جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به جایگاه و اهمیت معراج در کانون اندیشة اسلامی، خوانش‌های گوناگونی از آیات مرتبط با این موضوع صورت پذیرفته‌است. تشکیک در وقوع معراج از سوی مستشرقان و نیز رؤیاانگاری آن از سوی برخی عالمان مسلمان، ضرورت واکاوی آرای تفسیری عالمان فریقین پیرامون این موضوع را دوچندان می‌کند. در این پژوهش، با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، آرای تفسیری مرحوم طبرسی از علمای شیعه و شیخ یونینی از علمای اهل سنّت، پیرامون اصل وقوع معراج و اسراء، زمان، مکان و کیفیت وقوع، هدف و نیز معجزه بودن معراج و مسألة رؤیت الهی واکاوی گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که به‌رغم اختلافات فرقة حنبلی با مذهب تشیع، همگرایی بسیاری بین آرای یونینی و طبرسی پیرامون معراج و اسراء وجود دارد. مهم‌ترین وجه اشتراک آنان اعتقاد به وقوع معراج در حالت بیداری و رخداد آن به صورت جسمانی و روحانی توأمان است که با معجزه بودن معراج سازگار است. با وجود اینکه هر دو در ارائة نظرتشان از دلایل عقلی و نقلی بهره برده‌اند، در نوع منابع مورد استفاده، کمیّت پرداختن به موضوعات و نیز اقامة دلیل با هم اختلافاتی دارند. تأکید شیخ یونینی بیشتر بر کیفیت وقوع معراج است، در حالی که مرحوم طبرسی، علاوه بر تبیین کیفیت وقوع معراج به هدف معراج که همان رؤیت حجت‌های شگفت خداوند از سوی پیامبر(ص) است نیز اشاره می‌کند.

از آنجا که قرآن کلام خداوند است و شرافت و عظمت بسیار بالایی دارد، عالمان دین اعتقاد داشتند که استعمال اصطلاحاتی مانند «نسخ» و «قافیه» که میان مردم رایج بود، برای قرآن جایز نیست. ازاین‌رو، اصطلاح «فاصله» با اقتباس از خودِ قرآن مورد استفاده واقع شد. رواج این اصطلاح در ابتدا با فراز و فرودهایی همراه بود، اما به‌تدریج بر پاهای خود استوار ایستاد و به عنوان علمی از علوم قرآن مورد توجه قرار گرفت. این مقاله با روش توصیفی‌ـ تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال اساسی است که چگونگی پیدایش و سیر این اصطلاح و تعریف آن در طول تاریخ چگونه بوده‌است؟ بر اساس اسناد و مدارک موجود، باید گفت اولین بار واژة «فاصله» به وسیلة سیبویه برای فرجام آیات به کار رفت و بعد از او، زجاج آن را در کنار رأس آیه مطرح کرد. رمّانی نیز اولین کسی است که به صورت رسمی و جدی آن را تعریف نمود و بدان پر و بال داده‌است. در دوران معاصر نیز تحولاتی در تعریف گذشتگان صورت گرفته‌است.

«فهم روشمند حدیث» در گرو کاربستِ «قواعد فهم» است. از سوی دیگر، صرف کاربستِ قواعد فهم، سبب تحقق فهم روشمند نمی‌گردد، بلکه توجه به آسیب‌های فهم نیز ضروری است. بی‌توجهی به آسیب‌های فهم، فهم روشمند حدیث را دچار اختلال، و پژوهشگر را از مقصود اصلی گوینده دور می‌کند. یکی از آسیب‌های فهم حدیث، بی‌توجهی به «مَصبِّ حدیث» است. نوشتار پیش رو به دنبال احصای پیامدهای بی‌توجهی به مصب حدیث است. با کوششی که صورت گرفت، روشن شد که تاکنون نوشتاری دربارۀ زمینه‌ها و پیامدهای بی‌توجهی به مصب حدیث منتشر نشده‌است. این تحقیق که با روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده، به این نتیجه رسیده‌است که بر اساس روش مذکور، زمینه‌های بی‌توجهی به مصب حدیث عبارتند از: تصحیف، تحریف، تقطیع، توهّم راوی، تبادر و ترادف‌پنداری. همچنین، پیامدهای بی‌توجهی به مصب حدیث عبارتند از: تلقی تعارض میان حدیث، فهم ناصحیح از حدیث، زمینه‌سازی اشکال در حدیث، تلقی بی‌معنایی حدیث و تعمیم‌گرایی.

