جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نشوز، یکی از مباحث مهم خانواده است که آگاهی از معنا، آثار حقوقی و ضمانت اجرا در آثار حقوقی آن از منظر شریعت، نقش مهمی در پیش‌گیری از فروپاشی نظام خانواده و تقویت پایه‌های آن دارد. با توجه به اهمیت ترجمه به عنوان خلاصة تفسیر در انتقال معانی و مقاصد پیام الهی به مخاطبین گسترده به‌ویژه فارسی زبانان، ترجمة نادرست نشوز زن و مرد، زمینة برخی اعتراضات را به ساحت دین هموار می‌نماید؛ آن گونه که ترجمة دقیق آن، نقش مهمی در درک پیام الهی و پی‌ریزی پایه‌های نظام خانواده بر مؤلفه‌های انس، محبت و کاهش مسئولیت‌گریزی و کج‌تابی زوجین در ادای حقوق و تکالیف همسری دارد. این نوشتار کوششی است در بررسی ترجمه‌های معاصر فارسی قرآن کریم و نقش خطیر آن در انتقال معنای نشوز زن و مرد به مخاطبین فراگیر فارسی زبان که با بهره‌گیری از روش تحلیلی توصیفی، به تبیین روش‌ها و سبک‌های ترجمه‌های معاصر فارسی در معناشناسی نشوز در آیة 34 و 128 سورة نساء پرداخته است. عدم جداسازی متن ترجمه از افزوده‌های تفسیری، دخالت باورها و پیش‌فرض‌های غیر ضروری، بی‌توجهی به بافت و سیاق آیه، رعایت نکردن علائم نگارشی و سجاوندی، یکسان نبودن ترجمة نشوز، عدم سلاست و روانی و توجه نکردن به اشتقاق و ریشه‌یابی نشوز را می‌توان به عنوان مهم‌ترین آسیب‌های برخی ترجمه‌های معاصر معرفی نمود.

عقد ازدواج، حقوق و تکالیفی را برای همسران به وجود می‌آورد که سرپیچی هر یک از انجام آن تکالیف و ادای حقوق دیگری نشوز نامیده می‌شود. از آنجا که پدیدة نشوز چه از سوی مرد و چه از سوی زن، آثار زیان‌باری را متوجه خانواده کرده و پایه‌های آن را متزلزل می‌سازد، متون دینی راهکارهای متعددی جهت پیش‌گیری و کاهش آسیب‌های مخرّب آن توصیه کرده‌اند. هدف از نگارش این مقاله، ارائه راه­کارهای عملی برای مقابله با پدیده نشوز همسران با استفاده از قرآن، روایات، کتب فقهی، تفسیری و حقوقی است. این راه­ها برای جلوگیری از طلاق و فروپاشی نظام خانواده به زن و مرد پیشنهاد می­شود و همسران در به­کارگیری آن‌ها الزامی ندارند. راه­های مقابله با نشوز زن به ترتیب عبارت است از موعظه، هجر و قهر کردن و در مرحله آخر ضربی­که آسیب‌زننده نباشد و وی را متنبه و هوشیار سازد. اگر مرد همسرش را اذیت کند یا نفقه او را نپردازد، زن می­تواند ابتدا او را موعظه کند و در صورت تأثیر نداشتن برای احقاق حق خود به دادگاه مراجعه کند و دادگاه مرد را به ادای حقوق ملزم کرده یا حکم طلاق را صادر نماید.

در تعالیم دین اسلام برای تنظیم روابط میان همسران حقوق و تکالیفی مقرر شده است که برخی از آن­ها الزامی، و اطاعت از آن­ها بر هر یک از زوجین واجب است به همین دلیل سرپیچی از این وظایف نشوز و حرام دانسته شده است. بنابراین نافرمانی از هر یک از این تکالیف الزامی(بدون هیچ عذر عقلی و شرعی) سببی برای تحقق نشوز است. سؤال اصلی پژوهش این است که ماهیت نشوز و اسباب آن از دیدگاه فقه و حقوق کدامند؟ هدف اساسی در این تحقیق، تعیین قلمرو نشوز و زمینه‌سازی جهت اصلاح قوانین مدنی در مورد نشوز همسران است. از آنجا که نشوز به معنای ترک وظایف الزامی عملی مشترک میان همسران است، این مقاله اسباب نشوز را در هر یک از زوجین به شیوه توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار داده است. اسباب نشوز نسبت به زوج عبارتند از: ترک حقوق جنسی زوجه، سرپیچی از حق قَسم، ترک انفاق و ترک حسن معاشرت و اسباب نشوز زوجه عدم رعایت حقوق زناشویی، خروج از منزل بدون اجازه شوهر و ترک حسن معاشرت مختلف است.

