جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز، برخی اندیشه­وران مسلمان بر سر کاربرد واژه «عشق» در نصوص دینی با یک­دیگر اختلاف‏نظر داشته‏اند. مدعای اصلی منع‏کنندگان از کاربرد این واژه در باب متعلقات مقدس، هم­چون خدا، پیامبر و امامان، آن است که مفهوم این واژه صرفاً با امور مادی و نفسانی تناسب دارد و به همین دلیل، در نصوص دینی از آن استفاده نشده و در برخی احادیث نیز مفهوم آن مذمت شده است؛ اما فلاسفه و متصوفه، از روی ناآگاهی یا به قصد تخریب شریعت محمدی، آن را در قالب نظم و نثر در میان مسلمانان ترویج کرده­اند. در مقابل، برخی اهل تحقیق به اعتبار معنای لغوی واژه «عشق» و برخی احادیث، آن را از اسمای دائم­الاضافه هم­چون حب و بغض دانسته­اند که به‏خودی‏خود، نه مشمول ذم­­ هستند و نه مشمول مدح، بلکه حسن و قبح آن­ها به اعتبار متعلقشان تبیین می­شود. از این ‏رو، در نصوص دینی نیز شاهدیم که در هر دو معنا استعمال گردیده و از قضا در باب امور ممدوح بیش­تر به کار رفته است. نوشتار پیش رو، دیدگاه اخیر را تقویت می­کند. این غایت در چهار گام سامان یافته است: الف) ریشه و معنای لغوی واژه عشق؛ ب) نقل و شرح احادیث مثبت استعمال «عشق» در باب متعلقات دینی؛ ج) نقل احادیث ناظر به مذمت عشق و تحلیل برداشت­های نادرست از این­گونه احادیث؛ د) بررسی و تحلیل نهایی دیدگاه‏های گوناگون دربارة متعلقات واژه عشق.

بررسی واژه عزت در لسان وحی و اطلاق آن بر خدا و رسول (ص) و مؤمنان، از جملۀ موضوعاتی است که در تعیین و جهت‌دهی خط‌مشی زندگی شخصی و اجتماعی اهمیت دارد. در این مقاله، با موضوع «تجلی عزت الهی در حماسۀ حسینی»، در صددیم تا ضمن ترسیم مواردی از عزت‌آفرینی‌های امام حسین(ع) در مسیر حرکت از مدینه تا کربلا و تا عصر عاشورا - در مقابل روایت­گری کسانی که حرکت امام را دور از شأن ایشان تفسیر می‌کنند - تجلی عزت الهی در حماسۀ حسینی و تحقق مفهوم عزت و استیلای واقعی افراد عزیزالنفس را به اثبات برسانیم و نشان دهیم چه فاصلۀ عظیمی است بین عزت و استیلای واقعی و استیلا با حربۀ زور و قلدری؛ و هم درسی را از درس‌های عاشورا متذکر شود تا آویزه گوش قرار دهیم.

با عنایت به حقیقت اتصال قرآن به خزانۀ علم الهی، در این مقاله تلاش شده تا با روش بررسی آرای مفسران، حقایق مسلم دینی و تطبیق و تحلیل آن­ها، به رمزگشایی از اشارات رازآلود قرآن به ظفرمندی بی‌بدیل ذوالقرنین در طراحی و تأسیس زیرساخت‌های یک تمدن شوکت‌مند و رهیافته در عرصۀ مدیریت و فناوری پرداخته شود. مدیریت منحصر به‌فرد ذوالقرنین در درنوردیدن شرق و غرب عالم، ظلم‌ستیزی و عدالت‌گستری، مهارت فناورانۀ او در احداث سد، تسلط بر دشمنان، ایجاد امنیت پایدار برای شهروندان و در نهایت پردازش نظام فرهنگی توحیدی؛ اهدافی که تماماً در آیات 84-98 سورۀ کهف به آن اشاره شده، همگی به‌شکل چشم­گیری به تبعیت او از حقیقتی به نام «سبب» قائم شده است. از دیدگاه قاطبۀ مفسران، برترین مصداق سبب، همان «علم و یا آنچه از مصادیق یا نتایج علم است»، محسوب می‌شود که این شخصیت اسرارآمیز، با تکیه بر آن توانست به آن همه توفیقات دست یابد. بر همین اساس، در این نوشتار با بررسی دقیق حکایت ذوالقرنین و برخی انبیای دیگر الهی که بر اساس آیات قرآن با تکیه بر علم، نقش برجسته‌ای در اعتلای تمدن‌های شکوهمند عصر خویش داشتند، نتیجه گرفته می‌شود که مسلمانان برای احیای شکوه مدنی اولیۀ اسلام و دست­یابی به تمدنی درخور فرهنگ مترقی اسلام، راهی جز جاری کردن انواع علوم و تولید دانش ندارند. با عنایت به مطالب پیش‌گفته و نیز آیات و روایات تصویرگر حکومت و تمدن مهدوی، می‌توان ادعا کرد تصویر شخصیت ذوابعاد ذوالقرنین، تارنمای شخصیت کامل، جامع و معصوم حضرت مهدی(عج) در آخرالزمان است.

فقدان حجاب شرعی برای زنان، به مثابه ترک واجبی الهی در جامعه اسلامی، عنوان مجرمانه‌ای است که در قانون برای آن مجازات منظور شده است. در روایات اسلامی، از این رفتار و مصادیق آن به «تبرج» یاد می‌شود. نوشتۀ پیش رو، فارغ از نگاه کسانی که به پیروی از روشن­فکرهای سدۀ اخیر، تبرج را چندان مذموم نمی‌دانند، به دنبال جست‌و‌جوی حکم رفتار مزبور از رهگذر آیات و روایات مربوط است. با جست‌وجو و تأمل در منابع و مستندات اسلامی به دست می‌آید که تبرج از جمله محرّمات آشکار شرعی و از گناهان کبیره به شمار می‌رود و مرتکب آن، بر اساس مبانی حقوقی و قضایی اسلام، از ادای شهادت در محاکم محروم خواهد بود. محور اصلی پژوهش در این نوشته، آیه شریفه سی و سوم سوره مبارکه احزاب، با استفاده از دیدگاه مفسران و واژه­شناسان کهن قرآنی و تأملی نو در پیوند اجزای مختلف آیات مربوط به آن است.

انسان، موجودی است که وجود او آکنده از اوصاف غریزی و فطری است. صفت «هلوعیت»، از جمله این اوصاف است که آیه­ 19 سوره معارج به آن اشاره می­کند و مسأله حساسیت انسان نسبت به خیر و شر را مطرح می­نماید. بین مفسران در تفسیر این آیه، اختلاف دیدگاه وجود دارد. این نوشتار که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، به بررسی آرای دو تن از مفسران معاصر، یعنی شهید مرتضی مطهری و آیت­الله جوادی آملی پرداخته و این نتیجه به دست آمده که دیدگاه هر دو مفسر، هم­سو با دیدگاه مفسرانی است که آیه را در مقام وصف خلقت انسان می­دانند. اگرچه شهید مطهری، اصل خلقت انسان بر پایه­ «صفت هلوعیت» را برای او کمال می­داند، آیت­الله جوادی آملی معتقد است کمالی که فقه و دین آن را به رسمیت می­شناسد، در تقرب به خدا و مظهریت انسان برای ذات اقدس اله است. با این حال، دیدگاه­های دو مفسر در تعارض با یک­دیگر نیست؛ زیرا مراد شهید مطهری از این نوع کمال، کمال آلی و مقدمی است؛ اما آیت­الله جوادی آملی به کمال حقیقی اشاره کرده است.