جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پدر و مادر در شیوه فرزند­پروری قرآنی، مسئول تربیت فرزندان هستند. این سبک در قرآن کریم، در قالب مؤلفه­های مختلفی شامل مجموعه­ای از رفتارها، آموزش­ها و روش­هایى بیان شده که به صورت جدا و یا در تعامل با یک­دیگر، بر رشد معنوى و عاطفى فرزندان در ابعاد مختلف زندگی ایشان تأثیر مى­گذارد و در دو محور عاملیت والدین و مؤلفه­ها در قرآن بررسی می­شود. بر مبنای عاملیت والدین، پدر و مادر فرزندان خود را دارای کرامت خداوندی دانسته، در برابر آن­ها احساس مسئولیت ویژه­ای می­کنند و راهنمایی و هدایت آن­ها را در زمینه­های مختلف و با هدف دست­یابی به سلامت، ثبات و تعادل روانی فرزندان پیگیری می­نمایند. این پژوهش، مؤلفه­های موثر بر فرزندپروری را با استفاده از مطالعه کتابخانه­ای و روش توصیفی و تحلیل محتوا، از آیات قرآن کریم استخراج کرده و سپس به تبیین روان­شناختی هر کدام از این مؤلفه­ها پرداخته است. یافته­های پژوهش، نشان می­دهد که بر اساس آیات قرآن کریم، پدر و مادر باید ضمن رعایت دو اصل تکلیف بر اساس قدرت و تعامل مثبت با فرزند، در برابر نیازهای آنان پاسخ­گو باشند و شخصیت فرزندان را محترم بشمارند. بهره­گیری درست از تشویق و تنبیه، دادن آموزش­های جنسی و توجه به مقوله­هایی که می­تواند خودکارآمدی فرزندان را افزایش دهد و اعتماد به نفس آن­ها را تقویت نماید نیز از دیگر مولفه­های فرزندپروری مسئولانه مورد اشاره قرآن است.

این پژوهش، مخالفت‌های روایت‌‌شده در قرآن کریم را بر اساس تقسیم‌بندی‌ مشهور مونتیگل ‌و‌ترنبول (1998)، برای یافتن رایج‌ترین نوع مخالفت و متداول‌ترین نوع مخالفت ترکیبی، انواع مخالفت مردم و پیامبران و نیز توجیه تفاوت‌ این مخالفت‌ بررسی می‌کند. داده‌های پژوهش بر 150 نوع مخالفت مشتمل است. یافته‌ها نشان می‌دهد که مخالفت از نوع چالش و نفی+ادعای متناقض، رایج‌ترین نوع مخالفت ترکیبی است. بیش­ترین مخالفت مردم به صورت چالش بیان می‌شود، در حالی‌که مخالفت پیامبران از نوع مخالفت ترکیبی است. استفادۀ مردم از چالش و ادعای متناقض، بیش­تر از پیامبران است و میزان استفاده پیامبران از مخالفت‌های ترکیبی، بیش­تر از مردم است. خداوند پیامبرانش را برای هدایت مردمی فرستاد که در رسوم اسلافشان طوری غرق شده بودند که به آسانی تسلیم این رهنمودها نمی‌شدند و یا با مخالفت پادشاهانی ستم­گر مواجه می‌شدند که خود را مالک زندگی دنیوی و معنوی مردم می‌دانستند و هیچ نوع تغییری را برنمی‌تابیدند. در چنین وضعیتی، پیشنهادهای جدید و قول آزادی همواره مورد سؤال و مخالفت بود و به همین دلیل اغلب شکل چالش به خود می‌گرفت. پیامبران نیز ادعای دشمنان را نفی و با ترکیبی از انواع مخالفت، به مبارزه با آنان مبادرت می‌کردند.

اسلام بر محور توحید و شرک، برکَننده بنیان دین است. توحید هم بر اوصاف، افعال و اسماء خداوند استوار است. در این میان، صفت عزت به عنوان یکی از اوصاف، تجلی­بخش وحدانیت اوست. پژوهش کنونی، در نظر دارد توحید عزت بنیان و به تبع آن، تربیت متکی بر عزت را بررسی نماید. یافته­های پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی آیات قرآن کریم، معطوف به این حقیقت مهم است که اتصاف خداوند به عزت، به دلیل برخورداری خداوند از مقولاتی همچون: ولایت، ربوبیت، حاکمیت مطلق، اطاعت خاضعانه عالم هستی و... است. بر اساس تحلیل مفهوم قرآنی عزت و بازشناسی مبانی آن با رویکرد توحیدی، اصل عزت به مثابه مأخذ برهان اثبات توحید عام قرار می­گیرد. این مأخذ، ابعاد جدیدی از نقش توحید عزی در امر تربیت را نشان می‌دهد.

