جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه طباطبایی بیش از دیگران به تبیین و تحلیل مسائل جدید فلسفه اخلاق بر اساس مبانی اسلامی پرداخته است. موضوع این نوشتار نسبت فطرت و اخلاق از دیدگاه علامه و روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی است. بررسی دیدگاه علامه طباطبایی درخصوص تعیین خاستگاه ارزش‌های اخلاقی نشان می‌دهد که بدون اعتقاد به سرشت مشترک انسانی یا فطرت، سخن از ارزش‌های انسانی بی‌معنا و نفی فطرت اخلاقی به معنای پذیرش نسبیت ارزش‌ها و در واقع انکار اخلاق است. علی‌رغم ادعای قائلین به اخلاق مستقل از دین، سست شدن پایه باورهای دینی و نسبی‌گرایی کلیه معرفت‌های بشری دفاع معقول از ارزش‌های اخلاقی را ناممکن می‌سازد. ازنظر علامه در دو نظام اخلاقی، یعنی نظام اخلاقی یونان و نظام عام دینی، قبول قضایای پایه عقل عملی در حکم به حسن و قبح افعال امری اجتناب‌ناپذیر می باشد؛ اما در نظام توحیدی قرآن؛ تکیه اخلاق بر فطرت و دین آشکارتر است.

جهت بازشناسی تواضع حقیقی از تواضع تصنعی، شناسایی مولفه های شناختی و عاطفی آن ـ علاوه بر تظاهرات رفتاری ـ ضروری است. این پژوهش در پی تبیین مولفه‌های شناختی و عاطفی تواضع در قران کریم و روایات است. در این راستا، علاوه بر بررسی تحلیلی مفهوم تواضع در قرآن و روایات، مفاهیم مترادف و متضاد با تواضع نیز بررسی شده‌اند. بر اساس یافته‌ها چهار مولفه‌شناختی تواضع (شناخت واقع بینانه از خود، باور به فقر وجودی، برابر و برادر دانستن خود و دیگران، توجه داشتن به شایستگی‌ها و نقاط قوت دیگران)، و هفت مؤلفه عاطفی آن ( حب خداوند، محبت به دیگران، نداشتن حب افراطی به مال دنیا، عدم احساس شگفت‌زدگی و خودستایی، بی‌میلی به ستایش شدن، نگرش احترام‌آمیز به همه انسان‌ها، بی‌میلی به خاص بودن) به دست آمد. همچنین، بینش توحیدی و حب الهی به عنوان مولفه‌های پایه و پشتیبان برای سایر مولفه‌ها شناسایی شد.

از منظر تراانسانی، پیشرفت‌های علمی چند سده اخیر، انسان عصرحاضر را نسبت به پیشینیان رشد داده است؛ اما انسان هنوز در مراحل اولیه تکامل خود است و فرآیندهای تکامل ماهیت او باید با تکیه بر فناوری‌های نوین تکمیل شود. تراانسان‌گرایان خود را به عنوان جنبشی معرفی می‌کنند که قصد تکمیل نمودن این فرآیند را دارند. آرمان‌گرایی فناورانه تراانسان و ادعای تسریع تکامل و ارتقاء ماهیت انسان با تکیه بر فناوری، مسائل و چالش‌های فرهنگی بسیاری را فراروی این جنبش قرار می‌دهد. سرنوشت و چگونگی وضعیت اخلاق در قلمرو تراانسانی از مهمترین این مسائل می‌باشد. هدف این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، تبیین و نقد برنامه و ایده‌‌های تراانسان‌گرایان برای وضعیت اخلاق در جهان تراانسانی است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نگاه تراانسان به اخلاق، کاملاً فناورانه است. در این نگرش روش‌های رشد و پرورش اخلاق در معنای مرسوم آن حذف و ارتقاء زیست‌شناختی اخلاق جایگزین آن می‌گردد که توسعه‌دهنده ابهام و عدم قطعیت در حوزه اخلاق می‌باشد.

نقش الگو در تعلیم و تربیت اخلاقی با قطع نظر از جزئیات، انکارپذیر نیست و این جایگاه در اخلاق هنجاری و تربیت اخلاقیِ مبتنی بر فضیلت‌گرایی، پررنگ‌تر می‌شود تاجایی که لیندا زگزبسکی نظریه‌پرداز معاصر، الگو را از نقش مکمّل فراتر برده و معیار شناختِ مفاهیم اخلاقی دانسته است. در نصوص دینی به‌ویژه قرآن کریم نیز جدا از انتساب فضیلت‌گرایی به نظریه هنجاری آن، بر نقش الگو تأکید شده است اما چارچوب جایگاه آن مورد بررسی قرار نگرفته است. این پژوهش با درنظر‌گرفتن نظریه «الگوگراییِ اخلاقیِ» زگزبسکی به عنوان محور، به مقایسه آن با ابعاد الگو در قرآن پرداخته؛ از این رو ارکان نظریه را در پنج بخش استخراج کرده و پس از تبیین آنها، منظر قرآن به هریک را بر اساس آیات مرتبط، استنطاق کرده است. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی است که از دیدگاه قرآن، اُسوگی در مرتبه پسینی از شناخت مفاهیم قرار دارد و قرآن علاوه بر معرفی الگوها، به دعوت نظری نیز پرداخته است. نیز با گزینش داستان‌های گذشتگان، الگوهای خوب و بد را برای تعقل و عبرت‌گیری نقل کرده است، هم‌چنین علاوه بر الگوهای متنوع برای سطوح و عرصه‌های مختلف، الگوی کامل و مطلق را نیز شناسانده است.