شریعت مقدس اسلام در راستای تحکیم بنیان خانواده تکالیفی را برای همسران وضع نموده که ترک این وظایف، نشوز نام دارد و احکام و آثاری بر آن مترتب می‌شود؛ البته گاهی همسران در پی عواملی اجازه دارند وظایف خویش را نسبت به دیگری انجام ندهند. در این صورت نشوز محقق نشده و احکام و آثار آن نیز برداشته می‌شود. این موارد ویژه را «موانع و استثنائات نشوز» نامیده‌اند. بسیاری از اختلافات همسران بدان سبب است که به حقوق و وظایف شرعی و قانونی خویش آگاهی ندارند و از سوی دیگر، منابع فقهی نیز بعضی از «موانع نشوز» را به صراحت بیان نکرده‌اند؛ بنابراین بررسی مواردی که امکان دارد جزو استثنائات نشوز باشد، ضروری به نظر می‌رسد. ترک وظایف همسران در برابر یکدیگر، ممکن است به عواملی مانند عذر شرعی یا عرفی و گرفتن حقی مثل مهریه و نفقه بازگردد. در این مقاله ابتدا، به برخی وظایف همسران نسبت به یکدیگر اشاره شده وسپس به بررسی موانع و استثنائات تحقق نشوز زن و مرد از دیدگاه فقهی پرداخته شده است. در نهایت ثابت می‌شود که اگر ترک وظایف همسران به علت عذر شرعی یا عذر عرفی یا احیای حق باشد، در بعضی موارد به نشوز نمی‌انجامد. نوآوری مهم این تحقیق آن است که نشوز برای مردان نیز اثبات شده است که در کتاب‌های فقهی بررسی نشده است و استنباط نویسنده می‌باشد.

خشونت خانگی علیه زنان در تاریخ زندگی بشر، امری دیرینه و جهانی بوده است که سازمان‌های بین‌المللی همواره در جهت رفع آن کوشیده‌اند. با وجود آنکه متون اسلامی پدیده خشونت در روابط اجتماعی را کانون توجه قرار داده و معمولا آن را به شدت زشت شمرده و منع کرده‌اند، اما در جوامع اسلامی هنوز شاهد این پدیده به‌خصوص در مسأله خانواده هستیم. به نظر می‌رسد بحث برانگیزترین این مسائل، جواز خشونت فیزیکی علیه زنان برای شوهر در شرایط خاص در آیه 34 سوره نساء است که در آن تعابیری چون «واهجروهن و اضربوهن» آمده است و به نحوی از گونه‌های غیرکلامی و رفتاری خشونت علیه زن به‌شمار می‌روند. این مسأله نه تنها موجب آرای متفاوتی در میان اندیشمندان مسلمان شده، بلکه موجب نگرش منفی نسبت به مسلمانان و ایجاد اسلام هراسی در جهان گردیده است. این جستار بر آن است تا با رویکردی تحلیلی، دیدگاه اندیشمندان اسلامی در پدیدة خشونت خانگی در آیة نشوز را بررسی نماید و به شبهات پیرامون آن پاسخ دهد. از منظر اندیشمندان مسلمان، این تنبیه با توجه به شرایط و محدودیت‌هایی که در آیه برای آن مطرح گردیده است، خشونت رفتاری به شمار نمی‌آید و به عنوان آخرین گام اصلاح زنان ناشزه آمده است که قصد اصلاح، این تنبیه را از حالت تعرض، تندی و خشونت خارج می‌نماید.