جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مناظره یکی از روشهای مرسوم در دفاع از آموزه‌های دینی است، اما برخی کوشیده‌اند با تاکید بر برخی از روایات اهل‌بیت % مبنی بر نهی از مناظره و مذمت مناظره کنندگان، این روش را مخالف سیره اهل بیت% نشان داده و به آن خدشه وارد سازند. برخی دیگر با استناد به پیامدهای زیانبار اخلاقی مناظره، این امر را اخلاقی ندانسته و از آن گریزانند،‌ اما از آن طرف، دلائل فراوانی در میان روایات و سیره عملی اهل‌بیت % وجود دارد که نشان می‌دهد اصل مناظره مورد تایید آنهاست. پژوهش پیش رو با روش توصیفی تحلیلی به بررسی استنادات روایی دیدگاه منع اهل‌بیت% از مناظره پرداخته و استناد دائمی به آنها را به سه جهت مخالفت با آموزه‌های قرانی، تعارض با آموزه‌‌های حدیثی و عدم اطلاق این روایات مخدوش دانسته و به‌منظوررفع تعارض ایجادشده، خوانشی نو از این احادیث ارائه می‌دهد. لذا براساس خوانش جدید، اصل مناظره یکی از شیوه‌های مورد قبول اهل بیت% است، و روایات منع از مناظره اطلاق ندارد بلکه ناظر به ده وجه اساسی و مهم است که مناظره را به جدال غیر احسن سوق می‌دهد.

احادیث مهدویت به دلیل ظرفیت بالای اعتبار بخشی به جریان­های سیاسی، مورد سوء‌استفاده قرار گرفته است، از این‌رو جدا‌سازی مجعولات و تبیین دلایل رویکردهای سیاسی به این اخبار کمک شایانی به پاک­سازی معارف مهدویت از مجعولات دارد، گویا رقابت­های سیاسی پررنگ‌ترین نقش در وارد کردن احادیث جعلی به حوزه مهدویت داشته است. در این میان نقش امویان به عنوان نخستین کسانی که در تاریخ اسلام خلافت را به سلطنت تبدیل کردند، پررنگ می­نماید. این مطالعه با هدف بررسی نقش امویان در جعل و تحریف احادیث مهدویت و گونه‌شناسی این احادیث شکل گرفته است. پرسش ما این است که رویکرد امویان به احادیث مهدویت چه بوده و آنان در جهت تحکیم و توسعه قدرت خود چه نقشی در جعل روایات مهدویت داشته­اند؟ نتایج این مقاله که با روش تحلیل محتوا و بر پایه منابع کتابخانه­ای به دست آمده است، نشان­ می­دهد که مهم­ترین گونه­های جعل و تحریف امویان در روایات مهدوی عبارت­اند از: «جعل و تحریف در مصداق مهدی موعود»، «فضیلت‌بخشی به اماکن تحت سلطه»، «مشرق‌ستیزی» و «جعل و تحریف در نشانه­های ظهور».

مفهوم قرآنی ایثار در مقایسه بین دو نظم اجتماعی سنتی و مدرن بیان شده از سوی چلبی، کارکردهای مختلفی دارد. ایثار در جامعه سنتی در بخش روابط مبادله نامتقارن گرم و بعد مجموعه تعاملی قرار می‌گیرد و کارکرد آن همان مفهوم قرآنی که حول معنای «برتری دادن» است، می‌باشد، اما در دستگاه مختصات نظم اجتماعی مدرن، کارکردی در سطح هنجار اخلاقی و مسئولیت در قبال جامعه و افراد در بعد هنجاری آن دارد.

