جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ مفید از جملۀ عالمان پرکار در حوزۀ امامت است. وی در ابتدای دوران غیبت کبری می­زیسته است؛ زمانی که بسیاری از گنجینۀ روایی شیعه در دسترس بوده است. از­این­رو متوقع است که او ضمن داشتن دریافتی نظام­مند از مفهوم ثقلینی امامت، در پژوهش­های امامتی خود، از­جمله تعریف امامت، از آن ادراک ثقلینی استمداد طلبد و نتایج آن را در نگاشته­هایش انعکاس دهد. این خواسته، از جانب او پاسخ مثبت یافته است. با الگو­گرفتن از نظریۀ «افتراض‌الطاعه» به عنوان نظریه­ای پرشاهد و متقن در تبیین مفهوم ثقلینی امامت، و جستجو از اجزای هفت­گانۀ آن در آثار شیخ مفید، روشن می­شود که وی به مفهوم ثقلینی امامت -افتراض طاعت- و سایر پارامترهای اساسی مرتبط به آن، التفات داشته است. شیخ مفید هرچند در تعریف اصطلاحی امامت، از آن مفاهیم سود برده است، اما ادبیات او با واژگان وحیانی فاصله دارد.

وحی تنها راه رسیدن معارف الهی به بشر است و از جانب خدای متعال، بر فرستادگان و سخنگویان او نازل می‌شود. وحی دارای انواع و اقسامی بوده که برخی از اقسام آن، به قصد نزول شریعت و کتاب آسمانی می­باشد و مخصوص پیامبران است. برخی دیگر، به قصد تبیین دین و تأیید و تسدید حجت الهی است که علاوه بر پیامبران، بر بعضی از افراد همچون امامان و اولیای الهی نازل می‌شود. این نتیجه از برخی آیات قرآن همچون آیۀ 73 سورۀ انبیاء، آیات ابتدایی سورۀ دخان و آیۀ چهارم سورۀ قدر، و برخی روایات همچون روایات باب فرق بین نبی و رسول و محدّث، مفهّم­بودن امامان، نزول روح بر امامان و روایات مربوط با مصحف حضرت فاطمه3 قابل استفاده است. هم­چنین وحی بر اساس آیۀ 51 سورۀ شوری، به سه گونه نازل می‌شود: برخی با واسطۀ ملک و فرشته، برخی بدون واسطۀ ملک، و برخی به صورت الهام است.

جنگ و جهاد ممکن است گاه به صورت دفاعی در برابر تجاوز دشمن، و گاه به صورت تهاجمی (ابتدایی) به منظور حمله به دشمنی که آغاز­گر جنگ با ما نبوده، صورت پذیرد. در این تحقیق می­کوشیم دیدگاه اسلام و مکتب اهل‌بیت: راجع­به مشروعیت جهاد ابتدایی و یا تهاجمی را جویا شویم. هم­چنین با بررسی تاریخی در پی پاسخ این سؤالیم که آیا در میان جنگ‌های مقدسی که شرح و بسطشان در قرآن و روایات بیان شده، جهاد تهاجمی نیز وجود دارد؟ از نتایج بررسی‌های صورت­گرفته می‌توان دریافت که گر­چه در اسلام گاه برای ایفای حقوق افراد مستضعفی که تحت ظلم حاکمان مستبد هستند اجازۀ جهاد ابتدایی صادر شده است، ولی مشروعیت جهاد ابتدایی مشروط به شرایطی است که عملاً امکان آن را بسیار محدود می‌کند. از همین رو تمامی جنگ‌های مقدسی که در صدر اسلام، در دورۀ حکومت پیامبر9 و امام علی7 رخ داده­اند، جنبۀ دفاعی داشته­اند. گر­چه در طول تاریخ، خلفا و یا برخی از حاکمان مسلمان اقدام به جهاد ابتدایی کردند، اما رفتار آنها مورد تأیید صاحبان اصلی مکتب اسلام، یعنی اهل­بیت: نبوده است. در مقابل در میان 294 جنگ منقول در کتاب مقدس، بیش از 141 موردشان جنگ‌های هجومی می‌باشند.

فعالیت میسیونرها در صد سال گذشته بسیار قابل تأمل است. شیوه­های نو و بلند­مدت چند­ده­ساله باعث جهشی در تبشیر مسیحیت شده است. با دقت در تبشیر فِرق مختلف مسیحیت در صد سال گذشته، به این نکته پی می‌بریم که گام اول تبشیر، تغییر فرهنگ است. تغییر فرهنگ مقدمه‌ای برای تغییر دین مردم به مسیحیت است. این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی به پردازش شواهد تاریخی و علم میسیولوژی در مبحث فرهنگ پرداخته است. یافته‌ها حاکی از آن است، مسیحیت تبشیری با استفاده از علم میسیولوژی سعی در تغییر فرهنگ و هویت مردم و در­ نهایت، تغییر جهان­بینی آنها دارد تا در سال­های آینده، موجی از تغییر دین در بین مردم ایجاد کند. شاید در نگاه اولیه، تبشیر از ملزومات هر دین است، ولی مسیحیت تبشیری با کمک کشورهای استعمارگر، یک استعمار دینی، اقتصادی و سیاسی را ایجاد کرده که باعث برهم­زدن نظم طبیعی فرهنگی جهان شده است. طبق نظر جامعه­شناس، رابرت مرتون، این تغییر هدفمند، پیامدی بسیار خطرناک خواهد داشت. تغییر فرهنگ یا تحمیل فرهنگ و زبان غربی، استراتژی قدیمی مسیحیت تبشیری است که با فروپاشی استعمار، تداوم نیافته و آگاهی مردم، موج‌های ضد تبشیری در جهان ایجاد کرده است. مسیحیت در گام جدید، تلاش برای ایجاد پارادایم‌های جدید دارد تا به وسیلۀ آن، طبق مدل میسیولوژیست، پاول هیبرت، تغییر جهانی­بینی انجام دهد.

