جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل علمی جهان اسلام، شناخت و تحلیل روش و نحوه برداشت از متن قرآن است. یکی از فرقه‌های اسلامی، فرقۀ دیوبندیه است. آنان اهل‌سنت و پیرو فقه حنفی‌اند؛ لکن در فهم متون اسلام، یعنی قرآن و حدیث، تا حدودی سلیقه و روش متفاوتی از دیگر گروه‌های اهل‌سنت همچون اهل حدیث و سلفی‎ها، وهابی‌های حنبلی و... دارند. خاستگاه جریان دیوبندیه، هندوستان بوده؛ ولی مرکزیت آن در کشور پاکستان است. آنان نزدیک به بیست هزار حوزه علمیه با دو میلیون طلبۀ مشغول به تحصیل دارند و در سرتاسر جهان و به‌ویژه در سیستان و بلوچستان جمهوری اسلامی ایران، پیروان این جریان حضور دارند. جماعت تبلیغ یکی از شاخه‌های فرهنگی- تبلیغی جهت ترویج افکار دیوبندیه به شمار می‌رود. این فرقه از نظر فکری به گروه‌هایی چون حیاتی و مماتی تقسیم شده‌اند و هرکدام بر مبنای برداشت از قرآن و سنت و مسائل فرعی دیگر، از یکدیگر متمایز می‌گردند؛‌ لذا ضرورت دارد که به روش‌شناختی تفسیری این گروه تأثیرگذار مسلمان پرداخته شود. پرسش اصلی پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل روش‌شناختی تفسیری دیوبندیه است و برای رسیدن به پاسخ آن، از منابع مکتوب، اسناد محوری و معتبر این جریان مانند تفسیر بیان القرآن تهانوی، تفسیر حقانی و تفسیر عثمانی استفاده شده است و نتیجه‌ای که به دست می‌آید، این است که عمدتا روش تفسیری دیوبندیه نص‌گرایی و نقل‌گرایی، یعنی همان روش تفسیر مأثور و روایی است؛ لکن برخی از مفسران برجسته آنان، به روش باطنی، معنوی، صوفی، عرفانی، اخلاقی یا اشاریِ پایبند به شریعت نیز پرداخته‌اند و از روش عقلی و اجتهادی نیز غافل نبوده‌اند و به ربط، تناسب و نظم آیات توجه داشته‌اند. برخی از مفسران معاصر، به روش تفسیر علمی نیز روی آورده‌اند و آثار جداگانه‌ای در این موضوع نگاشته‌اند.

از موضوعات جدید و مطرح در سطح جهانی، پدیدۀ معنویت‌گرایی جدید و نمود آن در قالب جنبش‌های دینی نوپدید است که وجود حدود ده هزار جنبش تنها در قارۀ آفریقا، برآورد می‌شود. جنبش‌های دینی نوپدید آفریقا دارای گونه‌ها و تقسیم‌بندی‌های مختلفی است؛ یکی از آن گونه‌ها جنبش‌های دینی نوپدیدِ نوسنتی آفریقایی است که شناخت آن به دلیل تقابل آن با ادیان رسمی، از جمله اسلام، ضرورت دارد. این پژوهش سعی کرده تا از طریق توصیف و تحلیل این پدیده، گامی در این راستا بردارد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که جنبش‌های دینی نوسنتی آفریقا در سه جریان اصلی سعی در احیا و ابقای خود در صحنۀ متنازع دینی آفریقا دارند که این سه جریان عبارت‎اند از: جنبش‌های درآمیخته با مسیحیت، جنبش‌های درآمیخته با اسلام و جنبش‌های پان‌آفریقایی؛ به عبارتی، جنبش‌هایی که از التقاط با ادیان رسمی مثل مسیحیت و اسلام به مثابۀ ابزاری برای احیای آموزه‌های ادیان سنتی بهره می‌برند و جنبش‌هایی که این هدف را در مخالفت صریح با ادیان رسمی و طرفداری آشکار از ادیان سنتی آفریقا و بازسازی آن برای دنیای معاصر دنبال می‌کنند. این جنبش‌ها در کل برای جذب مخاطب حداکثری و نیل به اهدافشان، به معنویت‌گرایی انسان معاصر نگاه سطحی داشته و غالباً دغدغه‌های رایج در زندگی روزمره را مورد توجه قرار داده‌اند و از ورود به خواسته‌های اصلیِ انسانِ دورمانده از هویت دینی اصیل، غافل شده‌اند.

جریان‌های تطبیق‌های ناروا از مهم‌ترین چالش‌ها و آسیب‌های اندیشه مهدویت است که با اهداف گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، در جهان اسلام پدیدار شده است. بررسی زمینه‌های معرفتی و غیرمعرفتی شکل‌گیری تطبیقات ناروا مسئله این پژوهش است. در این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به منابع علمی، تلاش شده است، به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که چه علل و عواملی زمینه‌ساز شکل‌گیری تطبیقات ناروا در مهدویت بوده است؟ نتایج حاصل از مطالب این پژوهش نشان می‌دهد که جهالت و ساده‎لوحی مردم، عوام‎فریبی مدعیان و تحریف وتأویل‌پذیری آیات و روایات، از مهم‌ترین زمینه‌های شکل‌گیری تطبیقات ناروا در مهدویت به لحاظ معرفتی است؛ افزون بر اینکه حمایت و پشتیبانی استعمارگران و مراکز استعماری از مدعیان، دنیاپرستی، نقش عوامل روان‌شناختی همچون ناکامی، احساس محرومیت عوامل محیطی، از زمینه‌های مهم شکل‌گیری تطبیقات در حوزه غیرمعرفتی هستند.

