جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگي رابطۀ ميان کمال و دين، از جمله پرسش‌هاي مهم پيش‌ روي متفکران است که پاسخ به آن، تأثير مستقيمي بر نوع زندگي انسان‌ها دارد. پژوهش حاضر درپي آن است تا به اثبات وابستگي کمال انسان به دين از ديدگاه علامه طباطبايي (با تأکيد بر کتاب شريف تفسير الميزان) بپردازد. روش نگارنده در اين پژوهش، از نوع پژوهش‌هاي نظري و به‌صورت تحليلي ـ انتقادي است. از يافته‌هاي آن، مي‌توان به اين مطلب اشاره کرد که فلسفه و هدف دين، نشان دادن راه تکامل انسان و ايجاد زمينه براى تحقق اين هدف اساسي آفرينش است. خداوند به مقتضاي لطف و حکمت خود، از طريق وحى، آموزه‌هاي خود را در قالب كتاب و شريعت، و هماهنگ با عقل، فطرت و واقعيت‌هاي وجود انسان، در راستاى اين هدف بزرگ و مقدس در اختيار بشر قرار داده است.

ابوالفتح کراجکي طرابلسي، محدث، فقيه و متکلّم بزرگ شيعه در قرن پنجم هجري است. او از شاگردان ابوالصلاح حلبي، سلاّر بن عبدالعزيز ديلمي، شيخ طوسي و شيخ مفيد است. اين نوشتار، به معرفي نظريه‌هاي معناشناختي وي در بحث صفات خداوند مي‌پردازد. مسئله صفات الهي يکي از مسائل مهم خداشناسي در تاريخ تفکر اسلامي به‌شمار مي‌آيد و متکلّمان و فيلسوفان مسلمان، از زواياي گوناگون بدين بحث پرداخته‏اند؛ يکي از ابعاد اساسي اين مسئله، تحليل معنايي صفات الهي است. اين پرسش که آيا مي‏توان تفسيري معقول از صفات الهي ارائه داد يا نه، از ديرباز براي متکلمان مطرح بوده است و نظريه‏هاي گوناگوني در اين زمينه ارائه شده است؛ براي نمونه، گروهي دراين‌باره رأي به تعطيلي عقل داده و گروهي از تشبيه صفات الهي به صفات آفريدگان سردرآوردند و گروهي دست به تأويل صفات الهي زدند. آنچه از آثار برجاي‏مانده از کراجکي به‌دست مي‏آيد، اين است که از ديد ايشان صفات الهي معنادار بوده و بسياري از آن‌ها بر ‌معناي حقيقي خود حمل مي‏شوند و شماري از آن‌ها را نيز بايد بر معناي مجازي حمل کرد. به سخن ديگر، مسلک ايشان در باب تفسير صفات الهي اشتراک معنوي در برخي صفات و تأويل روايي در تفسير برخي صفات است.

وجود شرور در جهان، از ديرباز موجب آزردگي انسان بوده و او را به تفکر دربارۀ اين موضوع و ارتباط آن با وجود خداوند واداشته است. پرسش اين است که اگر جهان داراي آفريننده‌اي با صفاتي همچون قدرت مطلق، علم مطلق و خيرخواه محض است، چگونه وجود شرور را اراده مي‌کند؟ آيا او از وجود شرور در دنيا و زندگي همراه با رنج و سختي موجودات بي‌خبر است؟ يا قدرتِ آفرينش جهاني خالي از شرور را ندارد؟ يا با وجود داشتن آگاهي و قدرت مطلق، به خاطر نداشتن خيرخواهي، شرور را ايجاد کرده است؟ در اين نوشتار، با دادن پاسخ منفي به سه پرسش اخير، دلايل وجود شرور در آفرينش جهان، با تکيه بر آرا و ديدگاه فخررازي تبيين مي‌شود.

يكى از مباحث پيچيدۀ كلامى و حديثى، موضوع رجعت است. رجعت از وقايعى است كه پس از ظهور حضرت حجتM و تشكيل حكومت شريفۀ وى اتفاق مى‏افتد و بنابر احاديث صحيح و ادعيۀ مأثور، مؤمنان خالص و كفار محض براي پاداش و عذاب دنيوى برانگيخته مى‏شوند. دربارۀ مدت و كيفيت اين واقعه و افراد محشور در آن اختلاف است. هدف از پژوهش پيش‌رو، نقد و بررسي مسئلۀ رجعت از ديدگاه متأخران و پاسخ به شبهاتي است که دراين‌باره وارد شده است. اين نوشتار، نخست درپي اثبات رجعت با ارائۀ دلايل عقلي است؛ سپس به بررسي عقلي ديدگاه‌هاي مربوط به مادي يا مثالي بودن بدن هنگام رجعت و دلايل آنها مي‌پردازد.

از موضوعات مهم در اديان خدامحور، ايمان به خداوند است. اين موضوع داراي ابعاد گوناگوني همچون چيستي ايمان، مراتب ايمان و اسباب ايمان است. همچنين اين مقوله با رويکردهاي مختلفي همچون رويکرد فلسفي، عرفاني، کلامي و وحياني قابل بررسي است. يکي از شاخه‌هاي اين موضوع، آثار درجات مختلف ايمان به خداست. پژوهش پيش‌رو، با رويکرد قرآني و روايي، ابعاد و آثار سه‌گانة بينشي، گرايشي و کنشيِ ايمان را بررسي کرده و به اين نتيجه رسيده است که ايمان به خداوند، باعث عمق‌بخشي بينش و معرفت مؤمن نسبت به حقايق عالم خواهد شد؛ يعني مؤمن درک خواهد کرد که او و همة عالم، عين تعلق و وابستگي به خداوند است. افزون‌براين، ايمان باعث شکوفايي و برآوردن گرايش‌ها و اميال اصيل انسان شده، کنش‌ها و خلقيات مؤمن را متحول مي‌کند؛ يعني سبب بروز ملکات و فضايل اخلاقي در مؤمن خواهد شد تا جايي‌که خليفگي خداوند در او تجلي مي‌يابد. هدف اين نوشتار، واکاوي موشکافانه درباره موضوعات مربوط به ايمان است.

بحث کلام الهي، پيشينه‌اي به بلنداي تاريخ اديان و بشريت دارد. در اسلام نيز متکلمان، کلام حق را به‌عنوان يکي از صفات او واکاوي کرده‌اند. اما اين بررسي در نظام فلسفي ملاصدرا، عميق‌تر شده و صبغۀ وجودي يافته است. ملاصدرا، از سويي، نگاهي معرفت‌شناسانه به هستي دارد و از سوي ديگر، نگاهي هستي‌شناسانه به معارف الهي دارد. به سخن ديگر، او ميان هستي و هدايت‌هاي الهي جدايي نمي‌بيند. از ديدگاه صدرا عالم و مراتب آن، سراسر دلالت و آيه و به‌مثابه الفاظ انباشته از معنا هستند. اين مقاله، ضمن تبيين حقيقت کلام الهي و کيفيت ادراک آن، به جوانب مختلف مسئله پرداخته و اقسام کلام الهي را از ديدگاه حکمت متعاليه بررسي مي‌کند و حقيقت وجودي قرآن را به‌عنوان وجهه‌اي از کلام الهي در عالم دنيا مورد واکاوي قرار مي‌دهد. همچنين بررسي رابطة کلام الهي و نحوة وجودي انسان و ارتقاي وجودي او نيز از مباحث پيش‌رو در اين نوشتار است.