جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله «­تأویل قرآن­» به‌عنوان یکی از مسائل علوم قرآنی، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چراکه نقشی زیربنایی در بهره‌گیری از معارف قرآن کریم ایفا می‌کند. هدف این مطالعه، ارزیابی گستره تاویل از دیدگاه معتزله و شیعه است که به روش کتابخانه‌ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن سامان یافته است. یافته‌های تحقیق حاکی از این است که در نگاه شیعه، عقل در کنار دیگر منابع، نه حاکم مطلق و نه محکوم مطلق اسـت. همچنین در مذهب معتزله، عقل‌گرایی مهمترین مبنا به شمار می‌رود و آن را بر همه انواع نقل، حاکم می‌کنند. از منظر روایات مسلّم شیعی، قرآن دارای سطوح مختلفـی از معـانی اسـت کـه بـه پاره‌ای از این سطوح، بطون می‌گویند و مرحله عالی فهـم عمیـق قـرآن، کـه شـامل بطون نیز می‌شود، به معصوم اختصاص دارد؛ ولی معتزلیان غالباً به وجـود بطـن بـرای آیات اعتقاد ندارند. نگرش شیعه با معتزله در مسائل دیگری مانند: سرانجام مـؤمن مرتکـب گنـاه کبیـره، تفسیر آیات شفاعت، برتری پیامبران بر فرشتگان، مسئله بداء، رجعت، عصمت، وفای به وعیدهای موجود در قرآن و ... متفاوت است.

در باب خلقت جهان، از دیرباز دو نظریه وجود داشته است: «ثبات انواع» و «تَبَدُّل» یا «تکامل انواع». «ثبات انواع» به‌معنای خلقت جداگانه هر یک از انواع است و «تبدل انواع» یعنی ایجاد انواع موجودات در اثر تکامل گونه‌های قبل از خود. نظریه تکامل انواع دارای قدمت بسیاری است؛ اما با طرح فرضیه تکامل چارلز داروین، در قرن نوزدهم میلادی، به‌شکل گسترده‌ای مطرح گردید. در این میان، مکاتب مختلف با استفاده از فضای فکری و سیاسی حاکم، از نظریه داروین در راستای اهداف خود سوء استفاده کردند. مکاتب مادی‌گرا نیز با مغالطه و تحریف نظریه داروین، تلاش داشتند آن را تاییدی بر خداناباوری تلقی کنند. از سوی دیگر، ارائه تبیینی واقعی از نظریه تکامل بر مبنای نگاه طراح اصلی آن، امری ضروری بوده و بر این اساس، نقد‌های گوناگونی بر این نظریه و تقریرهای موجود از آن وارد شده است. در این میان، شهید آیت‌الله مرتضی مطهری(ره) با ژرف‌نگری خاص خود به‌شکل مبتکرانه و راهگشا، مغالطه داروینیست‌ها را افشا کرده و نشان داده است که نظریه تکامل به اعتقاد داروین، بدون وجود یک عامل ماوراء طبیعی، که داروین از آن با عنوان «نفخه الهی» و «قوه فعاله ماوراء طبیعی» نام می‌برد، قابل تبیین نیست. این پژوهش توسعه‌ای، با روش توصیفی و تحلیلی، با تبیین دیدگاه داروین، زمینه‌ها و پیامدهای تحریف آن را بررسی و با استناد مستقیم به آثار داروین نشان می‌دهد که نظریه داروین، با داروینیسم الحادی رایج تعارض مبنایی دارد.

یکی از مسائل مورد نیاز هر مسلمانی که باید به آن آگاهی داشته باشد، احکام وطن است؛ زیرا وطن موضوع مباحثی از جمله: اتمام و قصر نماز، وجوب و عدم وجوب روزه و بخشی از فروعات فقهی حج و... است. با توجه به پیشرفت روزافزون بشریت و گسترش روابط، اهمیت هرچه بیشتر آگاهی به این مسئله مشخص می­شود؛ اما آگاهی از احکام وطن و عمل به آنها، در گرو این است که مکلف با ماهیت وطن و اقسام آن آشنایی داشته باشد. در این مقاله، که به روش کتابخانه­ای نوشته شده است، تلاش کرده­ایم اقسام وطن (عرفی و شرعی) در فقه را بررسی کرده و ادله و شروط هر کدام را مطرح کنیم.

