جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فمینیسم در نگاه کلی نظریه­ای است که به دنبال برابری زنان و مردان می­باشد. فمنیسیم، در طول سه دوره­ای که پشت سر گذاشته، دستخوش تغییرات فراوانی شده و انواع گوناگونی به خود دیده است نظیر فمینیسم لیبرال، فمینیسم مارکسیسم، فمینیسم رادیکال، فمینیسم سوسیال و فمینیسم پست-مدرن تا فمینیسم اسلامی. نوشتار حاضر مسئله مادری را در فمینیسم رادیکال مورد بررسی قرار می­دهد و سپس براساس نظرات برخی حکمای معاصر مسلمان به نقد و بررسی مؤلفه­های آن می­پردازد. فمینیست­های رادیکال با مسائلی همچون ازدواج، تولیدمثل و مادری و به­طور­کلی خانواده به شدت مقابله می­کنند. آنها ازدواج را مساوی با فحشا دانسته و مادری را سدی بزرگ بر سر راه زنان می­دانند که هدف آن سرکوب زنان است. در بستر فکر اسلامی معاصر نیز اندیشمندانی نظیر علامه طباطبایی (ره)، شهید مطهری (ره) و آیت­الله جوادی آملی و برخی دیگر، نگاهی متفاوت به موضوع خانواده به­ویژه مسئله مادری داشته­اند که به آن خواهیم پرداخت. علی­رغم فمینیست­های رادیکال که مادری را مانعی بر سر راه سعادت زنان می­دانند، اسلام و حکمای مسلمان، به­طور کلی مادری را به منزله پلی می­دانند که می­تواند زن را به مقامات عالی معنوی برساند. به­عبارتی، یکی از راه­های دستیابی به سعادت دنیا و آخرت از مسیر رابطه مادر با فرزندش حاصل می­شود. در این راستا مقایسه آراء و دیدگاه­های گوناگون، ما را به فهم عمیق­تر و متفاوتی از مسئله مادری و فرزندآوری خواهد رساند.

به فضل و عنایت پرورگار متعال و همکاری و همیاری فرهیختگان و اندیشمندان اهل قلم، شماره دوم فصـلنامه علمی تخصصی عقل و دین به زیور طبع آراسته می‌گردد. در این شماره، علاوه بر درج و نشر مقالات تخصصی در حـوزه عقـل و دیـن، مصـاحبـه‌ای نیـز با یـکـی از فرزانگان و اندیشه‌وران علوم عقلی و نقلی معاصر، حضرت آیت الله سید رضی شیرازی از سوی این جانب به عمل آمده است. نگارنده با هدایت و راهنمایی حضرت آیت الله والد و استاد عظیم الشأنم، از سال 1374 با شخصیت والای علمی و معنوی و اخلاقی حضرت آیت الله شیرازی آشنا شد و بنا به سفارش و فرمایش مطاع معظم له در حلقه درس وی حضور فعال و منظم پیدا کرد.

در بررسی تحولات دین داری در جامعه امروز، در نظر گرفتن صرف کمیت دینداران، گمراه کننده خواهد بود. در این راستا باید به تحولات کیفی دین داری نیز توجه نمود. برای بررسی کیفیت دین داری، نگاه پارادایمی یکی از بهترین طرق است. می‌توان سه پارادایم دین داری را از هم تمییز داد: پارادایم سنتی، پارادایم مدرن و پارادایم سوبژکتیو. در پارادایم سنتی، وظیفه مداری، حرف اول را می‌زند و دین، یک تکلیف و یک اتوریته تمام عیار است که باید در برابر آن تسلیم شد. در پارادایم مدرن، دین به عنوان امری دست ساز تفکر جادویی و اسطوره‌ای انسان تلقی می‌شود که در برابر عقلانیت ابزاری سرخم فرود می‌آورد و باید با نگاه پراگماتیستی از برخی منافع آن بهره برد. در پارادایم سوبژکتیو، دین، در خدمت نیازهای برخاسته از خودشیفتگی انسان دیده می‌شود و تبدیل به کالای مصرفی می‌گردد. با نگاهی الهیاتی می‌توان گفت بافت ویژه‌ی دین اسلام، به دلایل روشن به گونه‌ای است که پارادایم‌های مدرن و سوبژکتیو را برنمی‌تابد و سراسر آن ذاتا با تعقل و تعبد گره خورده است.

دین مقدس اسلام بر خلاف همه مذهب‌ها و مسلک‌های اجتماعی موجود و گذشته مصرّاً پیروان خود را به تعقّل و خردورزی دعوت می‌کند و در بسیاری از آیات قرآن کریم به این حقیقت توجه شده است. از نظر قرآن کریم، نیروی عقل و خرد آدمی یکی از سرچشمه‌های علم و آگاهی بشر و نیز یکی از ممیزات واقعی انسان از سایر حیوانات می‌باشد. به همین علت، نقش عمده‌ای در ابعاد گوناگون شناخت حقیقی و در نتیجه رسیدن آدمی به حق و واقعیت دارد. در این مقاله در پی آنیم که پس از روشن شدن معانی عقل، با بهره مندی از آیات قرآنی و روایات به قدر میسور از ارزش این موهبت الهی و کارایی آن سخن بگوییم.

