جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غرض اساسی از نزول آیات وحیانی قرآن، خواندن، فهمیدن و به کار بستن آنها است. پایبندی به یک روش نظام­مند در فهم وتدبر آیات قرآن لازم و بایسته است. روش تفسیر ساختاری به عنوان یکی از روش­های فهم آیات قرآن مبتنی بر اصول مهمی چون توقیفی بودن ترتیب آیات در یک سوره و وحدت موضوعی بین آنهاست. این روش به دنبال کشف چهره­ای نو و منسجم از سوره­های قرآن است. یکی از سوره­های قرآن که نیازمند تبیین غرض اصلی است، سورۀ مبارکه معارج است. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تفسیر ساختاری، غرض اصلی سوره تشریح شده است. این سوره شامل سه موضوع است: 1- شرح حادثۀ قیامت و نگرش استبعادانگارانه کفار نسبت به آن (آیات 1 تا 18) 2- بیان وضعیت انسان مؤمن از حیث ایمان و عمل متأثر از اعتقاد به معاد (آیات 19 تا 35) 3- بیان دوبارۀ عاقبت کفار و تعامل با پیامبر (ص) (آیات 36 تا 44) وجه ارتباط میان بخش­های این سوره تأکید بر معادباوری و تأثیر این مسئله در وضعیت انسان­های مؤمن و کافر از حیث عمل و سبک زندگی است. وجه تمایز این دیدگاه نسبت به سایرین، تأکید بر نقش تربیتی معادباوری در انسان است.

بر اساس آموزه‌های قرآنی، ابتلاء یک سنت الهی است که همیشه ثابت و غیر قابل نسخ است و انسان باید همواره آماده ابتلاء باشد. بخشی از مصیبت‌ها بر اساس سنت ابتلاء و امتحان الهی است تا شخص هر آنچه در نهاد دارد بروز و ظهور دهد و به فضایلی چون صبر و حلم دست یابد. مصیبت به معنای اصابت امری است که انسان را با فقدانی مواجه می‌کند؛ این فقدان شامل از دست دادن نعمتی چون جان و مال و عرض، یعنی از دست دادن عضوی از خانواده و خویشان، عضوی در بدن، مال و عرض و آبرو و مانند آن است. آنچه مى‏تواند مصائب را التیام بخشد و توان تحمل آن را در آدمى ایجاد کند، تسلیم در برابر خواست خدا، تقوا، توکل، یاد خدا، زدودن غفلت، صبر و شکیبایى است. این نوشتار با تکیه بر آیات قرآن کریم و روش تفسیر موضوعى و معناشناسى با رویکرد توصیفى ـ تحلیلى در پى ارائۀ راهکار‌های قرآنى در تحمّلِ بلا و مصیبت است که آدمى در پرتو آن نه تنها مى‏تواند فشار روانى مصیبت را تحمل کند، بلکه می­تواند از آن در رشد و تعالى خویش بهره بگیرد.

توجه به قرینه سیاق از اصول تفسیر روشمند قرآن و از بهترین روش‌های آن محسوب می‌ شود. از جمله آیاتی که اختلاف در تشخیص سیاق، اختلاف در نظریه‌های مفسران را در بر داشته است آیات 15 تا 20 سوره زخرف می‌باشد. اکثر مفسران آیه 18 را قول خداوند متعال و برخی از مفسران آن را قول کافران می‌دانند. پژوهش حاضر به تبیین و تحلیل این دو نظر پرداخته است. به نظر می‌رسد بررسی پیوست یا گسست معنایی در آیات مذکور، خط بطلان بر اندیشه بسیاری از مفسران می‌کشد و صفات مطرح شده در آیه را برآمده از اندیشه کافران قلمداد می‌نماید. پژوهش حاضر به روش تطبیقی و تحلیلی، پس از تبیین و تحلیل نظرات مفسران با توجه به قرائن متصل و منفصل، برآن است که بطلان نظریه گروه نخست را با توجه به قرینه سیاق بیان کرده، و آیه را بیان اندیشه کافران تلقی نماید.