یکی از بارزترین وجوه انحرافی در تصوف، دیدگاه منحصر­به­فرد صوفیان راجع­به ابلیس است که مخالف با اعتقاد توحید بوده و دوری اندیشۀ آنان از باورهای اسلام را نشان می­دهد. دیدگاه صوفیان در باب تقدیس ابلیس، مخصوص به فرقۀ خاصی از تصوف نیست و اعتقادی فراگیر به شمار می‌آید. در این نوشتار سیر تاریخی اندیشۀ تقدیس ابلیس و تطورات آن، از همان ابتدای پیدایش فرقۀ صوفیان توسط حسن بصری تا عصر ابن­عربی واکاوی گشته و مبانی و پایه‌های نظری این اندیشه، مورد بررسی قرار گرفته است. صوفیان در اولین مواجهه با ابلیس، ابتدا بر پایۀ جبرگرایی اشعری، صفاتی مانند کفر، تکبر و ضلالت را از او زدوده و سرپیچی وی از فرمان خداوند برای سجده به حضرت آدم را، با مجبوربودن او توجیه کردند. در قرن سوم و چهارم، با پایه­ریزی مبانی سلوک عاشقانه توسط حلاج و پیروانش، صوفیان با قداست­بخشیدن به چهرۀ ابلیس، در صدد معرفی او به عنوان یک الگوی طریقتی در سلوک به سوی خداوند برآمدند و عمل خلاف شرع وی را در چارچوب سلوک طریقتی، امری ممدوح و پسندیده دانستند. محیی­الدین ابن­عربی در قرن ششم، با طرح اندیشۀ وحدت شخصیۀ وجود، مسئلۀ تقدیس ابلیس را در جایگاه منحصربه­فردی در نظام معرفتی و جهان­بینی صوفیان قرار داد و بر همین اساس، توجیهات جدیدی از جانب صوفیان برای ترک سجدۀ ابلیس به حضرت آدم مطرح گردید. در نظام فکری وحدت وجود، ابلیس و شیاطین به عنوان بارزترین مظاهر برای برخی از اسما و صفات الهی، مورد تقدیس و تمجید قرار می‌گرفتند.

جریان سلفی‌گری ایرانی، در پی توجیه غصب حاکمیت و رد امامت منصوص الهی، به­نوعی قائل به نظریۀ عدالت صحابه شده تا به گمان خود، مسیر وحدت بین مسلمانان را هموار کنند. سید ابوالفضل برقعی در کتاب عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول، و حیدرعلی قلمداران در کتاب شاهراه اتحاد، با استناد به برخی از آیات قرآن و ادلۀ تاریخی، در پی تبرئۀ صحابه از کوتاهی در حق امامت امیرمؤمنان7 برآمده و برای آنان جایگاهی چون مرجعیت علمی، اُسوۀ هدایت و مظهرِ صادقینِ در قرآن قائل شده‌اند. این تحقیق کوشیده است با تبیین نگرش این جریان به جایگاه صحابه، ادّلۀ آنان را مورد بازخوانی قرار دهد و از منظر قرآن، درستی یا نادرستی ادعای این جریان نوپا را آشکار سازد. هم‌چنین در مقدمۀ تحقیق، به عوامل طرح این‌گونه مباحث توسط آموختگان مکتب خلفا از نگاه امامیه پرداخته شده است.

شیخیهٔ کرمان برای توجیه چگونگی ارتباط امام زمانQ با مردم، دو آموزهٔ رکن رابع و ناطق واحد را ابداع کردند و آن را شیعهٔ کامل، نائب خاص، تالی­تلو و صاحب نیابت مطلقه از جانب امام دانستند. آنان در بیان صفات رکن و ناطق دچار اغراق‌های دروغین شدند. هر­چند مشایخ به­صراحت خود را رکن و ناطق معرفی نکرده و به شدت آن را منکر شدند، اما شواهدی وجود دارد که قبول این ادعا را دشوار می‌کند. در مقابل، شیعهٔ امامی و حتی برخی انشعابات شیخیه از­جمله شیخیهٔ آذربایجان، با این دو بدعت مخالفت کردند و قائلین به آن را فاسق دانستند. رکنیت، زمینهٔ ظهور بابیت را فراهم آورد. تناقض‌گویی شیخیه در مسئلهٔ رکن رابع و ناطق واحد، باب­دانستن آن دو، توهین به مخالفین، بدیهی­دانستن این دو آموزهٔ جعلی و عدم امکان شناخت آنها، از­جمله اشکالاتی است که بر این دو مسئله وارد است.