جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بخش قابل ملاحظه‌ای از آیات قرآن کریم ناظر به سنت-های اجتماعی است. سنت‌های اجتماعی به تدبیر و ساماندهی خدای متعال که دارای تداوم و تکرار است، اطلاق می‌شود و بیانگر قوانین و احکام حاکم بر پدیده‌ها و زندگی اجتماعی و روابط میان افراد و گروه‌ها است. از آنجایی که سنت‌های اجتماعی دایره وسیع و انواع گوناگونی دارند، روش کشف آن‌ها نیز متفاوت است. این پژوهش با اتخاذ روش توصیفی- تحلیلی، سنت‌های اجتماعی را در قران کریم مورد بررسی و تحلیل قرار داد. یافته های پژوهش نشان داد سنت‌هایی نظیر هلاکت امت‌ها به واسطه گناهان، سنت اختیار و انتخاب سرنوشت هر امت به دست خودشان، سنت ارسال رسل به دلیل اتمام حجت، سنت امهال و استدراج به دلیل تلاش در راستای نجات و یا برعکس افزوده شدن گناهان، سنت امتحان و ابتلا به دلیل سنجش خلوص و سنت عبرت آموزی به واسطه بیان سرنوشت اقوام پیشین، از مهم‌ترین سنت‌های الهی بر اساس آیات قرآن کریم است.

سید مرتضی جزایری در زمینه‌ی تأویل بعضی از واژه‌های قرآن، با استناد به دیدگاه فراعرفی زبان قرآن، دارای نظریات خاص و شاذ در تفسیر واژه‌های قران کریم می-باشد. وی ازجمله دانشمندانی است که قائل به تأویل قرآن است و جهت‌گیری وی در تأویل واژه‌های قرآن، بر مبنای انسان‌شناختی می‌باشد. آراء تفسیری وی بر محور انسان‌شناختی قرار داشته و معارف الهی و قرآن کریم را صرفا برای تربیت انسان می‌داند و اذعان می‌دارد قرآن کتابی دارای محتوای فرهنگی و تربیتی است که بدین‌ وسیله تعالی و تکامل انسان را تأمین می‌نماید. به همین دلیل رویکرد تفسیری وی استوار بر تبیین جهات و تأثیرات فرهنگی و تربیتی انسان می‌باشد و همین سبب گردیده است که با رویکرد تأویلی، نظرات شاذ و قابل تأملی ارائه نموده و در نتیجه قابلیت بررسی و نقد آراء وی توسط پژوهشگران قرآن لازم آید. در این پژوهش، نخست به مبانی تأویلی و مصداق‌های آن اشاره گردیده و سپس به نقد آن‌ها پرداخته می‌شود.

یکی از گونه های قرآن شناسی ده های اخیر در میان مستشرقان و مسلمانان، پژوهش های نوین در شناخت ساحت های جدید نظم قرآن کریم است . در این میان پژوهش های مبتنی بر نظم متقارن یا همان نظم معکوس توانسته است جایگاه خوبی را در این میان به خود اختصاص دهد . مقاله حاضر با در پیش گرفتن روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی انسجام سوره مبارکه یوسف می پردازد . این مقاله، نخست به معرفی مفهوم نظریه نظم متقارن پرداخته و پس از آن به تحلیل بلاغی سوره یوسف می پردازد . سوره یوسف به شانزده بخش تقسیم می شود و به صورت معکوس میان بخش های سوره ارتباط برقرار شده و یک مدل کلی و فراگیر را از ارتباط بخش های سوره با یکدیگر ارائه می کند . از نتایج این پژوهش اثبات ساختار منظم سوره مبارکه یوسف در قالب نظریه نظم متقارن می باشد.

انتخاب همه الفاظ قرآن کریم از جمله: گزینش واژگانی از ماده «صبح»، بر اساس حکمت است. رهیافت توجه به علوم ادبی، می تواند موجبات کشف حکمت ادبی و هدایتی این واژه ها را در آیات فراهم کند. پرسش اصلی این تحقیق آن است که: «حکمت (یا غرض) ادبی واژه های حاکی از وقت صبح از ماده «صبح» در قرآن کریم چیست؟» از این جهت مشتقات ماده «صبح» در آیات بررسی و مفهوم شناسی شد. آنگاه وجه ادبی و هدایتی لغات دارای معنی وقت صبح در متن آیه، مورد تحلیل قرار گرفت. حکمت های بدست آمده عبارتند از: 1) از ماده «صبح»، واژگان اسم مصدر، مصدر، اسم فاعل، فعل تامه و افعال ناقصه با داشتن قرینه معنی وقت صُبح دارند. 2) اهمیت سوگند به صبح. 3) پرسش از نزدیک شدن صبح، نشانه امر به تعجیل. 4) «فاء» در «فأصبحوا» نشانه تعقیب زمانی صُبح. 5) «مُصبحین» بدل و اِطناب برای تبیین امر الهی. 6) صُبح تشبیه یا استعاره برای کنار زدن شب. 7) صبح مجازی برای همه اوقات. 8) تنفس صُبح استعاره برای روشنی تدریجی. 9) صُبح کنایه برای غافلگیری دشمن، انجام تسبیح و نماز. 10) مقابله و سجع بین صُبح و شب نشانه مقابله حق و باطل یا هدایت و شرک.

