جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تشکیل ﮐﺮﺳﯽ­ﻫﺎی آزاداﻧﺪﯾﺸﯽ ﯾﮑﯽ از ﺟدی­ﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮاﺳﺘه­ﻫﺎی ﻣﻘـﺎم ﻣﻌﻈـﻢ رﻫﺒﺮی (حضرت آیت الله سیدعلی خامنه‌ای) اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﻫﻨﻮز اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ و دﻏﺪﻏﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻨﺎن که باید و ﺷﺎﯾﺪ اﺟﺮایی ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. هدف پژوهش حاضر بررسی جامعه شناختی موانع شکل­گیری کرسی­های آزاداندیشی در دانشگاه­های آزاد استان خوزستان و با تأکید بر رهیافت پژوهشی (آمیخته) می­باشد. حجم نمونه آماری برای بخش کمّی تحقیق بر اساس جدول مورگان 426 نفر بود که از میان 60641 نفر جامعه آماری دانشجویان دانشگاه­های آزاد استان خوزستان در سال تحصیلی1401-1402 به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. چارچوب نظری پژوهش بر اساس دیدگاه‌های مقام معظم رهبری، مطهری، جامعه شناسانی مانند هابرماس و... می­باشد. برای بررسی فرضیه­ها از روش آمیخته و با استفاده از تکنیک پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده. در بخش کیفی با 13 نفر از صاحب نظران و مدیران کشوری، متخصصین حوزه و نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها که مرتبط با برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی بودند مصاحبه‌های عمیق انجام شد. یافته‌های تحلیل داده‌ها براساس مراحل کدگذاری نشان داد مقوله‌های استخراجی با همدیگر ارتباط مفهومی دارند. نتایج پژوهش نشان داد که مدل معادلات ساختاری همه مؤلفه‌های کیفی استخراج شده اثر مثبت و معناداری در شکل گیری کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌های آزاد استان دارند.

مقاله حاضر به بررسی و نقد مبانی فلسفی نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو بر اساس مبانی فلسفی علامه طباطبایی ره می‌پردازد؛ ازاین‌رو کشف مبانی دیدگاه‌ها و ارتباط میان آنها در دستور کار این پژوهش است؛ بنابراین در یک مطالعه اسنادی پس از مرور و تفکیک رویکردهای مفهومی در گسترش نظریه سرمایه فرهنگی، و ابعاد آن در آثار بوردیو، به تبیین مفاهیم بنیادین در راستای تبیین اصطلاح سرمایه فرهنگی، و در نهایت به نقدآن از نگاه مبانی فلسفی علامه طباطبایی، پرداخته می‌شود. مرور پژوهش‌های انجام‌شده در غرب نشان داده که مفهوم سرمایه فرهنگی در هر دوره‌ای، با توجه به شرایط زمانی و مکانی هر جامعه، بازنگری گردیده، درحالی‌که در پژوهش‏های داخلی، مفهوم سرمایۀ فرهنگی در قالبی مشابه با تقسیم‌بندی بوردیویی به‌طور یکسان بدون بازنگری و بی‌توجه به بنیادهای فرهنگی بومی مورداستفاده قرارگرفته است. درواقع، سرمایه فرهنگی دارا‌بودن سرمایه انسانی-الهی است؛ مسئله‌ای که در ادبیات بوردیو وجود نداشته، بلکه نگاهی انتقادی بدان شده است. با عنایت به زیرساخت‌های فلسفی الهی علامه طباطبایی (ازجمله نظریه اعتباریات)، بازخوانی نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو، چهره نوین و بومی به خود گرفته، با پیراستن آن از برخی زیرساخت‌های فلسفی، بوردیو می‌تواند در ثبات اندیشه‌ورزی در عرصه فرهنگ جلوه بدیعی از خود نشان دهد.