این مقاله به بررسی تأثیر تفسیرپذیری قرآن کریم بر فهم معرفت دینی و منشاء آن پرداخته‌است. در این رابطه، با روش تحلیلی و مراجعه به آیات و روایات، ویژگی‌های قرآن کریم از نظر تفسیرپذیری را بررسی کرده‌است. نتایج این تحقیق از دو خاستگاه اصلی برای تفسیرپذیری قرآن کریم، یعنی ابهام روشمند و داشتن ابعاد مختلف معنایی پرده برمی‌دارد. خاستگاه اول، روش‌های خاصی مثل اکتفا به بیان کلیات و روش محکم و متشابه و روش‌های مشابه را در بر دارد که قرآن کریم به سبب اهداف خاص، از طریق آن با مردم سخن گفته‌است. این امر موجب شده که زمینه‌های تفسیر به رأی فراهم شده، افراد غرض‌ورز یا ناآگاه به روش درست تفسیر قرآن کریم، در معرض فهم‌های نادرست قرار گیرند. از این نظر، هشدار لازم در متون دینی داده، راه درستِ تفسیر بیان شده‌است. خاستگاه دوم، ابعاد مختلف معنایی قرآن کریم است که شامل دو نوع هم‌عرض و طولی است. این امر زمینه را برای فهم‌های درست هم‌عرض و طولی فراهم می‌کند. فهم‌های هم‌عرض یا حاصل رویکردهای مختلف به قرآن کریم است که تفسیرهای مختلف عرفانی، اجتماعی، ادبی و غیره را پدید آورده‌است، یا از طریق جری و تطبیق بر مفاهیم و مصادیق جدید شکل می‌گیرد. اما فهم‌های طولی در دو بُعد معانی ظاهری و باطنی شکل می‌گیرد. بر طبق روایات، مراتب معانی ظاهری ابعاد مختلفی دارد که از فهم عبارات شروع و تا فهم تفسیری و اشاری ادامه می‌یابد که آگاهان به شیوة تفسیر و رموز آن، می‌توانند آن‌ها را استنباط کنند. مراتب معانی باطنی که از ظاهر لفظ استخراج نمی‌شود، نهایتی ندارد و برای اولیاءالله و انبیای الهی از طریق تأویل عرفانی و علم لدنی مکشوف می‌شود.

یکی از برجسته‌ترین نیازهای انسان در زندگی اجتماعی، زندگی کردن در محیطی است که همواره از قسط و عدل در جامعه برخوردار باشد. عدالت اجتماعی باعث می‌شود تا افراد جامعه در پرتو تعالیم و قوانین ارزشمند رشد کنند. از سویی، عدالت اجتماعی، از جمله اهداف مهم اسلام و اهمیت آن تا به آنجاست که یکی از بنیادهای مذهب شیعه به شمار می‌آید. در این جستار، سعی بر آن است تا عدالت اجتماعی از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی و علامه طباطبائی بررسی شود. بر اساس این دو دیدگاه، همة انسان‌ها خواستار عدالت هستند و عدالت به عنوان مؤلفه‌ای مهم در همة ساختار هستی وجود دارد و موجب رشد فرد و جامعه و نیز تداوم زندگی فردی و اجتماعی می‌شود. در این پژوهش که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی صورت پذیرفته‌است، علاوه بر اختلاف دیدگاه‌ها در برخی موضوعات، می‌توان به مهم‌ترین نتایج بین دو دیدگاه در «تحلیل عقلی زندگی اجتماعی»، «جهاد»، «رفع اختلاف‌ها»، «دستور به برپایی قسط و عدل در جوامع انسانی» و «ارتباط حق و قانون» اشاره کرد.