یکی‌ از گزاره‌های‌ کلامی قرآنی در قرآن کریم‌ این‌ گزاره است‌ که‌ «خدا متکلم‌ است‌». آیات قرآن کریم و روایت معصومان به این گزاره پرداخته و بر آن تأکید نموده‌اند. موضوع‌ این‌ گزاره‌، خدا و محمول‌ آن‌، تکلم‌ و سخن‌ گفتن‌ خداست‌. ما در مورد تفسیر این‌ محمول‌ که‌ دلالت‌ بر سخن‌ گفتن‌ خدا می‌کند و نیز چگونگی تبیین‌ تکلم‌ خدا و نحوة‌ انتساب‌ تکلم‌ به‌ او،‌ با مشکل جدی مواجه ‌هستیم‌ و از آنجایی که فلسفة‌ زبان‌ دینی‌، این‌گونه مسائل را مورد بحث قرار می‌دهد، این مقاله در صدد ‌است گزارة‌ مذکور را از دیدگاه فلسفة زبان دینی با رویکرد آیات قرآن کریم بررسی، تحلیل و تبیین‌ کند و یک راه حل قرآنی را برای مشکل مذکور بر اساس آیات قرآن کریم و با روش عقلانی تفسیر آیات قرآنی، استخراج و ارائه کند. مهم‌ترین یافتة تحقیق این نتیجه است که تکلم خدا، با رویکرد آیات قرآنی قابل ارائه است.

لوح محفوظ که در آیات قرآن با عبارات کتاب مبین، کتاب حفیظ، کتاب مرقوم، کتاب مکنون، و امام مبین یاد شده است از واژگان بنیادین قرآن کریم است که چون تنها یک مرتبه در قرآن به کار رفته است؛ سبب وجود اختلاف نظر میان قرآن پژوهان درباره ماهیت و ویژگی‌های آن، گشته است. در این نوشتار چیستی و ویژگی‌های لوح محفوظ از نظر دو مفسر کبیر قرآن کریم علامه طبرسی وعلامه سید محمدحسین‌‌طباطبایی‌مورد‌ مداقه ‌قرار گرفته. درباره ماهیت و چیستی لوح محفوظ نظر صاحب‌المیزان که «لوح محفوظ را مرتبه‌ای از مراتب وجود قرآن می‌داند» پسندیده و ارجح به نظر می‌آید. گرچه سایر اقوال گفته شده نیز، ازاتقان کافی برخوردار است. از ویژگی‌های لوح محفوظ نیز جامعیت آن را می‌توان بر سایر ویژگیها برتر دانست چون به نوعی سایر ویژگی‌ها را در خود دارد. مطالب تحت عنوان «بررسی تطبیقی چیستی لوح محفوظ ویژگی‌های آن در المیزان و مجمع‌البیان» به روش تحلیلی و توصیفی به رشته تحریر و تدوین درآمده است.

اصول و قواعد تفسیر که همان احکام و قضایای کلی برای استنباط معانی قرآن کریم است، از امور بسیار مهمی است که پایبندی به آن مفسر را از خطای در فهم بازمی­دارد و سبب می­شود مبنای مناسبی برای تفسیر صحیح قرآن فراهم آید. کشف و استخراج اصول و قواعد یادشده به ویژه دربارۀ تفاسیر مهم و تأثیرگذار شیعه، از موضوعات جدید در حوزۀ مباحث تفسیرپژوهی است و گامی مهم جهت اطلاع از مبانی مفسر برای تفسیر آیات به شمار می­آید. آقای جوادی آملی در تفسیر تسنیم برای فهم دقیق­تر آیات از قواعد متعددی بهره برده که هر یک به جای خود می­تواند به فهم بهتر منظومۀ فکری ایشان و بهره­مندی بیشتر مخاطب از تفسیر او بینجامد. در این میان توجه به قاعدۀ سبب نزول، موضوع پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. نتایج این نوشتار نشان می­دهد مفسر تسنیم تنها سبب نزول­هایی را معتبر می­داند که روایت بوده و دارای سند صحیح باشند. از نگاه ایشان گسترۀ تأثیرگذاری این­گونه روایات تا حدی است که با خطوط کلی قرآن هماهنگ باشند، در غیر این صورت وانهاده می­شوند. همچنین این دست روایات از منظر ایشان تنها می­تواند بیانگر مصداقی از مفهوم کلی آیات باشد و لذا به عنوان مقید و مخصّص نمی­توان از آنها در تفسیر قرآن بهره برد.

در سورة «ص» بیان شده که سلیمان (ع) به سبب اشتغال به بازدید تعدادی اسب، از ذکر خداوند (نماز عصر)، غافل شد، لذا آن حضرت فرمود: «رُدّوها علیَّ». در تبیین مرجع ضمیر «رُدّوها علیَّ» و نیز جملۀ «تَوارَت بالحجاب»، دو قولِ بازگشت «خورشید» یا «اسب‌ها» ذکر شده است؛ اما در هر دو قول اشکالات جدّی وجود دارد، این مقاله به روش علمی ـ تحلیلی با محوریت دیدگاه علامه، ضمن بازپژوهی در تفاسیر فریقین و نیز استفاده از منابع تفسیری معتبر، با هدف رفع ابهامی که بر مرجعیت ضمیر، عارض گردیده، ضمن ارائۀ فرضیه‌ای جدید، به این نتیجه رسیده که هر چند دیدگاه صحیح، قول «بازگشت خورشید» است؛ اما مراد، بازگشت خورشید در جهت معکوس نیست، بلکه مفهوم آن، «جابه‌جایی و انتقال سلیمان (ع)» به سمت غرب است.