ارائه نظریه در حیطه معرفت بر ساحت‌های ارتباطی انسان و نیز چگونگی این روابط و همچنین شناخت نظام علّی و معلولی حاکم بر این مناسبات مبتنی است. تبیین کاربست مبانی صحیح انسان‌شناختی در ارکان معرفت، سبب ارائه نظریه معرفت در تمام ابعاد مورد نیاز زندگی انسان می‌گردد. نظام معرفتی با ویژگی ذکرشده، برگرفته از کتاب، سنت و عقل است و یک نظام معرفتی الهی به شمار می‌آید. تحقق این نظام نقش قابل توجهی در پیشبرد تمدن اسلامی داشته و زمینه را در راستای عملیاتی‌نمودن اهداف والای امنیت، معنویت و عدالت اجتماعی ایجاد کرده و پیشرفت همه‌جانبه را فراهم می‌کند. هدف از تحقیق حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، تبیین مبانی انسان‌‌شناختی نظام معرفتی علامه طباطبایی ره می‌باشد. مبانی انسان‌شناختی ذکرشده با نگاه تشکیکی به مراتب وجودی انسان و بیان نظریه فطرت و عقلانیت اسلامی به مباحث معرفتی ورود می‌کند و با ارائه نظریه رئالیسم معرفتی و منابع و ابزار جامع برای کسب معرفت، منابع چهارگانه حس، عقل، وحی و شهود را به‌عنوان ابزار کسب معرفت معرفی نموده و جایگاه برتر وحی نسبت به ادراک حسی را ارائه می‌دهد. نظریه ‌المعرفه علامه در نهایت با پذیرش نظریه صدق و مطابقت‌گرایی معرفت‌شناختی و نیز تأیید دیدگاه مبناگرایانه، نظریه معرفت را در تمام ابعاد مورد نیاز زندگی انسان تدوین می‌کند.

کیفیت تشکیل جوامع مدنی و برقراری نظم و عدالت، موضوعی است که از دیرباز مورد توجه فلاسفه قرار گرفته است. در این راستا حل تعارضات و تزاحمات برخاسته از خصلت استخدام‌گری بشر و طبع منفعت‌جوی وی امری بسیار مهم می‌باشد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی و از طریق رجوع به آثار علامه و شارحان ایشان با هدف بررسی اصل فلسفی استخدام و تاثیر آن در کیفیت پیدایش جوامع و حل تعارضات حاصل از آن انجام شده است. طبق یافته‌های پژوهش، علامه، انسان را طبیعتاً استخدام‌گر و فطرتاً مدنی می‌داند. بدین‌معنا، که انسان با توجه به بعد طبیعی و جسمانی خویش درپی منفعت‌طلبی از همه موجودات، حتی همنوعان خویش می‌باشد؛ گرچه با نظر به ساحت فطری، انسان موجودی عدالت‌پذیر و ظلم ستیز است، ولی تا زمانی که تنها به جنبه مادی و طبیعی خویش نظر داشته باشد، موجبات اختلاف و دشمنی را برای خود و دیگران فراهم می‌کند. از دیدگاه علامه، خداوند با ارسال پیامبران فطرت خفته انسان‌ها را بیدار ساخته و طبع استخدام‌گر آنها را به تعادل می‌رساند؛ بنابراین آنچه به‌عنوان دین در اختیار بشر قرار می‌گیرد، قابلیت برطرف‌کردن اختلافات بشری را داشته و زمینه سعادت دنیوی و اخروی انسان را فراهم می‌کند.