تمام فرقه‌های اسلامی، به‌جز ازارقه و حشویه، به‌اتفاق معتقدند که پیامبران الهی دچار شرک نشده‌اند و عمل شرک‌آلود انجام نداده‌اند. با این حال، از ظاهر برخی متون دینی (قرآن و احادیث) برمی‌آید که از برخی از پیامبران خدا عمل مشرکانه سر زده‌است. این متن‌ها در تضاد آشکار با دلایل دال بر عصمت پیامبران خداست؛ لذا در این پژوهش که از نظر روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای است و در نحوة استناد داده‌ها، از شیوة اسنادی پیروی می‌کند و در تجزیه‌و‌تحلیل مطالب، روش آن تحلیل‌ـ محتوایی از نوع توصیفی‌ـ تحلیلی می‌باشد، تمام شبهات مربوط به شرک‌ورزی حضرت محمد(ص) گردآوری شده‌است و پس از تنظیم این شبهه‌ها و پاسخ‌های گوناگون دانشمندان به آن‌ها، به تحلیل و نقد این پاسخ‌ها پرداخته‌است و در پایان، به گمان نویسنده، به بهترین پاسخ یا به دیدگاهی نو در این زمینه دست یافته‌است.

زیارت قبور صالحان و اولیای الهی همواره مورد توجه بوده، تا جایی که بسیاری از علما زیارت قبور را سنت شمرده‌اند و بر جواز آن ادعای اجماع کرده‌اند. از سوی دیگر، ابن‌تیمیه و برخی دانشمندان اسلام، با پیروی از آیات قرآن و روایات، زیارت قبور را تجویز کرده‌اند و سیرة مسلمانان در طول تاریخ اسلام همواره بر مشروعیت، بلکه استحباب سفر برای زیارت مشروعیت سفرهای زیارتی را زیر سؤال برد و به حرمت آن فتوا داد و به تبع او، وهابیان و برخی از سلفیان به ترویج افکار و آرای وی پرداختند؛ از جمله، محمد رشیدرضا است که در موارد متعددی از تفسیر المنار، به دفاع از دیدگاه‌های وی پرداخته‌است. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی به دیدگاه‌های صاحب تفسیر المنار و نیز تأکید بر مبانی و اندیشه‌های علامه طباطبائی به این نتیجه رسیده‌ که مشروعیت زیارت قبور، مبتنی بر شواهد قرآنی، روایی و عقلی بوده‌است و اتهامات صاحب المنار مبنی بر تکفیر و مشرک خواندن شیعیان و بدعت شمردن زیارت اهل قبور، با ظواهر و محتوای آیات قرآنی و روایی همخوانی ندارد و چنین نسبت‌ها و تشکیک‌های مذهبی، ناشی از عدم درک صحیح نسبت به مبانی اعتقادی توحیدی شیعه و خلط اوصاف اولوهیت حق تعالی با واسطه‌ها و جلوه‌های الهی در عرصة تکوین و تشریع نظام هستی و پیروی متعصبانه از مبانی ابن‌تیمیه و مکتب سلفیه می‌باشد و زیارت اهل قبور از مصادیق یادکرد و بزرگداشت بزرگان دین و اهتمام به شعائر دینی و تجلی عبودیت پروردگار می‌باشد و مستندات قرآنی، روایی و شواهد تاریخی فراوانی، مؤید آن وجود دارد.

