جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامت از آموزه‌های مهم اعتقادی همه گروه‌های شیعی است. امامیه و زیدیه دو فرقه زنده شیعی هستند که در این حوزه، باورهای مشترک و مختلفی دارند. یکی از فروعات مهم بحث امامت شئون امام است که خود می‌تواند زیرمجموعه‌هایی چون معناشناسی شأن، شئون فردی و اجتماعی امام، مقایسه شأن امام در فرق شیعه و... را دارا باشد. نوشتار حاضر به بررسی مقایسه‌ای شئون امام در آثار سیّدمرتضی از متکلمان امامی و قاسم رسّی از امامان زیدی می‌پردازد. سوال اصلی این است که شئون امام از دیدگاه این دو شخصیت برجسته متعلق به دو سنت کلامی شیعی چه شباهت‌ها و چه تمایزاتی دارد؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که شأن امام، کارویژه‌ای است که منحصراً از امام انتظار می‌رود. سیّدمرتضی و قاسم رسّی به مرجعیت علمی امام معتقدند و شئون حکومتی و اقتصادی مختلفی را به او نسبت می‌دهند. سیّد برخلاف قاسم رسّی، شئون تکوینی و اخروی ویژه‌ای را در باب معجزه، امامت باطنی، شهادت بر اعمال و آگاهی از احوال مکلفین معرفی می‌کند که به عصمت و علم امام بازمی‌گردد؛ در حالی که قاسم رسّی عقیده‌ای به اغلب این شئون تکوینی و اخروی ندارد. این پژوهش در جمع‌آوری مطالب از شیوه کتابخانه‌ای و ابزار فیش‌نویسی و فهرست‌نویسی و در حوزه اندیشه‌ورزی از روش تحلیلی و مقایسه‌ای استفاده کرده است.

امامیه و زیدیه در کنار اختلافات با یکدیگر که واگرایی دو گروه از یکدیگر را به دنبال داشت، اشتراکاتی را نیز دارند که سبب هم‌گرایی آن‌ها شده است. این نوشتار با انتخاب بازۀ زمانی عصر حضور ائمه و بخش‌های آغازین غیبت صغری، مناسبات علمی ـ فرهنگی امامیه و زیدیه را بررسی می‌کند. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که امامیه و زیدیه تعاملات علمی خوبی را بهویژه در زمان صادقین داشته‌اند. هرچند اختلاف در پاره‌ای از مسائل اعتقادی از جمله امامت و ویژگی‌های امام، سبب بروز مناقشاتی میان دو گروه شد. این اختلاف دیدگاه به‌مرورزمان و با هویتبخشی به زیدیه در کتب ردیه نویسی علیه امامیه شکل تازه‌ای به خود گرفت. اگرچه امامیه در عرصۀ ردیهنویسی بر زیدیه پیشتاز بوده است. با این ‌وجود در بازۀ زمانی مورد نظر دو گروه آثار انتقادی چندانی علیه یکدیگر ارائه نداده‌اند. روی‌گردانی دو گروه از مذهب یکدیگر از دیگر پدیده‌های فرهنگی میان دو فرقه است که در این بازۀ زمانی شاهد آن هستیم.

یکی از مباحث مهم در اعتقادات تشیع، عصمت پیامبران است. از سوی دیگر، برخی تلاش نموده اند این مساله را با روش های مختلف مخدوش نمایند. از جمله اینکه در منابع نقلی شیعه و اهل سنت، روایاتی وجود دارد که حکایت از دوست داشتن زنان توسط رسول خدا(ص) دارد یا اینکه ایشان لذت خود را در زنان معرفی می کنند. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ به این سوالات است که آیا رسول خدا(ص) به صورت افراطی، زنان را دوست داشته است؟ و آیا این روایات، دال بر هوسرانی و علاقه افراطی پیامبر به زنان است؟ و خدشه ای به عصمت ایشان وارد می کند؟ نتایج پژوهش، گویای این است که دوست داشتن زنان توسط رسول خدا(ص) به هیچ وجه از روی هوسرانی نبوده و حب دنیا و از جمله زنان به صورت اعتدالی و در راستای اهداف الهی هرگز مذمت نشده است و نیز این روایات به هدف تبیین مقام و جایگاه رفیع زن و عکس العملی در برابر نگاه منفی عرب جاهلی آن زمان نسبت به جنس زن بوده و مراد از حب در این روایات، شفقت و مودت و حفظ کرامت زن و مبارزه با انحراف فکری و فرهنگی جاهلیت آن زمان است و توهم هوس رانی و شهوت پرستی جنسی درباره پیامبر گرامی اسلام(ص) توهمی باطل بیش نیست..

