران معاصر به آثار ایشان) بررسی می‌شود. با توجه به مبانی و دیدگاه ایشان، در بررسی احکام اخلاق کاربردی باید توجه داشت که ارزش‌های اخلاقی، اموری واقعی در عالم هستند که از احساسات و تمایل آدمی مستقل‌اند و برای شناخت آن‌ها، می‌توان از وحی، عقل و تجربه بهره جست.

بحران اخلاقی، وضعیتی است که در آن، جامعه فاقد قواعد و هنجارهای مشترک انتظام‌بخش کنش‌ها و رفتارها، تعارض، تضاد و ضعف قدرت این قواعد است. پرسش از چیستی و چگونگی بحران اخلاقی و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن مسئلۀ اصلی این پژوهش است که با بهره‌گیری از نظریات آنومی و آشفتگی اجتماعی بررسی شده است. جامعۀ آماری پژوهش، شهروندان تهرانی هجده سال به بالا در سال 1396 است. از این جامعه، به روش خوشه‌ای چندمرحله‌ای، نمونه‌ای به حجم چهارصد نفر انتخاب ‌شد. روش پژوهش، پیمایشی است و داده‌ها با استفاده از پرسش‌نامه و از طریق مصاحبه گردآوری ‌شده‌اند. در کنار آن، از داده‌های ثانویه آماری نیز استفاده‌ شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بیش از 93 درصد پاسخ‌گویان، وضعیت اخلاقی جامعه را بحرانی ارزیابی کرده‌اند. یافته‌های تبیینی نشان می‌دهد شش متغیر احساس نابرابری، ضعف کنترل‌های اجتماعی، احساس نارضایتی، فردگرایی خودخواهانه، ضعف گرایش‌های دینی وکاهش مشارکت اجتماعی، 71 درصد تغییرات تلقی شهروندان از بحران اخلاقی را توضیح می‌دهند.

امروزه برای ارضای حس درونی زیباخواهی، زیباشدن و زیباجلوه‌کردن در ساختار و شکل بدن، روش‌های متفاوت و تغییرات گوناگونی پیشنهاد می‌شود. یکی از این روش‌ها جراحی زیبایی است که در شکل‌های مختلفی انجام می‌گیرد. بررسی اخلاقی این عمل که میان زنان و مردان رایج و دغدغۀ افراد زیادی شده است می‌تواند آنان را با هنجارها و ناهنجاری‌های مرتبط آشنا کند. مسئلۀ این تحقیق آن است که کنشگر این عمل، پیش از انجام و بعد از آن چه ارزش‌هایی را رعایت کند تا به نیکویی‌ها آراسته و از زشتی‌ها و آسیب‌های اخلاقی آن صیانت شود. فرضیۀ نخست تحقیق این است که ارزشمندی این عمل از دیدگاه اخلاق اسلامی متوقف بر رعایت آموزه‌های شریعت و مبانی دینی است. فرضیۀ دوم آن است که پیش از اقدام به عمل جراحی زیبایی باید از قصد پاک و غیرتقلیدی و نیز تدبیر درست برخوردار باشد. فرضیۀ سوم این است که پس از اقدام به جراحی، از فخرفروشی و فریب‌کاری و غفلت از زیبایی‌های معنوی پرهیز کند. پژوهش حاضر با اطلاعات قرآنی و روایی و تحلیل‌های اخلاقی و فقهی مستند به آیات و روایات صورت گرفته است. هدف پژوهش، کاربست ارزش‌های اخلاقی مرتبط با جراحی زیبایی در این عمل است.

با اوج‌گیری فناوری‌های جدید در عصر مدرن، زیست انسانی متفاوت شد و انسان در جهان اجتماعی از یک مصرف‌کنندۀ ساده به مصرف‌کننده‌ای متنوع و هدفِ مصرف تبدیل شد. مصرف‌کننده و عملکرد او پیش از این محدود به یک بازار بود؛ اما با ایجاد بازارها و محصولات جدید، گفتمان غالب بر مصرف‌کننده نیز متفاوت شد. در این میان، اخلاق به‌عنوان یک امر پایه و جهان‌شمول، ارتباط عمیق‌تری با کنش‌های انسانی در حوزۀ مصرف یافت و البته بی‌تأثیر از چنین تغییری هم نبود. این پژوهش به این پرسش پاسخ می‌دهد که در نظریۀ جامعه‌شناختی، اخلاق در مصرف چگونه قابل تبیین است. بررسی دیدگاه‌های جامعه‌شناختی با رویکردتوصیفی‌تحلیلی نشان می‌دهد اخلاق در مصرف سه وضعیت را پشت‌سر گذاشته است. نخست اینکه منابع سنتی نظیر دین و جامعه موجب واقعیت‌بخشی به اخلاق و مؤثربودنش در مصرف شده‌اند. دوم، اخلاق تحت‌تأثیر ساختارهای اجتماعی است و قوانین، آیین‌ها، هنجارها و زبان اخلاقی یک گروه، به‌جای اینکه فرد را تنها عامل در برساخت کنش‌های اخلاقی ناظر به خرید بداند، بر بینش‌هایی متمرکز است که ساختار به لحاظ اخلاقی بر فرد تحمیل می‌کند. در نهایت، لذت و سلیقۀ شخصی، دو پایه برای عینیت‌دادن به اخلاق مصرف‌گرای جهان مدرن و بافضیلت‌‌شمردن مصرف‌کننده در زمان مصرف هستند.