مضمون برخی آیات حاکی از وجود «ازواج» در بهشت به عنوان یکی از نعمت‌های بهشتی است، با توجه به استعمال واژة «ازواج» برای «همسران عرفی دنیوی»، برخی مراد از این واژه و واژه‌های هم‌مضمون آن را وجود «همسران برای بهشتیان» دانسته‌اند و این امر موجب شده که برای آن لوازم و تبعات دنیوی قائل شوند، از این رو پژوهش پیش رو به دنبال پاسخگویی به این سؤال اصلی است: «تحلیل معناشناسی ازواج بهشتیان در قرآن چیست؟» رویکرد پژوهش «تفسیری»، پردازش مطالب «توصیفی ـ تحلیلی» و منابع آن کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری است. یافته‌های پژوهش به این مطالب اشاره دارند: مراد از «تزویج در بهشت»، «تزویج عرفی دنیوی» که دارای لوازم و تبعات مادی باشد، نیست؛ بلکه مراد «هم‌نشینی بهشتیان با هم‌رتبه‌های خود» است و مقصود از آیاتی که به طور مستقم یا غیرمستقیم بیانگر یکی از لوازم و تبعات دنیوی برای «ازواج بهشتی» هستند، دلالت ظاهری آیات است و برخی مفسران برای نزدیک کردن مطلب به فهم مخاطبان، به تفسیر معنای ظاهری آیات اکتفا کرده‌اند.

جامعه‌پذیری فرزندان یکی از موضوعات مهم در مباحث علوم تریبتی و اجتماعی است که در بین عوامل متعدد آن، نقش والدین به عنوان اولین و مهم‌ترین عامل به شمار می‌رود، چرا که کودکان نخستین روابط اجتماعی خود را توسط خانواده برقرار می‌کنند. کودکان از والدین خود، هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی را می‌آموزند و در این زمینه از آنان تقلید می‌کنند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و توصیفی کوشیده است نقش پدران و مادران را در فرآیند جامعه‌پذیری فرزندان با الهام از آیات قرآن کریم و احیاناً برخی روایات به عنوان تفسیر آیات مذکور، مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد آموختن آداب، رسوم و مهارت­های اجتماعی، تقویت ارتباط فکری و عقلانی فرزندان، نقش فرهنگی پدر و مادر، تربیت اقتصادی، ایجاد انضباط و رعایت ضوابط در زندگی اجتماعی، تکریم فرزندان، تسهیل در امر ازدواج فرزندان و تربیت بدنی و جسمانی آنان از مهم‌ترین مواردی هستند که پدران و مادران باید در فرآیند جامعه‌پذیری فرزندان خود نقش خود را به خوبی ایفا نمایند.

قرآن کریم از ابتدای نزول اولین آیات آن تاکنون با صدها و هزاران شرح و تفسیر با بینش‌ها و نگرش‌های متفاوت اعتقادی، کلامی و مذهبی مواجه شده است. یکی از تحقیقاتی که متوجه این تفاسیر شده، روش‌شناسی و بررسی شیوه‌ها و ممیّزات آنهاست. تفسیر «الّلباب فی علوم الکتاب»، از مفسّر بزرگ قرن نهم، ابن عادل، موسوعه‌ای گسترده از آراء تفسیری، لغت، صرف، نحو، بلاغت، شعر عرب، کلام و عقاید، قرائت، حدیث، فقه، اصول و ... است که ضرورت شناخت و معرفی آن را جهت بهره‌مندی از آن مطرح می‌سازد. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی و با اتکاء به منابع کتابخانه‌ای ضمن معرفی ابن عادل، شیوه او در تفسیر مزبور واکاوی شده و سپس برخی زوایای عقیدتی ـ کلامی او به عنوان مفسّری اشعری، نسبت به اموری مانند شفاعت، صفات خداوند، آیه «إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ» و نیز برخی آیات فضایل اهل بیت (ع) همچون سورۀ کوثر، آیۀ اطاعت از اولوالامر، آیۀ ولایت، آیۀ مباهله ارائه شده و تقابل فکری او با آراء شیعه و معتزله واکاوی شده است.