از جمله ادله «غناء»، روایاتی است که در آنها، «قول زور» به «غناء» تطبیق شده است. از حیث مفهومی، «غناء» به صوتی گفته می­شود که دارای خصوصیت «طَرَب» است و محتوا در آن دخالتی ندارد؛ اما نفس تعبیر به «قول» در روایات مربوطه، این احتمال را تقویت می‌کند که مراد از آن، «غناء» در ضمن کلام باطل است. پژوهش حاضر با تکیه بر منابع فقهی ـ اصولی و برگرفته از روش تحلیلی اثبات کرده است که این نوع از استظهار صحیح نیست؛ چراکه «قول زور» به‌معنی کلام دارای تمایل است که با اطلاق خود، تمایل از حیث کیفیت صوت را شامل می­شود. همچنین صدور غالب این دسته از روایات در مقام رد شبهه انتساب حکم جواز غناء به نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) مؤید مطلوبی بر عدم اراده «غناء» در ضمن کلام باطل است. بنابراین، نگارنده به این نتیجه رسیده که محتوای کلام در باب «غناء» داخل نیست

ضرورت پیش‌فرض در فهم متن، امری غیر قابل انکار است. پیش‌فرض‌هایی که در فهم صحیح از نیت مؤلف یاری‌رسان بوده و معنایی غیر از مراد مؤلف را بر متن تحمیل نکند، مورد پذیرش و قابل بهره‌گیری است. برخی چون گادامر به‌دلیل واقعه‌انگاری فهم، نقش زیادی برای پیش‌فرض در فهم قائل هستند؛ تا آنجا که معنای نهایی برای متن را ممکن نمی‌داند. از نظر او حتی مؤلف، یک فهم‌کننده متن است و یکی از نتایج پذیرش این نظر، وجود نسبیت در فهم خواهد بود. اما آیت‌الله سبحانی با دسته‌بندی پیش‌فرض‌ها، فقط نقش پیش‌فرض‌های مشترک را در فهم پذیرفته است. به‌دلیل اثرات زیانبار هرمنوتیک گادامری بر فهم، به‌ویژه در فهم متون مقدس، این نظر، نقدهایی را به‌دنبال داشته است مانند: انتحار این نظر به دست خویش، ایجاد تسلسل در پذیرش بی‌حد و مرز نقش پیش‌فرض‌ها، عدم امکان ارزیابی فهم‌ها و تشخیص فهم سره از ناسره. با این‌حال، وجود فهم یکسان از متون در تمامی اعصار به‌ویژه فهم صحیح و مشترک بین مخاطبان از متون مقدس، نشانگر نقض این نظر است و به‌طور کلی هدف از تفسیر و فهم یک متن، رسیدن به نیت مؤلف است، نه آنچه در عصر و زمان مفسر از متن، قابل فهم است.

عیون اخبار الرضا یکی از کتاب‌های شیخ صدوق است که در دو جلد سامان یافته و دکتر مستفید به ترجمه و شرح جلد اول آن پرداخته‌ است. این وجیزه با هدف معرفی و بررسی فعالیت­های محتوایی و فقه الحدیثی استفاده‌شده توسط مستفید، به کنکاش بر ترجمه جلد اول عیون اخبار الرضا پرداخته و هر یک از مواردی که وی در ترجمه خود از آن استفاده کرده را به روش تحلیلی به‌طور مختصر بررسی و گزارش می­کند. بر این اساس، می‌توان به تبیین واژگان دشوار و مجمل، توضیح و تفسیر حدیث در مواردی که حدیث مجمل بیان شده و یا شبهه‌ای در آن نهفته است، جرح و تعدیل برخی راویان و بیان مصادیق اشاره کرد. همچنین نکات ادبی و مباحث تاریخی را به اقتضای نیاز بحث بیان کرده‌ و در موارد دیگر، به استناددهی مضمون روایات با آیات قرآن پرداخته و یا روایات را در کتب دیگر مورد بررسی قرار می­دهد.