جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هانری کُربَن برجسته‌ترین مفسر غربی حکمت معنوی و فلسفه اسلامی بود که به سبب آشنایی با علامه طباطبایی به حقایق قابل توجهی در مکتب تشیع دست یافت. وی با نگاه پدیدارشناسانه به بررسی مؤلفه‌ها و عناصر بنیادین شیعه و حکمت معنوی پرداخت و تشخیص داد که مسأله امامت و مهدویت، بنیاد اصلی مذهب شیعه است. او معتقد بود نمی‌توان برای تشیع، عرفان و حکمت معنوی ارزش قائل شد، و در عین حال، مسئله امامت و ولایت امام را که سر انجام به امام زمان. ختم می‌گردد، نادیده گرفت، وی فلسفه غیبت و ظهور امام زمان. را در شایستگی و ناشایستگی افراد و معرفت آنها می‌دانست. در این مقاله با بررسی آثار هانری کُربَن، با استفاده از روش تحلیل محتوا نظرات وی درباره فلسفه شیعی و مهدویت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی پدیدار شناختی آثار هانری کُربَن با استفاده از روش تحلیل محتوا نشان داد؛ در نزد وی تنها دین بر حق دین اسلام است و در میان مذاهب اسلامی تنها تشیع می‌تواند به عنوان نسخه نهایی و مذهب جهانی مورد پذیرش عام قرار گیرد، چون تنها در سایه آموزه‌های حقیقی تشیع می‌توان ارتباط میان جهان آخرت و دنیا را حفظ کرد، چرا که در این مذهب حضور امام به عنوان واسطه فیض و حلقه اتصال بین جهان دنیوی و اخروی حفظ می‌شود.

زین الدین بیاضی از عالمان برجسته شیعه در قرن نهم هجری است. وی با استفاده از علومی که در آنها از اساتید فن محسوب می‌شد، توانست در علم کلام آثار ارزشمندی تدوین کند. او برای عقل جایگاه ویژه‌ای قائل است، و به صورت گسترده از استدلال‌های عقلی بهره می‌برد. گرچه از ادله سمعی نیز غافل نبوده و در جای خود از این طریق معرفت‌زا نیز استفاده می‌کند. همین رویکرد و روش باعث پدید آمدن آثار کلامی ناب از ایشان با رنگ و بوی عقل و در عین حال برخوردار از میراث منقول شد.

فیلسوف دین معاصر، ویلیام لئونارد راو، با تلفیق سه قرائت ممکن از شرور قرینه‌ای، سال‌ها کوشید تا روایت تازه‌ای از مسئله‌ی قرینه‌ای شر ارائه دهد. ادعای او این است که شرور گزاف بسیاری، در جهان رخ می‌دهند که اگر خدای ادیان ابراهیمی وجود می‌داشت می‌توانست از آن جلوگیری کند. راو در استدلال الحادی خود شرور بی‌وجه را قرینه‌ای برای نامحتمل بودن وجود خدای ادیان ابراهیمی قرار می‌دهد. راو پس از مواجهه با منتقدانی چون ریشنباخ، ویکسترا و پلنتینگا، به بازسازی استدلال قرینه‌ای خود برمبنای شر بی‌وجه پرداخت و سعی کرد با بکارگیری قضیه احتمالات بیز، مدعای خود را ثابت کند.

سلوک تقوایی، یکی از روش‎های کسب معرفت دینی است. بیش‎ترین کارکرد این روش در دست‎یابی به معرفت شهودی است که مورد توجه ویژه متصوفه و اهل عرفان بوده است، اما فلاسفه، متکلمان و دیگر عالمان اسلامی نیز متناسب با مباحث معرفتی خود به آن توجه کرده‎اند. فلاسفه اسلامی در معرفةالنفس فلسفی درباره این روش تحقیقات ارزنده‎ای دارند. برخی از متکلمان اسلامی نیز در مقدمه آثار و مباحث کلامی خود، ابزارها و راه‎های شناخت را بررسی کرده و روش مفید در علم کلام را تبیین کرده‎اند. از آن‎جا که روش سلوک تقوایی در برخی از آیات و روایات نیز مطرح شده است، روش مزبور توجه مفسران قرآن کریم و شارحان روایات را نیز به خود جلب کرده است. در نوشتار حاضر این روش از منظر عقل و آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته و آراء شماری از متفکران مطرح در این‎باره نقل و ارزیابی شده است

‏خداوند در آیه 125 سوره نحل، از پیامبر6 می‌خواهد که برای دعوت به اسلام، از سه شیوه استفاده کند: حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن. برخی این سه شیوه را منطبق با سه گونه استدال رایج در منطق (برهان، خطابه و جدل) دانسته‌اند؛ لکن بین آنها تفاوت‌هایی وجود دارد. حکمت در قرآن، سخن محکم و خلل‎ناپذیرِ مشتمل بر خیر و سعادت انسان بوده و قلمرو آن، حکمت نظری و عملی را شامل می‏شود؛ اعم از اینکه مفید یقین منطقی باشد یا نباشد، لکن در برهان مصطلح در منطق، یقین بالمعنی الاخص شرط شده است. مراد از موعظه حسنه، گفتار یا رفتاری است که مشوق دیگران به التزام عملی به دین و آیین حق است. بر این اساس، دعوت قرآنی در عین حِکمی بودن، مصداق دعوت با روش موعظه حسنه نیز است، بنابراین با خطابه رایج در منطق متفاوت خواهد بود. هدف از جدل منطقی، غلبه بر خصم است لکن هدف از «جدال احسن»، روشن شدن حقیقت و هدایت طرف مقابل است. نکته‌ی دیگر، شیوه‌ی بکارگیری روش‌های سه‌گانه قرآنی است. نقش جدال احسن در دعوت به آیین اسلام، ثانوی و در برابر معاندان است، و میان حکمت و موعظه حسنه- با لحاظ مقام نبوت و دعوت پیامبرانه- نسبت تلازم برقرار است.

برهان صدیقین از مهم‌ترین و موثق‌ترین براهین اثبات واجب تعالی است، لذا حکمای اسلامی به دنبال ارائه تقریرهای محکم‌تر و روشن‌تر از آن تلاش‌های فراوانی داشته‌اند. فیض کاشانی و مدرس زنوزی نیز در این مسیر با بهره‌گیری از مقدمات و مبانی خاصی ورود نموده و تقریرهایی ارائه کرده‌اند. تحقیق پیشرو با بررسی آثار این دو اندیشمند به عنوان دو تن از پیروان تأثیرگذار حکمت متعالیه، به دنبال فهم و بیان تقریرهای آنان از برهان صدیقین بوده است تا در ضمن نقدی مختصر، با تطبیق آنها بر یکدیگر، مختصات و امتیازات آنها را ارائه کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد فیض کاشانی از سه اصل اصالت وجود، امکان فقری وجود معلول و امتناع دور و تسلسل به تقریر برهان می‌پردازد، در حالی که مدرس زنوزی اصالت وجود، تشکیک در وجود و فقر وجودی ماسوی الله را مبانی تقریر خود قرار داده است. از جمله اختلافات تقریرهای دو اندیشمند، بهره‌گیری فیض از روش تقسیم وجود، و استفاده مدرس زنوزی از روش تردید است.