جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صوفیان و عارفان مسلمان، گفتارها و سخنانی از خود به جای گذاشته‌اند که جنجال‌آفرین و پرمسئله بوده است؛ زیرا حداقل در ظاهر مخالف دین و درک آدمی قلمداد می‌شده است. روزبهان بقلی شیرازی نیز با نگارش کتاب شرح شطحیات، در تاویل و توجیه آن دسته از اقاویل و سخنان صوفیه که خارج از حد معروف بوده، کوشیده است. در این نوشتار ضمن پرداختن به معنا و تاریخچه "شطح"، شطحیات ابوالحسین مزین و ابوالقاسم نصرآبادی؛ دو تن از صوفیان کتاب مذکور به دلیل اهمیت محتوا مورد بررسی قرار گرفته است. محتوای شطحیات این دو تن، شامل مباحثی در باب عبودیت، ربوبیت و استغفار می‌باشد که از چالشی‌ترین موضوعات حوزه‌ی عرفان و تصوف است. این موارد در سنجه‌ی آیات قرآن و روایات به شیوه توصیفی و با روش کتابخانه‌ای واکاوی شده و میزان نزدیکی و دوری این معتقدات با سیره‌ی اهل بیت (ع) تعیین گشته است. که در نتیجه تعارض شدید آنها با هم آشکار گردید.

شناخت معقولات ثانیه فلسفی ، مقدمه‌ای ضروری در بازشناخت نظام اندیشه فلسفی قاضی سعید قمی به ویژه مخالفت وی با قائلان به اصالت وجود است. این پژوهش با بررسی دقیق و تفصیلی آثار قطعی‌الانتساب به وی به روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‌نماید آراء و مبانی قاضی درباره معقولات ثانیه فلسفی و احکام آن را استخراج و تحلیل نماید. بررسی‌ها نشان ‌می‌دهد وی اصطلاح معقول ثانی را به کار نبرده، بلکه از معقولات ثانیه فلسفی با عنوان «امور عامه» سخن گفته و مفاهیمی همچون، وجود، شیء، امکان و وجوب را از امور عامه برشمرده و آنها را مفاهیمی عام، بدیهی و معانی مصدری عارض و محمول بر همه اشیا می‌خواند که ضعیف‌ترین اشیا از جهت تحقق و دارای حظّی از وجود در نفس الأمر هستند. برخی اقوال وی بر نحوه‌ای عروض مابعدالطبیعی مفاهیم فلسفی دلالت دارد؛ البته او در بحث جعل، «ماهیت» را مجعول بالذات و دیگر اعراض و لوازم شیء را مجعول بالعرض‌ می‌داند. تأکید وی بر جعل بسیط، برخی ابهام‌های یاد‌شده را برطرف می‌سازد. از سخن قاضی، دو سطح متمایز از خارجی‌بودن مفاهیم فلسفی فهمیده می‌شود: یکی آنکه این مفاهیم بهره‌ ضعیفی از تحقق و عینیت داشته باشند؛ دوم آنکه هیچ تحقق و عینیت زائد بر ذات نداشته باشند.

مبناگرایی از مهم‌ترین و باسابقه‌‌ترین نظریه‌ها در زمینۀ توجیه معرفتی است که این قابلیت و ظرفیت را دارد که در مقابل بسیاری از رویکردهای رقیب که به شکاکیت و نسبی‌‌گرایی می‌انجامند، ایستادگی کند. در این میان، مبناگرایی در اندیشۀ ملاصدرا با توجه به مبانی خاص وی از جمله اصالت وجود و نسبتی که معرفت‌‌شناسی و وجودشناسی در اندیشه وی دارند، از نقاط قوت زیادی برخوردار است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی و تحلیل جامعی از مبناگرایی در اندیشۀ این فیلسوف نامدار پرداخته و به این نتیجه رسیده‌ایم که اولاً معرفت‌‌شناسی ملاصدرا کاملاً تحت تأثیر وجود‌‌شناسی وی است؛ ثانیاً تنها با تفکیک مراحل معرفت با توجه به قوس صعود و نزول می‌‌توان فرایند علم و توجیه آن را توضیح داد؛ ثالثاً علوم حصولی فعل و در‌نتیجه تجلّی نفسِ مجردِ فاعل شناسا هستند و از‌این‌رو بازگشت علوم حصولی به علوم حضوری است و رابعاً توجیه معرفتی که تنها در تصدیقات مطرح است، با بازگشت تصدیقات نظری به بدیهی و تصدیقات بدیهی به علم حضوری تبیین می‌‌شود.