«اختلاف حدیث» و «عوامل بوجودآورنده­ی آن»، از جمله مسائل حدیث­پژوهی است که بی‌اعتنایی به آن، منجر به عدم وثوق به حدیث و کنار گذاشتن آن می­گردد؛ براین­اساس، دانشمندان و حدیث­پژوهان به دلیل تأثیر شناخت اسباب اختلاف حدیث در چگونگی رفع تعارض آن، با بررسی این اسباب می‌کوشند راهکارهای برون رفت از تعارض را بیابند. بخشی از اختلاف حدیث، در مرحله­ی نقل و وصول به طبقات بعدی رخ داده است و در ایجاد آن ناسخان و راویان حدیث نقش داشته­اند. پژوهش حاضر، موضوع اختلاف حدیث را با رویکرد بررسی نقش راویان از عصر پیامبر$ تا پایان دوره امامان% با تأکید بر آرای آیت­الله سیستانی مورد واکاوی قرار می­دهد. ایشان پاره­ای از اختلافات غیر واقعی را از ناحیه­ی ناقلان و ناسخان و ناشی از عواملی نظیر: عمد و تساهل، یافته و فارغ از تحلیل رجالی به بررسی این عوامل پرداخته است. از مطالعه آثار ایشان برمی­آید عملکردهای ناسخان و راویان که منجر به اختلاف حدیث شده به سه گونه­: عامدانه، غیرعامدانه و مشترک بین حالت عمد و غیرعمد قابل تقسیم است.

«سید نعمت­الله جزائری» از عالمان، محدثان، ادیبان و مفسران بزرگ شیعه در سده­ی یازدهم و دوازهم هجری است. او بیش از پنجاه جلد نگاشته دارد که «الشرح الکبیر علی الصحیفه السجادیه» یکی از تالیفات وی با موضوع شرح دعاهای صحیفه سجادیه و به زبان عربی است. هدف از پژوهش حاضر شناسایی روش­های «سیدنعمت­الله جزائری» در «الشرح الکبیر علی الصحیفه السجادیه» است. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که روش «سیدنعمت­الله جزائری» در شرح ادعیه صحیفه سجادیه مبتنی بر دریافت­های تحلیلی از متن اصلی دعا و دریافت­های توسعه­ای مبتنی بر فرای متن دعا است. وی در سطح دریافت مبتنی بر متن اصلی دعا به سطوح زبانی شامل دانش­های لغوی مانند ریشه­شناسی، ضبط مفردات، شرح مفردات، فروق اللغات و دستور زبان توجه داشته و در سطح بلاغی از علم معانی، بیان و بدیع در شرح ادعیه بهره­مند شده است. سید نعمت­الله جزائری در سطح فرامتنی با بررسی متون دیگر همچون قرآن کریم و روایات معصومان( سعی نموده تا با برقراری روابط بینامتنی، لایه­های پنهان ادعیه صحیفه سجادیه را آشکار سازد. نتیجه آن­که وی با برخورداری از پیش زمینه‌هایی معرفتی و غیر معرفتی مبتنی بر مذهب و دانش­های زبانی، ادبی، قرآنی و بدون پیروی از اندیشه‌های افراطی عالمان اخباری عصر خود به شرح صحیفه سجادیه پرداخته است.

هر چند دامنه بحث از قرآن ونظریه تکامل همچنان بعضی از طرفداران خود را در طیف وسیعی از جدایی یا تعارض آن دو قرار داده است، اما کسانی هم هستند که به ارتباط و یکپارچگی آن دو می­اندیشند، از آن جمله جیمز کلارک، فیلسوف دین معاصرکه با تحلیل پاره­ای از مبانی معرفتی و روش­شناختی او در این پژوهش مشخص گردید که نگاه او به علم و دین ویژگی­های خاص خود را دارد، مثلاً او در رابطه نظریه تکامل با قرآن به سراغ سبک بیانی قرآن رفته و با مداقه در آیات خلقت به این نتیجه رسیده است که بیان قرآن در موضوع خلقت انسان مختصر و پراکنده و اغلب دارای ابهام است، و این خود ویژگی منحصر و سازگار با اهداف عالی قرآن است. لذا تلاش برای کشف و فهم مراحل خلقت با همه جزئیاتش از طریق قرآن ما را به ناسازگاری آن با نظریه علمی تکامل می­رساند. بعلاوه، رویکرد دقیق در میان مفسران قرآن هم برای کسانی خواهد بود که از بیان قرآن در آفرینش انسان درصدد کشف همه حقایق و مراحل خلقت برنیایند، بلکه هم نقش و جایگاه مهمی برای علم و کشفیات جدید علمی دانشمندان علوم مختلف در نظر گیرند و هم اینکه اشارات قرآن در این موضوع را جهت اثبات امور وحقایق مهمتری چون فرجام کفرورزی، ضرورت مغرور نشدن و لزوم تقوا ورزیدن وتسلیم امر الهی بودن آدمی، تفکر در آفرینش و تذکر به نعمات و یاد خدا، معاد، قدرت و خالقیت الهی و شایستگی پرستش خدا بدانند.