در این مقاله با روشی تحلیلی ـ ‌فلسفی تلاش‌شده تا اولاً، با تکیه بر مبانی و منظومه اندیشه علامه‌ طباطبایی ره معنای حیات تمدنی مورد بازخوانی اجمالی قرار گیرد و ثانیاً، پس از تشریح معنای حیات تمدنی، نسبت شخصیت علامه طباطبایی با حیات تمدنی نوین اسلامی و مقدمه‌سازی جهاد علمی ایشان برای تحقق چنین تمدنی مورد بررسی قرار گیرد. یافته پژوهش در بخش نخست این است که حیات تمدنی نوعی خاص از حیات اجتماعی است که دارای دو شاخصه اساسی است؛ نخست اینکه، حیاتی ذوابعاد است و در آن تمامی ابعاد وجودی انسان اعم از علم و هنر و صنعت و اقتصاد و معنویت و ... ظهور تام اجتماعی یافته و ثانیاً، نوعی وحدت معنا و شخصیت واحد بر تمامی این ابعاد متعدد اجتماعی حاکم است. در بخش دوم نیز با تحلیل سیره علمی و عملی علامه طباطبایی نشان داده شده است که دو ملاک تعریف تمدن در شخصیت، آثار، رویکرد علمی و سبک شاگردپروری علامه به‌گونه‌ای شاخص و متمایز وجود دارد و براین‌اساس می‌توان ایشان را پشتوانه معرفتی تمدن‌ نوین ‌اسلامی در زمان حاضر دانست. ابعاد گوناگون حقیقت مذکور در سیره فلسفی، تفسیری و عرفانی علامه به اختصار در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

از دغدغه‌‌های مهم مسلمانان، هویت فرهنگ و تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی و شاخصه‌‌های آن، در صورت توجه و عدم غفلت، موجب تحولات عمیق در جامعه‌‌ی بشریت شده، و نیز با توجه به اندوخته‌‌های مادی و معنوی، موجبات نیل انسان به کمال مطلوب بشریت را فراهم می‌‌آورد. شاخصه‌‌های هر تمدن متناسب با مبانی مربوط به آن، متفاوت است. تمدن اسلامی، با تکیه به آیات قرآن شاخصه‌‌های اهمی در این زمینه ارائه داده است. نوشته‌‌ی حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که، علامه طباطبایی ویژگی‌های خاص تمدن اسلامی به‌‌وجودآمده در طول هزار و پانصد سال را چه می‌‌داند؟ ایشان با توجه به رویکرد اجتماعی که در تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن داشته‌‌اند، بیشتر آیات قرآن را با دید جمعی تفسیر نموده و شاخصه‌‌های بارز تمدن اسلامی را مورد اشاره قرار داده‌اند‌‌‌‌. گردآوری اطلاعات در این مقاله به روش کتابخانه‌‌ای و پردازش آن‌‌ها به روش توصیفی-تحلیلی است. ایشان شاخص‌‌های مرتبط عقل و وحی، اجرای عدالت، علم و دانش‌‌اندوزی، داشتن جهان‌بینی پویا، مبارزه با سنت‌‌های غلط اجتماعی، وحدت اجتماعی و محوریت اخلاق را ازجمله شاخصه‌‌های مؤثر در شکل‌‌گیری، رشد و ترقی تمدن اسلامی بیان کرده‌‌اند؛ که هر یک از این موارد با استنادات قرآنی قابل تطبیق است.