با مراجعه به آیات اخلاقی قرآن می توان فهمید که هدف اخلاق، رسیدن به کمالات معنوی و کرامت انسانی است که در آفرینش برای وی منظور گردیده است. سعادت انسان در دو جهان، به کمالات وی بستگی دارد. ابزار رسیدن به این هدف نیز برای انسانها یکسان فراهم شده و رغبت در کار نیک را، طبع اوّلین و حالت مستقیم انسان قرار داده، و میل به شرّ و تباهی را حالت تبعی دانسته است. انسان، ذاتا خوبیها را می‏خواهد و زیباییها را می‏جوید. از بدیها گریزان و از زشتیها روی گردان است. خداوند به انسان اراده و اختیار داده و او را آزاد آفریده است، تا با خواست خود خوبیها را انجام دهد، و از بدیها دوری گزیند و شایستگی خود را در انتخاب اصلح نشان دهد. پراگماتیسم رویکردی فلسفی است که گفتار و رفتار را ابزارهایی برای پیش‌بینی، حل مسئله و کنش می‌داند، و این ایده که کارکرد اندیشه بازنمایی یا بازتاب واقعیت است را رد می‌کند. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا به مقایسه اخلاق قرآنی و مکتب اخلاقی پراگماتیسم پرداخته شده است و این نتیجه حاصل شد که قرآن کریم در بیان زیست اخلاقی ملاک و معیار مشخص کرده و به سعادت انسان ها توجه نموده است و رضایت الهی را غایت رفتار اخلاقی انسان دانسته است اما اخلاق پراگماتیستی شاخص معین ننموده و ملاک عمل اخلاقی را تشخیص انسان دانسته است و در بیان اخلاق تنها به امور مادی و دنیوی پرداخته و معنویات و آخرت را نادیده گرفته است.

از جمله مباحث بسیار مهم در حوزه علوم قرآنی مسئله آیات متشابه ومحکم، چگونگی فهم وتأویل آنها و نیر اینکه علم تأویل در اختیار چه کسی وبا چه شرایطی است می‌باشد. در مورد این که اصولا چرا در قران این گونه آیات وجود دارد دلایل متفاوتی ارائه شده است همچنین روشهای متفاوتی از سوی مفسران قران برای فهم این گونه آیات ارائه شده است. ملاصدرا به عنوان یک حکیم و مفسر عالی مقام که زیر بنای رفیع فلسفه خود را قران می‌داند علاوه بر دسته بندی ونقد رویکرد قران پژوهان در این خصوص، روشی ویژه در برخورد با این آیات ارائه می‌کندکه بی شباهت به راه روش عرفا نیست. وی معتقد است خداوند هیچ شیء در عالم ماده خلق نکرده است مگر آنکه قبل از آن در عالم معنی نظیری از آن را آفریده است وهیچ چیزی در عالم معنا آفریده نشده است مگر اینکه درعالم بالاتر نظیری دارد. آیات متشابه قران مربوط به اموری است که ریشه درعالم معنا دارد وتأویل آن با ایجاد ارتباط بین الفاظ آیه ومثالهای عالم معنا شکل خواهد یافت. ملاصدرا رسوخ به معانی باطنی وتأویل آیات را محتاج مقدمات علمی و روحی خاصی می‌داند که در سایه سلوک علمی وتزکیه باطن حاصل می‌گردد.

تفاوت‌های فردی یکی از بنیادی‌ترین واقعیت‌های زندگی انسان‌ است. شناخت تفاوت‌ها، حکمت‌ها و نتایج آنها اهمیت بسزایی در ساخت جهان‌بینی انسان و تعاملات اجتماعی او دارد. از سوی دیگر، پاسخ به پرسش‌ها و رفع ابهاماتِ پیرامون موضوع مهمی همچون عدل الهی، در گرو شناخت حکمت‌ها و نتایج تفاوت‌های فردی است. این پژوهش با تفاوت گذاشتن میان حکمت (فلسفه وجود) و نتیجه (پیامد حضور) تفاوتهای فردی، آیات و روایات مرتبط با موضوع را بررسی می‌کند. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است بدین صورت که پس از گردآوری آیات و روایات با ابزارهای جستجوی کتابخانه‌ای، به تحلیل محتوای آنها می‌پردازد. رهاورد پژوهش در خصوص حکمت تفاوت‌ها گویای آن است که: اراده الهی، خداشناسی، استخدام و به کارگیری افراد، قوام زندگی بشر، ایجاد جایگاههای متفاوت و وظایف گوناگون، شناخت یکدیگر، آزمایش الهی و نمایش عدل الهی از مهم‌ترین حکمت‌های تفاوت‌های فردی در آیات و روایات هستند. همچنین مهم‌ترین نتایج و پیامدهای این تفاوت‌ها عبارتند از: تفاوت در مسئولیت‌ها، قضاوت نکردن یکدیگر، مشورت، پرهیز از عیب‌جویی و سرزنش دیگران، عفو و عذرپذیری و رعایت توان در تکالیف.