برخی اندیشمندان مسلمان و مسیحی با نگاهی یگانه‌انگارانه به انسان، تصویری صرفاً جسمانی از معاد ارائه می‌دهند. تبیین های جسم انگارانه از معاد در فضای اسلامی و مسیحی این تصور را پدید می‌آورد که آیا اندیشمندان هر دو مذهب، مسیری یکسان را پیموده‌اند. بررسی زمینه‌های یگانه‌ انگاری و جسم ‌انگاری معاد در فضای اسلامی و مسیحی، نقاط اشتراک و افتراق این اندیشمندان را نمایان می‌سازد. در این نوشتار با مطالعه آثار جسم‌انگاران اسلامی و مسیحی، انگیزه گرایش آنان مورد توجه قرار گرفت. نتیجه آنکه زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه‌ی جسم‌انگاری در فضای اسلامی و مسیحی، متفاوت از یکدیگر است. اندیشمندان اسلامی به علت وجود نصوص فراوان پیرامون معاد‌جسمانی، معاد‌جسمانی را مسلم دانسته و از این رو برای اثبات آن، حقیقت انسان را به جسم و جسمانی فروکاستند؛ اما در فضای مسیحی، به سبب رشد علوم تجربی و نگاه فیزیکالیستی به پدیده‌های عالم، دوگانه‌انگاری انسان مورد خدشه قرار گرفت؛ از این رو اندیشمندان برای اثبات معاد به تبیین‌های جسم‌انگارانه از معاد روی آوردند. در فضای ‌‌اسلامی رشد علوم عقلی سبب تثبیت دوگانه‌انگاری و نفی تبیین‌های جسم‌انگارانه شد؛ اما در فضای ‌مسیحی رشد مکاتب عقلی و فلسفی عامل نفی دوگانه‌انگاری و گرایش به تبیین‌های مادی‌انگارانه از انسان و به تبع آن معاد گشت.

پیشینه کاوی قانون بازتاب از دیدگاه عرفان حلقه نشان می دهد که نقد و بررسی علمی خاصی پیرامون آن انجام نشده است این قانون بیانگر آن است که چگونه بازتاب اعمال خیر و شر انسان پس از عبور از فیلتر وسع به سوی عوالم بالا(خداوند) انعکاس میابد و به شیوه خاصی از طریق شبکه های مثبت و منفی زمینه ساز اشتداد هدایت و ضلالت انسان و بهره وری او از برخی آگاهی های مثبت و منفی می شود در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی انتقادی با تکیه بر اندیشه کلامی و عرفانی علامه طباطبایی ضمن توجه به نقاط مثبت این قانون ، نقدهای متعددی نظیر نادرستی مساوی پنداری بازتاب خیر و شر و بطلان انگاره انطباق آن بر چارچوب عدالت و عدم توجه به حقیقت تجسم عمل در عوالم دیگر و... به این قانون وارد کرده و همچنین به ضعف مبانی و ظرفیت این قانون در تبیین زوایای این بحث نظیر ابهام در تبیین جایگاه و شاخصه های وسع فرد در نمودار بازتاب و چرایی و چگونگی توقف ظهور بازتاب و.... آن اشاره کرد .

در فقه سنتی تنها برخی ظنون خاص حجیت و اعتبار دارند. برخی اندیشمندان معاصر، اصل عدم حجیت ظنون عقلی را به چالش کشیده اند و ادله فقه سنتی بر این ادعا را ناتمام می دانند. در شماره 92 و 96 مجله نقد و نظر مقاله ای از حسین کامکار در نقد مدعای ابوالقاسم فنایی و دفاع از اصل عدم حجیت ظنون عقلی منتشر شد. ناقد در این مقاله تلاش کرده است اصل عدم حجیت ظنون عقلی را تثبیت و به اشکالات ابوالقاسم فنایی پاسخ و ادله ایشان را نقد نماید. به عقیده ما کوشش ایشان در نقد ادله فنایی و دفاع از فقه سنتی ناتمام است و اصل حجیت ظنون عقلی(مدعای فنایی) بدون ایراد پابرجاست. ایرادهای اساسی مقاله کامکار ضعف روش شناختی، نقد ضعیف ادله فنایی، عدم دقت به حیث صدور و دلالت حدیث و عدم توجه به تقدم ادله عقلی بر نقلی است. نگارنده بر این باور است که حجیت ظنون عقلی غیر قابل ردع از سوی شارع است.

پاردوکس دروغگو شامل جمله خودارجاعی است که مدعی کذب خودش است. برای این پارادوکس راه‌حلهای متعددی ارائه شده که بخشی از آنها، کنار گذاشتن زبان طبیعی و استفاده از زبانهای صوری و مصنوعی را راه‌حل اساسی می‌دانند؛ اما تعدادی از راه‌حل‌ها هم سعی دارند این پارادوکس را در زبانهای طبیعی رفع کنند. مسئله این مقاله این است که چرا راه‌حل پل هورویچ به این پارادوکس طبق نظریه حداقلی صدق که در دسته دوم راه‌حلها قرار می گیرد ناقص است. هدف این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته این است که نشان دهیم ادعای هورویچ مبنی امکان توضیح همه کاربردهای مفهوم صدق با توسل به تمایل ذاتی و زبانی ما به قبول همه نمونه‌های صورت هم‌ارزی کافی نیست. پیشنهاد هورویچ برای حل پارادوکس دروغگو، کنار گذاشتن نمونه های صورت هم-ارزی مربوط به جملات خود ارجاع است. در این مقاله به این نتیجه خواهیم رسید که این پاسخ نه تنها نمی‌تواند جواب مناسبی برای این پارادوکس باشد، بلکه پذیرفتن این راه حل به معنای ناقص بودن تبیین و توضیحی است که تئوری حداقلی درباره مفهوم صدق ارائه می‌کند.