با بررسی آثار علامه طباطبایی پیرامون پیوندهای امت اسلامی می‌‌توان برای ارتباطات و تعاملات اجتماعی فرد مسلمان یا امت اسلامی، یک نظام تقریب دینی استخراج کرد. نظام تقریب دینی میزان دلبستگی و هم‌‌گرایی افراد را در لایه‌‌های گوناگون در یک شبکه کلان تعامل مشخص می‌‌سازد. نظام تقریب دینی در چهار لایه انسانی، ادیانی، مذاهبی و ایمانی سامان می‌‌یابد. تقریب، در این چهار سطح، تشکیکی و دارای رابطه طولی بوده و در تعامل و کنش با یکدیگر نظام تقریب دینی را بنیان می‌‌نهند. محور کلی نظام تقریب دینی در چهار سطح مورد نظر، «ولایت الهی» خواهد بود. در سطح انسانی «استخلاف»، در سطح ادیانی «نبوت عامه»، در سطح مذاهبی «نبوت خاصه» و در سطح ایمانی، «وصایت و امامت» به صورت خاص، محوریت دارند. این تحقیق با رویکرد تحلیلی- توصیفی و با استفاده از آثار علامه طباطبایی و منابع کتابخانه‌‌ای انجام شده است. علامه وجود انسان را به دلیل ظرفیت والای خلیفه الهی، شایسته تکریم می‌‌داند. در سطح ادیانی، اصول کلی ادیان الهی را ثابت و وجود اختلاف ذاتی میان آنها را نقض غرض الهی دانسته و در سطح مذاهبی، تفکر و تفسیر المیزان علامه در دسته تفاسیر تقریبی جای می‌‌گیرد؛ همچنین در سطح ایمانی، بالاترین درجه هم‌‌گرایی را میان مومنان و با محوریت اهل‌بیت^ بیان می‌‌کنند. در مجموع نظام تقریب دینی، جایگاه اخوت انسانی، هم‌‌گرایی ادیان الهی، وحدت مذاهب و وحدت ایمانی را مشخص می‌‌کند.

تفاوت جنسیتی، به معنی مذکر یا مونث‌بودن ازجمله ویژگی‌هایی است که نوع انسان را به دو صنف بزرگ زن و مرد، تصنیف می‌کند. با وجود تمام اختلاف‌های زن و مرد، هر دو در ذیل نوعی واحد قرار می‌گیرند و اشتراک‌های آن‌ها سبب می‌شود که هر دو، انسان نامیده شوند. با این حال، اختلاف‌های وابسته به جنسیت، نگاه‌های متفاوتی را نسبت به فعلیت انسانی زن سبب شده است. برخی، مرد‌بودن را نوعی کمال انسانی برشمرده و معتقدند زن به دلیل نوع خلقت و جنسیتش نمی‌تواند انسانی کامل به شمار رود و فعالیت اجتماعی او، تنها مانعی برای تعالی انسان‌های کامل و جنس مرد است. در مقابل، اندیشمندان اسلامی معتقدند که ملاک در ارزش انسانی، تقواست و زن و مرد هر دو می‌توانند به کمالات انسانی دست یابند. هر دو اندیشه در معرفت اسلامی، دارای نمایندگانی است؛ اما آنچه ضرورت دارد، مشخص‌شدن نگاه اصیل اسلامی است و این مهم جز با عرضه این دو دیدگاه بر آیات قرآن و سنت معصومین^ ممکن نخواهد بود. هدف از این پژوهش، تاثیر تفاوت جنسیتی بر فعلیت انسانی از نظرگاه امامیه (به نمایندگی از تلقی دوم) و وهابیت (به نمایندگی از تلقی اول) با محوریت اندیشه‌های تفسیری علامه طباطبایی و بن‌باز است که با روش تطبیق و تحلیل به نگارش درآمده است. بر این اساس، بن باز در وهابیت ازجمله کسانی است که با اعتقاد به نقص عقل و ایمان زن، فعلیت انسانی او را بی‌پاسخ قرار داده است. این نگاه با تکیه به ظاهر برخی احادیث، چشم خود را بر روی آیات و روایات متعدد قرآن بسته است. آیاتی که تکامل انسان را مقید به جنسیت خاصی نکرده و ملاک و معیار را تنها انسانیت و تقوا می‌داند. در مقابل، علامه طباطبایی به نمایندگی از تفکر امامیه، معتقد است زن از منظر هستی‌شناسی و انسان‌شناسی، شان و شخصیتی انسانی داشته و با مرد، تفاوتی ندارد. زن و مرد با تقواپیشگی می‌توانند مراحل فعلیت خود را بدون هرگونه تبعیض، پشت سرگذارند؛ با این حال، تفاوت‌های طبیعی زن و مرد، حقوق و وظایف اجتماعی متفاوتی را برای آن‌دو به همراه دارد.