جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیض کاشانی از متکلمان نامی شیعه در قرن یازدهم است و در زمینه اعتقادات دینی آثار گوناگونی دارد. روش کلامی او ترکیبی از نقل وحیانی، عقل فلسفی، و شهود عرفانی است. وی معتقد است که عقل نسبت به فهم برخی از معارف مستقل است و بین معارفی که حکمای نخستین بیان کرده‌اند و آنچه را که شرع بیان کرده، منافاتی وجود ندارد. آیات و روایات نقش ویژه‌ای در مباحث کلامی ایشان دارند تا آنجا که برخی از آثار کلامی او استنباط شده از آیات و روایات است. ایشان برخی از باورهای مربوط به معاد- مانند فرشته منکر، صحیفه اعمال، میزان و شهادت اعضای انسان- را به صورت حِکمی و عقلی تبیین نموده است. وی فرقه صوفیه را سخت مورد نکوهش قرار داده، و مردم را نسبت به اعتقادات و رفتارهای ناشایست آنان برحذر کرده است

بحث درباره علم امام به زمان و چگونگی ارتحال یا شهادت خود، از فروع مسئله گستره علم امام است. این مسئله را می‌توان از منظر عقلی و نقلی بررسی کرد. از مجموع روایات عام و خاص درباره گستره علم امام به دست می‌آید که امامان اهل بیت: به زمان و چگونگی ارتحال یا شهادت خود آگاه بودند. در این‌جا این پرسش یا اشکال مطرح می‌شود که چرا آنان تن به شهادت داده و به حفظ جان خود که عقلاً و شرعاً واجب است، اقدام نکرده‌اند؟ آیا این مطلب با عصمت امام ناسازگار نیست؟ مقاله حاضر به بررسی این مسئله پرداخته و پس از نقل و بررسی روایات مربوط به علم امام به زمان ارتحال یا شهادت خود، پاسخ‌هایی را که عالمان شیعه به پرسش یا اشکال مزبور داده‌اند و برخی از آن‌ها در بعضی از روایات نیز بیان شده است، گزارش و تحقیق کرده است.

این مقاله درصدد بیان کارکرد‎های وحی و نقش محتوای وحیانی دین در تکامل اخلاقی انسان است. این نقش گاهی در قالب معرفت شناسانه و گاهی در قالب روان شناسانه نمایان می‌شود، و گاهی نیز به صورت غیر مستقیم و در قالب معرفی الگوهای عملی و انسان‎های تربیت یافته در سایه وحی در تکامل اخلاقی انسان مؤثر است. وحی یکی از منابع اصلی در معرفت دهی به انسان در زمینه ارزش‎های اخلاقی و ضد ارزش‎ها و شناساندن عوامل و زمینه‌های رشد اخلاقی و موانع سقوط اخلاقی است. تعالیم وحیانی همچنین زمینه بهره برداری بهتر از قوای انسان در راستای اخلاقی زیستن را برای انسان‎ها فراهم می‌کند. پشتوانه عمل به فرامین اخلاقی از دیگر کارکردهای وحی است که در قالب ایمان و اعتقادات ایجاد می‎شود. یک نظام جامع اخلاقی بدون ارائه الگوی عملی، نظامی ناقص و کم أثر خواهد بود. وحی در این زمینه نیز به تکامل اخلاقی انسان کمک می‎کند.

اصلی ترین منبع معارف دینی در اسلام، قرآن کریم است، و یکی از مسائل مهم در باره قرآن، بحث از گستره معرفت بخشی، و تبیین زوایای پیدا و پنهان آن است؛ چه آنکه روشنی بخشی در این بحث گامی مؤثر در شبهه زدایی نسبت به این مائده آسمانی است. نوشتار پیش رو به بررسی گستره معرفت‌بخشی قرآن کریم با محوریت آیه 85 سوره نحل به عنوان یکی از مهم‌ترین آیات در این زمینه، پرداخته است. پژوهش حاضر، با استناد به مدلول روایات و قرائن موجود، نشان می‌دهد که منظور از این آیه، معرفت‌بخشی تام مجموعه ظاهر و باطن قرآن کریم است و تقیید آن به مسائل مربوط به هدایت در معنای خاص آن، ناصواب است

شبهه ارادی بودن اراده، یکی از قدیمی‌ترین شبهاتی است که در بحث جبر و اختیار مطرح شده است. این شبهه که متفاوت از شبهه «ضرورت علّی» است، با تأکید بر محوریت اراده در تحقّق افعال اختیاری انسان، چگونگی ارادی و اختیاری بودن ملاک فعل اختیاری را به چالش می‌کشد. از دیرباز پاسخ‌های متنوّعی به این شبهه داده شده است. میرداماد از نخستین متفکرانی است که با اعتباری دانستن سلسله اراده‌ها به آن پاسخ داده است. متفکرانِ پس از ایشان، پاسخ وی را مورد بررسی و نقد قرار داه و آن را نادرست دانسته‌اند. در نوشتار پیش رو، پس از تبیین شبهه، پاسخ میر داماد و نقدهای آن نقل و بررسی شده است

یکی از مبانی بنیادین استیون هاوکینگ در حوزه­ی معرفت شناسی نظریه­ی «رئالیسم مدل محور» است. هاوکینگ با تأثر از اصل عدم قطعیت در فیزیک جدید و همچنین نگرش­های ایده­آلیستی حاکم بر آن به نوعی «رئالسیم» و «واقع­گرایی» وابسته به مدل معتقد شده است که آن را وجه جمعی بین رئالیسم و ایده آلیسم می‌داند. طبق این مبنا هرگز شناخت جهان بدون مدل امکان­پذیر نبوده، و هر کسی از دریچه‌ی یک مدل به جهان می­نگرد. این مدل­ها هیچ­کدام به تنهایی تمام جهان را پوشش نداده، و هیچ­کدام واقعی­تر از دیگری نیستند. از آنجا که این مسئله زیربنای تفکرات خداناباورانه­ی هاوکینگ را تشکیل می­دهد نقد و ارزیابی آن ضروری است. تحقیق پیش رو ضمن توصیف این دیدگاه، و استخراج عوامل گرایش هاوکینگ به آن، دیدگاه فوق را به بوته نقد گذارده است. به نظر می­رسد مبنای «رئالیسم مدل محور» در حقیقت همان «ایده­آلیسم» است که با نقاب «رئالیسم» طرح شده، علاوه بر این­که دچار دور بوده، و با سایر مبانی هاوکینگ نیز ناسازگار است.