جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به رغم اهمیت دین به‌عنوان یکی از نهادهای بنیادین اجتماعی و فرهنگ به‌مثابه جامع‌ترین نظام معنایی هدایت‌گر اندیشه‌ها و کنش‌های بشری،‌ هنوز نقش دین در فرهنگ به‌طور واضح صورت‌بندی نشده است. هدف این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، نسبت‌سنجی میان دین و فرهنگ بر اساس سه‌گانۀ تعریف، خاستگاه و قلمرو است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در خصوص مقولات یاد شده، سه رهیافت وجود دارد. رهیافت نخست فرهنگ را منشأ دین در نظر می‌گیرد و رهیافت دوم معتقد به تعامل دین و فرهنگ است؛ اما بر اساس رهیافت سوم، فرهنگ دارای لایه‌های بیرونی و درونی/ ذاتی است و لایه‌های درونی آن، برگرفته از دین است و منشأ الهی دارد. بنابراین بر اساس رهیافت سوم، دین منشأ فرهنگ بوده و لایه‌های عمیق و درونی آن را شکل می‌دهد.

کاربست «عقلانیت میان‌فرهنگی» به‌مثابه منطق و چارچوب نظری گفتمانِ «صلح بین‌الافغانی» در این مقاله بررسی شده است. عقلانیت میان‌فرهنگی، عقلانیت ناظر بر گفتگویِ میان فرهنگ‌ها و ملت‌ها است؛ یعنی عقلانیتی که در مسائل بنیادین و مشترک بین‌المللی بر تعامل و گفتگوی سازنده میان فرهنگ‌ها تأکید دارد. هدف این مقاله که با روش تحلیلی_توصیفی سامان یافته، به کاربستن عقلانیت میان‌فرهنگی (عقلانیتِ گفتگو و درکِ حساسیت چندفرهنگی) در گفتگوی صلح گروه‌های قومی-سیاسی افغانستان است. عقلانیت، مفهوم چندسطحی و دارای لایه‌های مختلف است؛ ازاین‌رو از منظرها، رهیافت‌ها و پارادایم‌های مختلف، قابل بحث است. چنانکه یک پدیده انسانیِ تکامل‌پذیر است که متأثر از پیش‌فرض‌ها و نگرش‌های فرهنگی، دینی، مذهبی، سیاسی و قومی است و با تعلیم به تکامل می‌رسد. از منظر فلسفه علوم اجتماعی و فلسفه میان‌فرهنگی، عقلانیت محصول گفتگو، تعامل ارتباطی/اجتماعی، کار و استعداد زبانی است. ازاین‌رو گفتگوهای علمی، سیاسی و تعامل اجتماعی تولید معرفت و عقلانیت می‌کند؛ چنانکه نُطق/زبان، به‌تکوین و توسعه عقلانیت و معرفت یاری می‌رساند. افغانستان به‌عنوان یک کشور چندفرهنگیِ درگیر منازعات مزمنِ سیاسی، می‌تواند اختلافات خود را بر مبنای عقلانیت میان‌فرهنگی حل‌ و فصل نماید. این نوع عقلانیت، دلالت‌ها و اقتضائاتی دارد که التزام به آن امر حتمی است.

این تحقیق با رویکرد فلسفی و با به‌کارگیری روش تحلیلی ـ توصیفی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای به تبیین نظریه صدرالمتألهین در باب علم الاهی می‌پردازد. در تبیین نظریه صدرا ابتدا سعی شده است نقد و بررسی‌های صدرا از دیدگاه دیگران موردمداقه قرار گیرد تا از خلال این نقد و نظرهای صدرا، دیدگاه او در بابِ علم الاهی روشن گردد. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که ازنظر صدرا ذات حق به دلیل برخورداری از شدت وجودی، بالاترین مرتبه‌ی علم را نیز دارد، زیرا وجود در دیدگاه وی عین علم است و به‌تبع شدت وجودی، علم او نیز در عالی‌ترین مرتبه قرار می‌گیرد. به وزان وجود ما لایتناهی فوق ما لایتناهی که حضرت حق دارد علم او به ذاتش به همان وزان خواهد بود. ملاصدرا معتقد است که وجود اشیا برای خداوند عین علم او به آن‌ها است و میان علم به اشیا و وجود اشیا مباینت و مغایرت نیست. ازنظر وی معنای علم ذاتی تفصیلی قبل از ایجاد یعنی این‌که موجودات وجودشان نزد او مکشوف و مشهود است اما به نحو اکمل و پیراسته از ضعف‌ها و حدود نقایص.

نوشتار حاضر به این پرسش پاسخ داده است که نسبت عدالت و حقوق بشر در مکاتب فلسفه حقوق چیست؟ در مقام پاسخ؛ دیدگاه‌های مکاتب مهم حقوقی-که در فلسفه حقوق مورد بحث هستند-را در نسبت‌سنجی عدالت و حقوق بشر بررسی نموده و به این نتیجه دست یافته است که: دیدگاه کسانی که اساساً نقش عدالت را انکار، یا کسانی که عدالت را هدف عالی و ارزش نخستین می‌پندارند، قابل دفاع نیست، بلکه دیدگاه سومی وجود دارد که با توجه به معیارهای که در منشأ الزام‌آوری، مبنا و هدف حقوق بشر دارند، قابل دفاع‌تر به‌نظر می‌رسد. طبق این دیدگاه، ریشه الزام‌آوری و مشروعیت قوانین حقوق بشر، در انطباق با اراده تشریعی الهی و در راستای تأمین اهداف مطلوب است. در این میان عدالت در عین حال که هدف حقوق بشر است، نقش ارزشی متوسط دارد که در راستای ارزش‌های عالی؛ یعنی سعادت جاودان انسان و تقرب وی به‌ خداوند متعال مفهوم واقعی پیدا می‌کند. با این منظور، مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف بررسی نسبت عدالت و حقوق بشر در «منشأ الزام‌آوری»، «مبنا»، «هدف»، «وضع و کشف قوانین» از دیدگاه مکاتب حقوقی، تدوین شده و چیستی نسبت بین عدالت و حقوق بشر در مکاتب حقوقی را دریافته و تبیین کرده است.