علامه مجلسی یکی از معدود محدثانی است که به حوزه کلام و اخلاق ورود پیدا کردند. از نظرگاه ایشان، بسیاری از مباحث کلامی تاثیر و نقش برجسته در اخلاق دارد. ایشان، جاودانگی انسان را در پیوندی وثیق با مباحث اخلاقی قرار می دهند و معتقدند انسان بعد از مرگ با هر دو ساحت نفس و بدن دنیوی خود تا ابد به مصلحت الهی خلود خواهد داشت. جنبه نوآوری دیدگاه ایشان این است که ملاک این‌همانی بعنوان شرط بقاء در عالم اخروی، صرفا نفس یا بدن دنیوی نیست و هر دوی این‌ها توأمان در جاودانگی انسان دخیل هستند. لذا این تفسیر از جاودانگی در سه حوزه معنابخشی، انگیزه بخشی و هدف‌داری در آموزه‌های اخلاقی، نقش و کارکرد خود را ایفا می کند. این پژوهش با رویکردی تحلیلی با رجوع به آثار ایشان به بازخوانی اندیشه‌های وی در این زمینه می پردازد.

از موارد مهم در موضوع تعارض‌های اخلاقی، تعارض‌های اخلاقی در مسئله پنهان‌کاری همسران است که در پنهان‌کاری‌ای که امکان مطلوبیت وجود دارد، اغلب موارد در تضاد با وظیفه‌ای برخاسته از هنجار اخلاقی ‌اصل صداقت قرار می گیرد. با بررسی موارد تعارض پنهان‌کاری با هنجارهای اخلاقی دیگر، می‌توان به دو راه‌حل نهایی دست یافت، که راه‌حل اولیه تقدیم جانب اهم بر مهم است؛ که مهم‌ترین راه‌های شناخت آن، اولویت‌بندی اصول اخلاقی، دفع افسد به فاسد، ترجیح دفع مفسده بر جلب منفعت و رتبه‌بندی مصالح است. مورد دوم جست‌وجوی راه‌حل‌های دیگر است که در تعارض‌های حداقلی راه گشا است. در این تحقیق از توریه، سکوت و عدم صداقت به‌عنوان روش‌های پنهان‌کاری مطلوب که می‌تواند در تعارضات پنهان‌کاری با دیگر اصول اخلاقی به کار برده شود، بحث می شود. روش به کاررفته در تحقیق حاضر، توصیفی ـ تحلیلی است و روش گردآوری داده ها، مبتنی بر بررسی اسناد کتابخانه ای است.

هدف این مقاله، ارائه روش‌های شناختی در آموزش اخلاق به کودکان با تأکید بر آموزه اخلاقی احترام است. در این مقاله با تأکید بر آموزه‌های اسلامی و به روش توصیفی ـ تحلیلی به مهم‌ترین روش‌های شناختی که می‌توان کودکان را با مفاهیم ارزشی آشنا کرد، پرداخته شده است. نتایج این بررسی و تحلیل نشان می‌دهد بر اساس آموزه‌های دینی، روش‌هایی چون انگاره‌سازی و اصلاح جهان‌بینی کودک، ایجاد شرایط برای مواجهه معرفتی کودک با نتایج منطقی رفتار، گفتمان‌سازی اخلاقی با رویکرد چالشی و تبیین معرفتی معیارها و مصادیق عینی ارزش‌ها می‌تواند منجر به آموزش و یادگیری شناختی کودکان نسبت به آموزه‌های اخلاقی مثل احترام شود. از سویی این ساحت شناختی می‌تواند زمینه شکل‌گیری عواطف و سبب ایجاد انگیره در حرکت عاطفی و عملی کودکان نسبت به آموزه‌های دینی شود.

افزایش شهرنشینی دردنیای جدید وتمرکز بزه‌کاری در این مناطق، میزان آسیب‌‌پذیری شهروندان در برابر عوامل محیطی را افزایش داده است. ‌این نوشتار بر آن است تا تاثیر آموزه‌های اخلاق اسلامی در ایجاد امنیت محیط شهری که با اهتمام به تقویت بازدارنده‌های درونی و تاکید بر رعایت حقوق انسانی، پیشگیری کارآمدتری را در مقایسه با راه‌کارهای فیزیکی و برخوردهای پلیسی در تأمین امنیت شهری سبب می‌شود را به شیوه مطالعات کتابخانه‌ای و به‌ صورت توصیفی ـ تحلیلی از نوع کیفی که داده‌های آن از‌طریق فیش‌برداری جمع‌آوری شده است‌،‌ مورد واکاوی قرار دهد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد اهتمام به تقویت باورهای اسلامی مبتنی بر خودکنترلی از طریق تحکیم کرامت انسانی، می‌تواند به افزایش امنیت در شهرها کمک شایانی نماید. این رویه از رهگذر نظارت و رفع زمینه‌های جرم‌زا (پیشگیری اولیه) وکاهش میزان ارتکاب جرم توسط افراد بـالقوه واقع در معرض آسیب‌های اجتماعی (پیشگیری ثانویه)، سبب رعایت حقوق دیگران در زیست شهری می‌گردد.