با توجه به گسترش نهادهایی که در جوامع دینی مأموریت نشر دین را بر عهده دارند، آگاهی دینی به مهم‌ترین جنبه‌ دین و دین‌داری بدل شده است. این مقاله با تمرکز بر روند تغییر آگاهی نشان می‌دهد که اکنون محدودیت‌ها و قیدهایی جدی پیش روی گسترش آگاهی دینی قرار دارد؛ به‎گونه‌ای که در اثر رشد علوم تجربی، آگاهی طبیعی یا علمی از جهان و انسان به رقیبی جدی برای آگاهیِ فراطبیعی یا دینی بدل شد. این تکثرِ آگاهی ویژگی‌های اساسی انسان همچون هویت، خود و عقلانیت را متحول ساخته است. در این‌صورت، پرسش این است که «چه سازوکارها و شیوه‌هایی برای ایجاد شرایط و ساختار “امکان”‌ آگاهی دینی وجود خواهد داشت؟» ایده‌ اصلی این مقاله آن است که در این شرایط تکثرِ آگاهی، آگاهی دینی با بازنگری در عقلانیت مدرن امکان‌پذیر است.

این پژوهش، تفسیر سیاسی جریان‌های فکری معاصر از قرآن کریم در جهان عرب را مورد بررسی قرار داده است. در تبیین تفسیر سیاسی جریان‌های فکری معاصر جهان عرب از قرآن، رهیافت‌های مختلفی وجود دارد که با توجه به مبانی، ویژگی‌های فکری و زمینه سیاسی- اجتماعی و نیز نقش محوری داشتن ادله چهارگانه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) تفسیر سیاسی- اجتماعی عمده جریان‌های فرهنگی- اجتماعی در جهان عرب بر اساس برجسته‌سازی یک بعد و بردن تفسیر سیاسی به سمت‌وسوی یکی از ادله و یا استفاده از سایر مبانی، روش‌ها و ادله صورت می‌گیرد. صورت‌بندی جریان‌های تفسیر سیاسی عبارت‌اند از: 1. تفسیر سیاسی جریان‌های نص‌محور (حدیثی، سلفی، فقهی و قرآن‌بسنده)؛ 2. تفسیر سیاسی جریان‎های متأثر از فلسفه و کلام اسلامی که شامل نومعتزلی، اشعری‌گری و فلسفی است؛ 3. تفسیر سیاسی جریان‌های متأثر از تجددگرایی غربی شامل فلسفه تحلیلی غرب، جریان‎های متأثر از فلسفه قاره‌ای(هرمنوتیکی) و پدیدارشناختی از قرآن. 4. تفسیر سیاسی رویکردهای کارکردگرایانه (رویکردهای جامعه‌شناسانه و سوسیالیستی)؛ 5. تفسیر سیاسی جریان‌های تأویلی(شامل باطنی‌گری و رویکرد صوفی-عرفانی)؛ 6. تفسیر سیاسی جریان‌های ادبی سنتی و معاصر از قرآن کریم. در یافته تحقیق می‌توان گفت که در جهان عرب، نوع تفسیر سیاسی حکومت و دولت از آیات قرآن، با توجه به مبانی فکری، نقش سایر ادله (سنت، اجماع، عقل)، تأثیر سایر علوم و نقش فلسفه‌های جدید غربی در فهم و تفسیر هر جریانی با جریان‌های دیگر تمایز داشته و نتایج متفاوتی را دربر دارد.

شواهد تاریخی و قراین مختلف نشان می‌دهد که شیعه در اندونزی هم‌زمان با ورود اسلام، به این منطقه وارد شده است. آثار بسیار به‌جای‎مانده از شیعیان در گذشته، نمایان‌گر آن است که نه‌تنها شیعه در این کشور حضور جدّی داشته که در برهه‌ای از دوران، قدرت سیاسی قوی نیز بوده است؛ تا جایی که شیعیان در گذشته در برخی از مناطق حکمرانی نیز نموده‌اند. بسترهای فرهنگی، مذهبی و سیاسی شکل‌گیری و رشد تشیع در این کشور از گذشته تا دوران حاضر، همگی نشان از حضور جدی شیعه در این مرز و بوم دارد. در دوران معاصر مهم‌ترین پدیده‌ای که بسترهای مناسبی را برای رشد تشیع در این کشور به ‌وجود آورده است، انقلاب اسلامی ایران است که تأثیرات بسزایی بر مردم این کشور داشته است. این مقاله درصدد بر‌رسی بسترهای رشد تشیّع از گذشته تا به امروز است. نگارنده این موضوع را به طور عمده به‌ صورت میدانی بررسی و تحقیق نموده و با تحلیل یافته‌های خود در این کشور، تأثیرات عمده انقلاب اسلامی ایران را بر آن اثبات کرده است.