جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تاد لاوسن از خاورشناسان معاصر، در مقالۀ «هرمنوتیک تفسیر پیشامدرن اسلامی و شیعی»، تلاش دارد گونه‌ها و تطور تاریخی رخ‌داده در هرمنوتیک تفسیر شیعۀ دوازده­امامی را توصیف و ارزیابی کند. بر پایۀ این مقاله، تفسیر امامیه از پدیداری تا دورۀ معاصر، چهار گونه هرمنوتیک ولایت‌محور، مصالحه، عرفانی – باطنی(ناشنوایی هرمنوتیک) و فلسفی–ولایی را گذرانیده است؛ چرخش هرمنوتیک شیعه از امام به مفسر در تبیین قرآن و عجین شدن آن با رهیافت‌های عرفانی و فلسفی، از ویژگی‌های دوره‌های دوم تا چهارم محسوب می‌شود. تطورات رخ‌داده در ادوار چهارگانۀ هرمنوتیک شیعی، از اوضاع فرهنگی-سیاسی جامعۀ شیعی، ظهور نخبگان علمی شیعه، و اثرپذیری عالمان امامی از رهیافت‌های اعتزالی، عرفانی و باطنی اهل سنت متأثر بوده است. در این میان، نقش حکومت‌های شیعی مانند آل­بویه و صفویه و ظهور عالمانی چون: سَیَّد مُرْتَضی، سَیَّدحِیْدر آمُلی و مُلاصَدرا، در شکل‌گیری گونه‌های جدید هرمنوتیک برجسته به ‌نظر می‌رسد. در این مقاله، دیدگاه‌های لاوسن مطرح و کاستی‌های آن نشان داده شده است.

باورمندی به زندگی انسان پس از مرگ و حضور در جهان آخرت، از جمله اصول اعتقادی همه مسلمانان است. اما این پرسش برای متکلمان مطرح است که آیا زندگی حیوانات با مرگ پایان می‌پذیرد یا آن‌ها نیز هم­چون انسان به جهان دیگر، منتقل می‌شوند و از یک زندگی غیرمادی بهره می‌برند. مسأله زندگی اخروی حیوانات، ارتباط نزدیکی با برخورداری حیوانات از روح غیرمادی دارد. قرآن از حیوانات، با عنوان «امت» یاد کرده است و همین مطلب، سبب می‌شود تا بپذیریم حیوانات دارای نوعی فهم درباره جهان هستند و هدف یکسانی نیز در زندگی دارند. دو عامل فهم و هدف­مندی در حیوانات، سبب شده‌ تا قرآن، انسان و حیوانات را هم­سان فرض کرده، از زندگی اخروی آن‌ها سخن بگوید. بر این اساس، منظور از رستاخیز حیوانات در جهان آخرت، افزون بر دادخواهی آن‌ها از یک­دیگر، به معنای دادخواهی حیوانات از انسان‌ها نیز هست. لازمه پذیرش اصل مسئولیت انسان در برابر حیوانات، ممنوعیت هرگونه بهره‌برداری انسان از حیوانات خارج از هدف اساسی آفرینش آن‌هاست.

موضوع آزادی دین در اسلام، یکی از مباحث مهم در عرصۀ فقه و تفسیر قرآن کریم است. طبق آیات نفی اکراه، هر کس در انتخاب دین آزاد است و طبق ظاهر آیات سَیْف، افراد در انتخاب دین آزاد نیستند. بین آیات سَیْف و نفی اکراه، یکی از این چهار رابطه برقرار می‌شود: 1. آیات سَیْف، ناسخ آیات نفی اِکْراهند، بنابراین با نزول این آیات حکم آزادی دین نسخ شده است؛ 2. عکس مورد قبل؛ یعنی با نزول آیات نفی اکراه، مسألۀ اکراه در دین نسخ شده است؛ 3. آیات سَیْف، مخصص عموم آیات نفی اکراه هستند، بنابراین افراد در انتخاب دین آزادند، مگر در مواردی که در آیات سَیْف بیان شده‌ است؛ 4. آیات سَیْف، ناظر به اکراه ظاهری و آیات نفی اکراه ناظر به اکراه باطنی است، پس افراد در باطن مختارند نه در ظاهر. به ‌دلیل نزول آیۀ 29 سورة توبه، بعد از آیات سَیْف (که دلیل آزادی اهل کتاب در دین­داری به ‌شرط پرداخت جزیه است)، فرض اول منتفی می‌شود؛ زیرا مستلزم این است که آیات سَیْف بعد از ناسخ بودن، دوباره نسخ شده باشند. فرض دوم هم مستلزم تقدم ناسخ بر منسوخ خواهد بود. در این مبحث، با روش و براهین نو و روشن، بر درستی صورت سوم استدلال می‌شود.

مسأله اصلی این پژوهش، تحقیق در امکان سخن گفتن از ذات خداوند در مکتب اِبْن­عَرَبی است. نویسنده در این اثر، به نظریه امکان سخن گفتن حقیقی به نحو اجمال می­پردازد. در برابر این نظریه، آراء رقیب از جمله اندیشه علامه طباطبایی در الرَسائِل الْتوحیدیه، به عدم­امکان سخن گفتن از ذات خدا به نحو مطلق، نظر دارند. این اثر، به نقد و بررسی اندیشه رقیب در قالب الرَسائِل الْتوحیدیه می­پردازد. روش نویسنده، نقل و تحلیل اندیشه­های عارفان در این مسأله با رویکردی انتقادی به اندیشه مخالفان (نظریه نویسنده در این مسأله) است. نظریه بیان­پذیری اجمالی ذات خداوند از منظر عرفانی و نقدهای وارد بر اندیشه مخالفان این نظریه، مهم­ترین یافته­های این اثر است.