خداوند آدمی را ذاتاً اجتماعی آفریده و شرط ادامة حیات و شکوفایی استعدادهایش را در ارتباط با جامعه قرار داده است. انسان از همان ابتدا، با درک این حقیقت در جست­جوی مسیر درست زیستن و درک جامعة آرمانی بشر آمد. اصطلاح «جامعة باز»، از جمله پربحث­ترین مباحث مطرح­ در عصر کنونی است. این پژوهش، فارغ از رویکرد دانشمندان مختلف، به معارف علوی رجوع کرده و به واکاوی و مفهوم­شناسی جامعة باز از نگاه امام علی(ع) پرداخته است. روش برگزیده، توصیفی-­تحلیلی و روش جمع‌آوری اطلاعات نیز کتابخانه­ای است. مفهوم­شناسی جامعة باز، قائم به هدف جامعه و افراد جامعه می­باشد. در رویکرد توحیدی، حرکت به سوی ملکوت اعلا و رشد، اصلی­ترین هدف جامعه است. جامعة باز طبق یافته­های پژوهش، جامعه­ای است که در آن مانعی برای رشد همه جانبه­ افراد از سوی جامعه وجود نداشته باشد. جوامع بشری دارای دو رکن مردم و حاکمیت هستند. طبق آموزه‌های علوی، حاکمیت امانتی ‌است الهی که از جانب خداوند به برخی اعطا می­گردد و در صورتی­ برپا می­شود که مردم نیز حاکمیت منصوب الهی را بپذیرند. حاکمیت الهی به سه حوزه مدل حکومتی، آیین حکومتی و حاکم، قابل تقسیم است. قدر مسلم آن که ماهیت، کارکرد و انتظارات از این سه حوزه در جامعة باز به گونه­ای است که در راستای مانع­زدایی در مسیر رشد و تربیت انسان­ها قرار دارد.

مرگ و رویارویی انسان‌ها با آن، در جوامع مختلف متفاوت است. این نوشتار با روش «تحلیل مضمون» و با الگوی شش مرحله‌ای «بِراون و کِلارک[1]»، مدلی برای مرگ‌اندیشی دینی با تمرکز بر نهج­البلاغه ارائه می­کند. هدف از این پژوهش بررسی چیستی، چرایی و چگونگی مرگ از منظر نهج­البلاغه است. ابتدا با انتخاب مضامین مشهود «مَوت» و مترادف‌های‌ آن، به شیوه استقرایی، 171 مضمون اولیه و با حذف مکررات 77 مضمون پایه و با تلخیص آن‌ها 31 مضمون سازمان‌دهنده و چهار مضمون فراگیر «حقیقت و کارکرد مرگ»، «ویژگی و ملزومات مرگ»، «مواجهه مثبت با مرگ» و «مواجهه منفی با مرگ» به دست آمد. نتایج پژوهش در تحلیل چرایی مرگ، به حقیقت مرگ به عنوان سنت الهی و کارکرد مرگ به مثابه غایت دنیا و ابزار انتقال و بازگشت به جهان دیگر و شروع یک زندگی جدید می‌نگرد. در پاسخ به چیستی مرگ، به جای تبیین ماهیت رازآلود توصیف­ناپذیر مرگ، به دوازده ویژگی‌ و ملزومات مرگ پرداخته که ویژگی ناگزیر بودن بیش­ترین بسامد را دارد. پذیرش، آمادگی، انتظار، نزدیک‌انگاری، یادآوری، تأخیر‌اندازی، آمادگی و استقبال از مرگ باارزش(شهادت)، رویارویی مثبت معرفی گردیده و دورانگاری، ناراحتی، غفلت، بزرگ‌انگاری و مرگ‌هراسی، به عنوان مواجهه منفی در نهج­البلاغه معرفی شده است.