مصونیت­ قرآن از تحریف از مهم­­­ترین مبانی تفسیری اغلب مفسران (از جمله علامه­­طباطبایی و آیت­الله ‌جوادی ­آملی) است. علامه­طباطبایی مبنای تفسیری عدم تحریف قرآن را، در هفت بخش به تفصیل تبیین نموده است که عبارت است از: همانندی قرآن ­کنونی با قرآن عصر رسول­الله$، معتبر دانستن روایات عدم تحریف قرآن­، نقد دلایل معتقدان به تحریف قرآن، تحلیل جمع قرآن در عصر ابوبکر، تحلیل توحید مصاحف در دوره عثمان، تحلیل جمع قرآن بین­الدفتین در زمان صحابه و نقد و بررسی روایات موهم به تحریف. در مقابل آیت­­الله­جوادی­آملی در تبیین این مبنای تفسیری، بر اموری چون دلایل عقلی، دلایل نقلی، تواتر قرآن، شهادت تاریخ، هماهنگی قرآن با عترت، شهرت محققه به گواهی علمای فریقین تاکید دارد. مقایسه مبانی دو مفسر، نشان می­دهد که در اصل مصونیت قرآن­­کریم از تحریف هر دو با یکدیگر اشتراک­­نظر دارند و این از مبانی مشترک صدوری، دو مفسر در تفسیر قرآن­­ است اما در مقابل در تبیین جزییات موضوع، با یکدیگر اختلاف­­نظرهایی دارند که واکاوی این اشتراکات و اختلافات، نشان‌ دهنده‌ی یک نوآوری در دیدگاه­های آیت­الله­جوادی­آملی است. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و به­صورت تطبیقی به دیدگاه دو مفسر یاد شده در خصوص مبنای تحریف­­‌ناپذیری پرداخته شده­ است. نتیجه آن که از جمله مبانی حضرت آیت­­­الله­­­جوادی­­آملی آن است که، ایشان ترتیب آیات درون سوره­ها و ترتیب سوره­ها را توقیفی می­داند و جمع و تدوین مصحف­شریف را به زمان حیات رسول­الله$ نسبت می­دهد، در­حالی‌که حضرت علامه­ طباطبایی جمع و تدوین قرآن به­صورت کامل را در زمان حیات پیامبر$ نمی­داند و معتقد به اجتهادی بودن ترتیب سوره­هاست. همین موضوع، ریشه­ اختلاف دیدگاه دو مفسر در تبیین مصونیت قرآن از تحریف است، که به نظر می­رسد، سخن آیت­الله­جوادی­آملی صحیح­تر باشد. همچنین آیت­الله­جوادی­ آملی، استدلال علامه­­­طباطبایی را در اثبات تحریف­ناپذیری قرآن، مستلزم دوری رقیق دانسته و به نقد سخن ایشان پرداخته است، که به نظر می‌رسد ملاحظه دقیقی است.

حضور پُررنگ انواع مختلفی از تعابیر و اشاره‌ها به «ملکوت» در قرآن کریم، نشان‌دهندۀ اهمیت توجه کردنِ انسان‌ها به این عوالم و خصوصیات آنهاست؛ هم‌چنین اشاره به احدیّت، عرش و کرسی، ام‌الکتاب و کتاب مبین، خزائن و لوح محفوظ، محو و اثبات و قدَر، مشیّت و قضاء و غیره با ذکر صفات مختلف، نشان از تفاوت آنها و کارکردهای آنها دارد؛ در این مقاله تلاش شده است تا براساس تفسیر آیات مرتبط با این موارد و مبتنی بر تفسیر المیزان، پس از تجمیع و تحلیل هر کدام از تعابیر به‌کار رفته در مورد ملکوت الهی، به کشف روابط میان آنهاپرداخته شود. نتایج به‌دست آمده از این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که عالم ملکوت الهی از ذات بینهایت آغاز شده و به مرتبۀ احدیت تنازل می‌کند و سپس علم الهی تجلی می‌نماید، سپس مشیّت الهی ظهور پیدا می‌کند، سپس امر، سپس قدَر و در نهایت قضاء الهی. هم‌چنین امر الهی ابتدا خزائن را ایجاد می‌کند سپس به امّ‌الکتاب و کتاب مکنون تنازل می‌نماید، سپس به لوح محفوظ، سپس کتاب مبین، سپس امام مبین، سپس مفاتح‌الغیب، سپس عرش و در نهایت به کرسی رسیده و از آنجا در عالم خلق جاری می‌شود. تحلیل این مراتب می‌تواند در دانش‌های مختلف علوم انسانی برای دست‌یابی به زیرساخت‌های بنیادین تفکر، احساس و رفتار فرد و جامعه و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر مورد استفاده قرار گیرد.