این پژوهش برای پاسخ‌گویی به این سؤال که: «تعریف ذات از منظر فخر رازی چیست؟» شکل گرفته است، یافته‌های پژوهش عبارتند از: فخر رازی به دنبال اثبات ماهیت برای خدای متعال است، برای رسیدن به این هدف حتی برای ماهیت نقش علت فاعلی قائل می‌شود، اما این راه‌کار او برای اثبات ماهیت دارای اشکالات متعددی است که به نظر می‌رسد خود او نیز به این اشکالات واقف است و برای برون‌رفت از پرداختن به اشکالات تعبیر حقیقت مخصوصه را استفاده می‌نماید، ضمن این‌که فخر در موضوع بیان رابطه‌ی ماهیت و ذات موضع ابهام‌آمیزی دارد، در نهایت فخر تلاش می‌کند با استفاده از صفات ثبوتی و سلبی، تعریف از ذات الهی را سامان دهد، اما در صفات ثبوتی در واقع مخلوقاتِ ذات را تعریف کرده است و در صفات سلبی نیز راه‌کاری برای برون‌رفت از بیان ناپذیری نهفته در الاهیات سلبی نیافته و در نهایت به نظر می-رسد که در تعریف ذات الاهی ـ به جز در دو مورد «تساوی ذات و ماهیت» و «علیت ذات برای وجود حق و صفات ثبوتی» ـ موفق نبوده است.

شیخیه باقریه منسوب به میرزا محمد باقر همدانی جندقی هم‌اکنون در برخی از مناطق مرکزی ایران پیروانی دارد؛ و با این وجود از عقاید و دیدگاه‌ها و آثار این گروه، منابع مکتوبِ زیادی در دسترس نیست. پژوهش حاضر به‌ نقد و بررسی آرای کلامی مکتب شیخیه باقریه، با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و اسنادی می‌پردازد. ازجمله یافته‌های پژوهش آن است که میرزا محمدباقر همدانی، در روش پیرو مشرب اخباری‌گری با تفاسیر خاص شیح احمد احسایی و سید کاظم رشتی است و اندیشه‌های حاج محمد کریم‌خان کرمانی را پذیرفته است اما در مسئله ناطق واحد شیعی به‌شدت مخالف شیخیه کرمان است و حتی آن‌ها را در این باب تکفیر می‌کند. این مکتب، در مسئله معاد قائل به بدن اصلی شده است که در روز قیامت بدن اصلی محشور می‌شود و بدن عارضی از بین می‌رود و هم‌چنین معراج پیامبر اسلام(ص) را به صورت روحانی پذیرفته است . مکتب شیخیه باقریه آل محمد را واسطه فیض خدا در آفرینش جهان می‌داند و معتقدند که ائمه اطهار نه آن‌که محل مشیت خدا باشند، بلکه عین مشیت و اراده او هستند و دلیل این امر را معصوم بودن اهل‌بیت می‌دانند. این دیدگاه یکی از عوامل غلوآمیز دانستن شیخیه و تکفیر آنها دانسته شده است. ادعای شیخیه در باب رکن رابع و ناطق واحد یکی از زمینه‌های مهم زایش بابیت و بهائیت از درون اندیشه شیخیه است. شیخیه باقریه با رد نظریه ناطق واحد شیخیه کرمان و برائت از بابیت و بهائیت، راه خود را تا حدودی از سایر شیخیه جدا کرده است.

تبیین: امامت به‌عنوان بنیادی‌ترین عقیده شیعه پیوسته در طول تاریخ حیات تشیع مورد بررسی متکلمان قرارگرفته است. علامه حلی برای اثبات آموزه‌ی امامت از دو روش عقلی و نقلی استفاده نموده که در این پژوهش بر روش عقلی ایشان تمرکز شده است. هدف: اکتشاف و استخراج روش‌های عقل عملی است که علامه در اثبات آموزه ی امامت ( و نه تبیین و تنظیم آن) با محوریت کتاب الفین بکار برده است. روش: این پژوهش با رویکرد توصیفی و اکتشافی به تبیین روش اثباتی علامه حلی در ضرورت وجود امامت پرداخته است. یافته ها: علامه حلی در طریق محتوای استدلال که شامل عقل نظری و عقل عملی است در بخش عقل عملی از طریق قاعده لطف، برهان بیهودگی و عبث، قاعده دفع ضرر محتمل، قاعده قبح نقض غرض و قبح تکلیف بمالایطاق، ضرورت وجود امامت را اثبات نموده که هر کدام از آن‌ها به صورت مورد پژوهانه مورد تحلیل قرار گرفتند.