جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده جملۀ «أنا اصغر من ربّی بسنتین» را، ابتدا از جهت گویندۀ آن، و آنگاه از جهت تأویل معنای آن بررسی می کند. از نظر گوینده منابع موجود، گاهی آن را به غیر معصومان که غالباً سران صوفیه اند، و گاه به معصومان، یعنی رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه السلام نسبت داده اند. البته تمام این نسبت ها مرسل است و سند ندارد. در مقام توضیح و توجیه این جمله، به فرض قبول آن به عنوان حدیث، در برخی از منابع شیعی نظریاتی ارائه شده که در این مقاله به ترتیب زمانی منابع، بررسی و نقد می شود.

منابع روایی اهل‌سنت مملو از روایاتی است که از جهت متن، سند یا هر دو، دچار آسیب شده و اکنون قابل استناد نیستند. انگیزه‌های جعل احادیث پیامبر6 متعدد و بسیارند که یکی از مهم‌ترین آنها انگیزه‌های فرهنگی بوده؛ چنانکه زمینه‌ساز بروز سایر عوامل سیاسی – اجتماعی شده است. اگر چه مطالعه و بررسی روایات موضوعه نشان می‌دهد که به جهت تفاوت مصادر حدیث نزد شیعه و اهل‌سنت برخی عوامل و انگیزه‌های جعل و وضع حدیث نیز میان فریقین تفاوت‌هایی دارد؛ اما انگیزه‌های فرهنگی تا حدود فراوانی یکسان می‌باشد؛ البته حجم احادیث موضوعه در منابع اهل سنت بسیار بوده که زاییدۀ عواملی چون اعتماد به صحابه و همچنین جریان منع نگارش حدیث است. پژوهش حاضر با روشی نقادانه و تحلیلی به بررسی انگیزه‌های فرهنگی وضع حدیث در منابع اهل‌سنت پرداخته‌ و پیامدهای آن را ارزیابی می‌کند. نتایجِ این پژوهش نشان می‌دهد روایاتی که با هدف استحالۀ فرهنگی مسلمانان وضع شده است، تأثیرات زیادی در تحولات سیاسی و تغییرات اجتماعی داشته است. بنابراین واضعان حدیث با تکیه بر انحرافات فرهنگی، کوشیده‌اند تا فاصله میان رفتار پیامبر6 با حاکمانِ دوره‌های بعد را توجیه کنند.

انقلاب علمی و فرهنگی شیعه، در عصر امامت امام محمدباقر7، با مدیریت آن‌حضرت و توسط جمعی از شاگردان زبده و نخبه ایشان آغاز شد و جامعه شیعه را از فقر فرهنگی به مرحله شکوفایی و بالندگی رساند. این لایه از اصحاب الباقر7 را می‌توان با کلیدواژه «أَصْحَابُ‏ أَبِی» در فرمایشات امام جعفر صادق7 بازشناخت. توصیه ویژه‌ای که امام باقر7 در آخرین لحظات عمر، به فرزندشان درباره یاران خود ابراز فرمودند، همچنین کارکردهای دین‌شناسانه و جامعه‌شناسانه‌ای که از سوی امام صادق7 در مواضع مختلف ایراد شده، ضرورت بازشناسی مصادیق و کارکردشناسی فرهنگی «أَصْحَابُ‏ أَبِی» را بیش از پیش، هویدا می‌سازد. این نوشتار، با شیوه تحلیل متون حدیثی شیعه، به این دو مهم پرداخته است.

این مقاله در مورد ضرورت روزآمدسازی روش­های فهم متون راهبر (متون دینی) است که باید به مقتضای پیشرفت علوم، برداشت ما از متون مقدس هم متناسب و همگام با آن مطرح شود. در این مسیر، می­توان با کمک ابزارهای مختلف و با ارائۀ مبانی فهم و سیر منطقی فهم سخن، به مقصود اصلی گوینده نزدیک شد و از شاخه­های علوم مرتبط با آن مانند زبان و ادبیات، سبک­شناسی، هرمنوتیک، اصول فقه نیز به شکلی منسجم یاری بگیریم تا برای یافتن سرشت متنی احادیث که یکی از محورهای اصلی فرهنگ ماست، کوششی دوباره نماییم. پژوهش حاضر سعی دارد با مرور روش­های سنتی حدیث­پژوهی و استمداد از علوم یاری­گر آن که برخی قدیمی و برخی امروزی است، به نظامی در بررسی حدیث دست یابد که ما را در فهم روزآمد حدیث و برداشت از آن به روش بینارشته­ای یاری رساند.

ماجرای خطبه پیامبر اکرم در غدیر خم در حجه الوداع، از مهمترین شواهدی است که به ولایت و وصایت علی7 دلالت دارد و علی7 در مواضع مختلف بدان استشهاد کرده­اند. یکی از این موارد در نهج­البلاغه و در حکمت ٣٠٣ ذکر گردیده است. در آن حکمت، علی7 انس بن مالک را مورد خطاب و عتاب قرار داده­اند که چرا با وجود آنکه شاهد ماجرای غدیر بوده است، بدان شهادت نمی­دهد؟ بسیاری از کتب معتبر تاریخی و حدیثی این شأن صدور را در توبیخ انس بن مالک ذکر کرده­اند، اما متأسفانه سید رضی - رحمه الله - شأن صدور دیگری برای این حکمت ذکر کرده است. این مقاله نقد محققانه کلام اوست.