مناخیم.ی.قسطر از مستشرقان یهودی است که در آثار خود به بررسی روایات و متون تاریخی اعم از جاهلیت و اسلام پرداخته است؛ از بررسی یک کتاب تاریخی مانند انساب الاشراف بلاذری گرفته تا یک موضوع تاریخی از سیره و اقوام عرب مانند بنی‌قریظه و تا بررسی یک شخصیت مسلمان مانند حضرت خدیجه(س). او حتی در مواردی به ارزیابی موردی حدیث پرداخته است. قسطر در مقاله‌ای با عنوان «ناخن‌های خود را کوتاه کنید» ضمن بررسی مصدر آن، چرایی اهمیت آن را با همپوشانی روایات دیگر مورد بحث قرار داده است. او در ادامه مقاله بحث دیگری را به گونه‌ای استطرادی در مورد وجوب یا استحباب سنت کوتاه نمودن ناخن‌ها - براساس مصادر اهل‌سنت- پیش برده تا روند مسیر نتیجه‌گیری مقاله مبنی بر فطری بودن این سنت از زمان حضرت ابراهی% را در سرشیبی اتمام قرار دهد. با توجه به اینکه این مقاله وی با اعتقاد مسلمانان مبنی بر اهمیت سند و وثاقت آن و نبوت پیامبراکرم$ در تعارض است، لزوم نقد آن را بایسته می‌سازد. بررسی تحلیلی- توصیفی نوشتار قسطر، بر دو محور مصدر و متن روایات، نشانگر آن است که فطری تلقی نمودن سنت ناخن کوتاه نمودن از زمان حضرت ابراهیم% مورد نقد جدی است؛ گویا اینکه نویسنده مقاله به دنبال ارائه یک پژوهش موضوعی با استفاده از روایات راجع به ابعاد بهداشتی – فقهی سنت کوتاه نمودن ناخن‌ها است و از رسالت اصلی مقاله یعنی بحث راجع به روایت«ناخن‌های خود را کوتاه کنید» در مسیر دیگری قرار گرفته است.

این پژوهش به بررسی تفسیر سینوی آیه نور، نه به روش فلسفی و با زبان فیلسوفان بلکه با استناد به تفاسیر صحابه و تابعان و با بهره‌گیری از مبانی تفسیر اجتهادی برخاسته­ است. بسیاری از صحابه و تابعان در اقدامی هماهنگ، هم­سو با برخی قرائات، تفسیری انفسی از آیه نور ارائه داده­ و سخن از ایمان و مراتب آن در تفسیر خود به میان آورده­اند. ابن‌سینا نیز تفسیری انفسی از آیه نور ارائه داده و با بهره­گیری از ادبیات فلسفی، سخن از عقل انسانی و مراتب آن به میان آورده است. ازآنجاکه «عقل» در یک اصطلاح فلسفی، معادل «ایمان» در عرف شریعت است، می­توان تفسیر سینوی از آیه نور را بازسازی­شده تفاسیر صحابه و تابعان و کاملاً هم­سو با محتوای آن تفاسیر دانست. از سوی دیگر، ویژگی­ها و امتیازات این تفسیر ابن‌سینا موجب شد تا پس از وی توسط بسیاری از مفسران و حکما مورد تکرار و تأکید قرار گیرد و حتی برخی مفسران، با الهام­گیری از روش و محتوای تفسیر سینوی آیه نور، به تفسیر برخی دیگر از آیات قرآن بپردازند. هرکدام از موارد پیش­گفته، می­تواند گواهی بر درستی تفسیر بوعلی از آیه نور باشد..