سوره توبه از تنوع موضوعی و به ظاهر از گسستگی و بی نظمی برخوردار است؛ اما بر اساس بُعد موقعیت که همان مسائل جامعه شناختی و فرهنگ عصر نزول سوره است، فهم پذیر و دارای مفهومی منسجم با زبانی واضح است. بر اساس بُعد موقعیت می توان به سبک های جاهلی از قبیل تکبر، عهدشکنی و جابجایی ماه های حرام توسط مشرکان پی برد که پیامد سبک های مزبور، نزول بخش اول سوره؛ از آیات 1 تا 38 می باشد که به معرفی این فرهنگ و زشتی های آن می پردازد. به همین دلیل خداوند و پیامبر (ص) از این فرهنگ اعلام برائت می جویند؛ متعاقبا بر مسلمانان و جامعه ی اسلامی نیز وظیفه است که به تبعیت از دوگانه (توحید، نبوت) از مشرکان برائت بجویند و به بهانه ی خویشاوندی، به مشرکان نزدیک نشوند. در اثنای نزول بخش دوم سوره ( 39-120)، به عهدشکنی های مداوم منافقان و مشکلاتی که برای پیامبر (ص) و جامعه ی اسلامی در پی داشته اند، اشارت رفت. سپس در تقابل با سبک جاهلی، با معرفی سبک دینی و ارزش های آن، از منافقان و مریض القلب ها می خواهد که به این سبک که آورده ی نظام توحیدی توسط نبی است پایبند باشند تا زمینه های هدایتی خود را برای رسیدن به نظام اخروی آماده سازند.

پدیده‌ی چندمعنایی(Polysemy) از پدیده‌‌‌های اجتناب ناپذیر در ترجمه بینازبانی است. رابطه هم‌نشینی در پدیده‌ی هم‌نشینی از مفاهیم کلیدی این پدیده است و این تصویر سبب گردیده است بسیاری از پژوهشگران مطالعات اسلامی آن را گونه‌ای از وجوه و نظائر در قرآن تلقی نمایند. کلمه«توفّی» در عبارت«إِنِّی مُتَوَفِّیکَ وَ رافِعُکَ إِلَیَّ» آیه 55 سوره آل عمران وجوهی از قبیل مرگ، خواب، اخذ کامل، قبض روح و... را دربرمی‌گیرد. ترجمه این فراز از آیه در ترجمه بینازبانی از زبان عربی به زبان انگلیسی باعث چالش هایی در برآورد نزدیکترین و دقیق ترین هم ارز برای آن در ترجمه های معاصر قرآن کریم شده است. در نوشتار پیش‌رو ضمن احصای ده ترجمه از ترجمه‌های معاصر انگلیسی قرآن کریم به روش توصیفی-تحلیلی و با رویکردی به آرای مفسران چنین برمی‌آید که ترجمه شاکر به نسبت دیگر ترجمه‌ها فضای روشن‌تری از آیه را انعکاس می‌دهد؛ دیگر ترجمه‌ها نظیر ایروینگ، پیکتال و سرور به ترجمه‌ای آزاد از آیه روی نموده‌اند و ترجمه‌های مترجمانی همچون صفارزاده، قرائی، مسلمانان‌مترقی و آربری تعهد خود را به الفاظ آیه حفظ نموده و ترجمه‌ای تحت‌الفظی از آیه را بازنمایی نموده‌اند. همچنین ترجمه محمد و سمیرا ضمن تصویری از مرگ حضرت عیسی(ع)، حقیقت ماجرای اعجازبرانگیز آیه را وارونه نموده‌اند.

با توجه به اینکه قرآن به لسان عربی مبین نازل شده و ترجمه، تنها راه انتقال مفاهیم آیات این کتاب ارزشمند، می باشد. افرادی متخصص در این زمینه، به عنوان مترجم و مفسر آیات قرآنی را از زبان عربی به زبانهای دیگری از جمله زبان فارسی انتقال داده اند و مراجعه به کتب لغت را برای مراجعین تسهیل کرده اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به این مسئله می پردازد که ترجمه های فارسی معاصر قرآن کریم چگونه حسن تعبیرهای قرآن در واژه " رفث " را به زبان مقصد انتقال داده اند. قبل از پرداختن به این مسئله ضروری است که واژه " رفث " در قرآن، اعراب القرآن، کتب لغت و تفاسیر بررسی و تحلیل شود؛ سپس در ذیل آیات مورد بحث، ترجمه های فارسی معاصر قرار گیرد و مقایسه شود و در آخر ترجمه مناسب از واژه مذکور با توجه به ساختار آن انتخاب شود. رهاورد پژوهش چنین است که تعداد انگشت شمار مترجمین از الفاظ عربی (معرّب) و طویل (اطناب)جهت ترجمه این واژه استفاده کرده اند. و واژه مترادف عربی را وارد زبان ترجمه خود نموده اند.