اخلاق جهانی، گرایشی در اخلاق اجتماعی است که «مشترکات اخلاقی» میان ادیان و آیین­ها را شناسایی می­کند و مردمان را به تفاهم و التزام بدان فرا­می­خواند. واقعیت­ها و چالش­های دنیای معاصر، اخلاق جهانی را ضرورتی اجتناب­ناپذیر ساخته و از همین روی، نمایندگان ادیان جهان در سال 1993، بیانیة اخلاق جهانی را به تصویب رسانده­اند. مشترکات اخلاقی از دو طریق استقرایی و برهانی قابل شناسایی­اند. رویکرد استقرایی، ناظر به مطالعه مکاتب و آیین­های اخلاقی و جست­­جوی موردی مشترکات اخلاقی است و چون سوگیری به نفع مکتب خاص ندارد، همه­پذیرتر است، اما با انتقاداتی چون غیریقینی بودن، عدم تبیین روابط علّی پدیده­های اخلاقی، و ندادن راه حل در تزاحمات اخلاقی مواجه است. رویکرد برهانی، بر نظریه فطرت مبتنی است و با مطالعه مقتضیات فطری، فضایل اخلاقی عمومی و فراگیر را شناسایی می­کند. رویکرد برهانی، علی­رغم ارزش معرفت­شناسانه و عرضه نتیجة یقینی، فاقد وصف همه­پذیری است؛ زیرا غیرواقع گرایان اخلاقی و نیز منکران فطرت، این رویکرد را نمی­پذیرند. اخلاق جهانی لازم دارد هردو رویکرد را دنبال کند که جبران کنندة ضعف یک­دیگرند.

فرزندآوری در طول اعصار، دغدغه‌ای بزرگ برای بشریت بوده است. این دغدغه بزرگ همیشه در جدال میان منافع و زیان‌ها قرار داشته است. با پیشرفت در عرصه روش‌های کمک­باروری و روش‌های پیشگیری از بارداری در دهه‌های اخیر، موضوع حق تولید مثل مورد توجه واقع شده است. روش گردآوری مطالب در این مقاله، اسنادی و روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. هدف اصلی این مقاله، توصیف جایگاه حق تولید مثل در نظام حقوقی اسلام است. هدف از نگارش این مقاله تبیین دیدگاه اسلام درباره ماهیت حق تولید مثل است تا بتوان درباره ابعاد این حق و سایر موضوعات مرتبط به آن مانند صاحب حق، متعهد این حق و سایر موارد، تصمیم­های مناسبی را اتخاذ نمود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، بر اساس آیه 223 سوره بقره و روایات جواز عزل، تولید مثل حق است نه حکم و هم­چنین، آن حق آمیخته به تکلیف است نه حق محض و ساده. بر همین اساس، تکالیف باید به من علیه الحق که می‌تواند یک شخص یا دولت باشد، تحمیل شود؛ زیرا ملاحظه حقوق بدون تکالیف متقابل کافی نیست.

تفسیر معاصرانه، اثری شایان توجه برای مخاطبان جهانی است. این تفسیر بنا دارد دیدگاه‌های سنتی را در تفسیر قرآن، از منابع تفسیری و روایی که برگزیده بیان کند، از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره برد و نیز به مسئولیت خود در رساندن هدایت‌های قرآن به مخاطبان جامه عمل بپوشاند. این مقاله با شیوة تحلیل انتقادی، به میزان تطبیق این راهبردها در تفسیر آیات ولایت و امامت اهل­بیت، در سطح ظواهر الفاظ قرآن (بقره: 124؛ نساء: 59؛ مائده: 3، 55، 56 و 67) می‌پردازد و مواجهه این تفسیر را به صورت موردی نیز دربارة آیات یادشده ارزیابی می کند. نتیجه آن که این تفسیر در تطبیق این راهبردها توفیق کامل ندارد؛ از جمله، از دیدگاه های سنتی در منابع معتبر، روایات کلیدی درباره این آیات و نیز نظام منطقی حاکم بر این آیات با روش تفسیر قرآن به قرآن چشم پوشیده است. در مواجهه با تفسیر این آیات نیز به ضعف‌ها بلکه خطاهایی مانند نقل ناقص دیدگاه­ها و روایات، مقایسه معنایی آیات بر اساس اشتراک لفظی و درک نادرست از تفسیر شیعی از این آیات دچار است.