بر اساس نظریات معناشناختی، یکی از بهترین روش‌های فهم معنای واژگان، در کنار استفاده از منابع لغت و... ، بهره بردن از ویژگی تقابل است. پژوهش حاضر به بررسی معناشناختی تقابل واژگان «یمین» و «شمال» در قرآن کریم می‌پردازد، ضمن اینکه در این تقابل، تقدیم یمین بر شمال نیز مورد توجه قرار دارد و علاوه بر تقابل، استفاده از سیاق آیات قبل و بعد نیز مد نظر است. گاه از روی سیاق یا معنای واژة مقابل، برخی معانی‌ فهمیده می‌شود که در هیچ کتاب لغتی به چشم نمی‌خورد. ضمن اینکه بین معنای فهمیده‌شده و اصل واژه، قرابت معنایی وجود دارد. بر مبنای یافته‌های این پژوهش، واژه‌های یمین و شمال به طور عام به معنای «راست» و «چپ» هستند، اما معانی فرعی دیگری دارند که با معنای اصلی مرتبط است. از دیگر معانی واژة یمین، قدرت، خیر، مالکیت، پیمان و سوگند است که همگی با دست راست ارتباط دارد. واژة شمال نیز علاوه بر دست چپ و سمت چپ، معنای شقاوت و ضعف (معنوی) را می‌رساند که با معنای اصلی مرتبط است. اما زمانی که واژة اصحاب به این دو کلمه اضافه گردد، دیگر به معنای جهات نیستند و این امر از نگاه بیشتر مترجمان مغفول مانده، حقّ معنا ادا نشده‌است.

مسلمانان، قرن‌ها با تأسّی از قرآن و روایات و عمل به مضامین بهداشتی اسلام، سلامت جسمانی خود را تضمین کرده‌اند. در این پژوهش، به روش توصیفی ‌ـ تحلیلی برآنیم تا به این سؤال بنیادی پاسخ دهیم که توصیه‌های قرآنی و روایات در بهداشت و سلامت جسمانی شامل چه مؤلّفه‌هایی هستند؟ همچنین، این شاخص‌ها تا چه حد با یافته‌های علم پزشکی مدرن همسویی دارد؟ بر اساس یافته‌های تحقیقِ مرکز ثقل حوزة سلامت جسمانی، «بهداشت»، تغذیه محسوب می‌شود و از نگاه قرآن، سلامت تغذیه با امور معنوی و جهان‌بینی توحیدی در ارتباط است که به خوردنی‌های حلال و طیب، توصیه کرده، از خوردنی‌های حرام، مانند گوشت خوک و الکل (شراب) پرهیز نموده‌است. در حوزة بهداشت فردی نیز طهارت و نظافت، یک اصل مهم تلقی می‌شود و در حوزة بهداشت جنسی نیز قرآن و ائمه در موارد متعددی قوانین بهداشت جنسی را بیان کرده‌اند، تا از انحرافات جنسی و ابتلای انسان به بیماری‌های جنسی و جسمی و پیامدهای آن‌ها پیشگیری نماید. بنابراین، بهداشت در این سه حوزه در قرآن و روایات، جایگاه والایی دارد که در این پژوهش به آن‌ها اشاره خواهد شد.

زبان بدن از جمله مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی جامعة بشری است که انسان‌ها از آن برای بیان احساسات و دلالت‌های مختلف بهره می‌گیرند. نقش زبان بدن در بستر متون ادبی برای کشف مقاصد و داده‌های مفهومی و آرایه‌های ادبی که به صورت زبان بدن مجسم شده‌است، درخور توجه می‌باشد. کتاب نهج‌البلاغه مملوّ از صنایع ادبی و لطافت‌های کلامی است. در این مقاله، موضوع زبان بدن (دست) در نهج‌البلاغه از نظر دلالت‌های مفهومی‌ـ بلاغی به روش توصیفی‌ـ تحلیلی بررسی می‌شود. از دلالت‌های مفهومی و بلاغی دست در کلام امام علی(ع) می‌توان به گزاره‌های بی‌یاور بودن، پافشاری بر عدم اطاعت، اعلام بیعت، بخل‌ورزی، نفرین، میزان نعمت و بخشش، آمادة حمله کردن، قبول بیعت، ندامت و حسرت، مساعدت و هماهنگی، اندوه فراق، بی‌تابی تأسف‌بار، حالات اظهار پشیمانی، جدّیت و خستگی‌ناپذیری در طلب امر، فاصلة بین حق و باطل، مغلوب شدن و خطاکار بودن، استعاره، تشبیه، تمثیل، کنایه و اقتباس اشاره نمود.