صفات فعلیِ خداوند متعال هم­چون رازقیّت، از جمله مباحث مهم در الهیات اسلامی است که عالمان کلام و تفسیر به بحث درباره آن پرداخته­اند. این صفات از رابطه ذات باری با مخلوقات انتزاع می‏گردد. پژوهش حاضر، کوشیده برای نخستین بار، با تکیه بر نظریه ژرژ دومزیل در حوزه اسطوره‏شناسی تطبیقی، صفات فعلیِ خدا(یان) در قالب یک الگوی سه‏وجهی را مطالعه کند و نظرگاه قرآن کریم در این باره را تبیین نماید. این مطالعه، نشان می‏دهد که عرب پیش از اسلام، با اثرپذیری از باورهای اقوام هند و اروپایی، صفات فعلی خدایان را در سه رده اصلی حاکمیت، جنگ و تولید، دسته‏بندی می‏کرده و هر یک از خدایان را موصوف به یکی از آن صفات می‏دانسته است. قرآن کریم نیز این الگوی سه‏گانه را برای یادکرد از صفات فعلیِ خداوند متعال به کار بسته؛ با این تفاوت که خدای یگانه را به‏جای خدایانِ پرشمارِ جاهلی نشانده و به‏جای آن­که کارکردهای سه‏گانه‏ یادشده را به سه گروه مختلف از خدایان منتسب کند، تمامی آن­ها را به صورت واحد در خدای یگانه جمع کرده است.

«تأویل» یکی از مبانی است که غالب فرقه‏های اسلامی آن را پذیرفته­اند. مسأله تأویل از جمله مهم­ترین مسائل ﻣﺸﺘﺮک ﻣﯿﺎن ﻣﮑﺘﺐ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ و ﺟﺮﯾﺎن «ﻧﻮﻣﻌﺘﺰﻟﻪ» اﺳﺖ. ﺗﺄوﯾﻞﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ، ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻘﻞ ﻣﺒﺘﻨﯽ اﺳﺖ و معتزلیان آﯾﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ را ﺗﺄوﯾﻞ میﮐﻨﻨﺪ، ﻣﺒﻨﺎی دﯾﮕﺮی در ﺷﺮع دارد و آن ﺗﻘﺴﯿﻢ آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺤﮑﻢ و ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و ﺗﺄوﯾﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت اﺳﺖ. در این موارد آنان درصدد توافق میان عقل و نقل بوده‌اند، اما گاهی به سبب درک نادرست نقل و یا خطا در حکم عقل، به تأویل نقل رو آورده‌اند. ﺟﺮﯾﺎن ﻓﮑﺮی ﻧﻮﻣﻌﺘﺰﻟﻪ، ﯾﮑﯽ از ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎی ﮐﻼﻣﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ درﺟﻬﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه آن را در آرای ﻣﻌﺘﺰﻟﯿﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺴﺘﺠﻮ کرد ﮐﻪ ﻣﯽﮐوشیدند ﺑﻨﺎی ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ اﺳﻼم را ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻋﻘﻞﮔﺮاﯾﯽ ﭘﯽرﯾﺰی ﮐﻨﻨﺪ. اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﯿﻮه ﺗﺄوﯾﻞ و ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺠﺎز در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﺼﻮص و ﻧﯿﺰ ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻋﻘﻞ در ﻓﻬﻢ ﻣﻌﺎرف و ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ، ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﮐﺎر آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی و انتقادی، به تحلیل و بررسی دیدگاه قاضی عبدالجبار همدانی از ﻣﻌﺘﺰلیان سابق و نصرحامد ابوزید، مهم­ترین شخصیت نوﻣﻌﺘﺰﻟﻪ می‌پردازد. عبدالجبار ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎیی کاملاً کلامی و اﻋﺘﻘﺎدی، دﺳﺖ ﺑـﻪ ﺗﺄوﯾﻞ ظواهر آﯾﺎت می‌زد، اﻣﺎ نصرحامد ابوزید معتقد است تأویل، روش یا ابزاری برای درک پدیده­هاست و از منظر ایدئولوژیک تأویل را نمی‌توان تعریف کرد و به تأویل متون دینی نمی‌توان پرداخت.