پس از آن که فارابی با تکیه بر جایگاه یک فیلسوف به طرح مسئله وحی پرداخت و در واقع به برخورد فلسفی با وحی رو آورد، بر اساس مبانی فلسفی مشاء طرحی نو در انداخت که پارادایم و چهار چوب کلی آن مورد پذیرش فیلسوفان پس از خودش قرار گرفت. نقش کانونی وحی ابن سینا را برآن داشت تا به عنوان وارث اندیشه‌های فارابی چنین نحوه از مواجهه با مسئله وحی را بپذیرد. اهمیت این نحوه از مواجهه هنگامی روشن‌تر می‌شود که بدانیم برخی از فلاسفه نظیر ابن رشد در زاویه‌ای کاملا معکوس به طرح فلسفه و برهان در دامن وحی پرداختند و کوشیدند تا ضرورت و جایگاه معرفت فلسفی را از دیدگاه وحی به بررسی بنشینند. این چنین بود که ابن سینا با کوله باری از مبانی فلسفی مشاء، می‌کوشد علاوه بر پذیرش عناصری نظیر عقل فعال، عقل مستفاد و قوه متخیله نبی، در راستای تعالی کیفی این دیدگاه به طرح مولفه‌هایی مانند قوه حدس، عقل قدسی و قوه محرکه بپردازد و ضمن بررسی امکان وحی، ضرورت وحی و مسئله معجزه را نیز مورد واکاوی قرار دهد. در همین امتداد، با عدم پذیرش اتحاد عاقل و معقول و تلاش برای باز خوانی مبانی فارابی و هم خوانی دیدگاه او با متن وحی به جرح وتعدیل این نظر می‌پردازد سرانجام سنخ معرفتی وحی رامبتنی بر قوه حدس بر می‌گزیند. طرح بحث تمایز وحی نبوی و تاکید بر موهبتی بودن رابطه وحیانی نبی نیز از نکات برجسته نظرگاه وی است.

علامه حسن بن مطهر حلی فقیه، اصولی، رجال‌شناس، محدث و متکلم مؤثر در تاریخ اندیشة اسلامی است. شهرت وی در این دانشها بر میراث منطقی وی سایه افکنده است. حلی در پژوهشهای منطقی آثار فراوان، بالغ بر بیست اثر، تدوین کرده است. کثرت تألیف اثر منطقی، تبیین می‌طلبد. عوامل گرایش وی به تحقیقات منطقی چیست؟ رقابت کلامی حلی با کسانی چون غزالی، فخررازی، ارموی و کاتبی از سویی، تأثیر ژرف ابن‌سینا و خواجه طوسی بر وی از سوی دیگر او را به منطق‌پژوهی سوق می‌دهد اما تحلیل دیدگاههای منطقی علامه عاملی ژرفتر را نشان‌ می‌دهد: منطق‌پذیری و عقلانیت تفکر کلامی شیعه.

این نوشتار به دنبال این حقیقت است که خلق و خوی انسانی از مفاهیم متواطی ـ که بر همه‌ی مصادیق یکسان حمل شود ـ نیست و نباید انتظار داشت که همه‌ی انسان‌ها به لحاظ اخلاق حمیده و فضایل کریمه و پیراستگی از رذائل قبیحه، مساوی باشند. در حقیقت باید بگوییم: انسان‌ها به دو گروه اخلاقی و غیر اخلاقی تقسیم نمی‌شوند، بلکه در نسبت به اخلاق، یک گروه بیشتر نیستند، ولی این گروه عظیم به لحاظ سلسله‌ی مراتب و درجات از مرتبه‌ی ضعیف‌ترین شروع می‌شود و تا بی‌نهایت ادامه می‌یابد. آن که در مرتبه‌ی بی‌نهایت است، پیامبر گرامی اسلام است. دیگران بر حسب درجات و مراتب خود، سایه نشین طوبای پر بر و بار خلق عظیم اویند.

دانشمندان اسلامی و دانشمندان روان‌شناسی و مکاتب مختلف هر یک دیدگاه خود را درباره انسان و سلامت و بیماری یا نقص و کمال او بیان کرده‌اند. دیدگاه اسلام و روان‌شناسان انسان‌گرا نسبت به انسان و توانایی‌های او مثبت است. با وجود مشترکات دیدگاه اسلام و روان‌شناسی انسان‌گرا می‌توان نکات اختلافی نیز بین نظرات دو مکتب مشاهده کرد. استاد مطهری به عنوان یکی از دانشمندان اسلامی و کارل راجرز به عنوان یک روان‌شناس با دیدگاه انسان‌گرایی و پدیدارشناختی هر کدام دیدگاه خود را درباره ویژگی‌های انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیرکامل ارائه داده‌اند. در این مقاله ابتدا به بررسی دیدگاه استاد مطهری درباره انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیر کامل پرداخته می‌شود و در ادامه دیدگاه کارل راجرز درباره انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیر کامل مورد بررسی قرار می‌گیرد و در پایان بحثی تطبیقی در ارتباط با نکات اشتراک و اختلاف دو دیدگاه نسبت به انسان سالم و کامل و انسان بیمار و غیرکامل خواهیم داشت.

نظریة فطرت که در قرن حاضر به صورت جدّی در محافل و منابع فلسفی مطرح گردیده است، گذشته از اهمیتی که در هستی‌شناسی در باب اثبات وجود خداوند داراست، با بسیاری از دانش‌های انسانی کنش‌های متقابل دارد. این نظریه از دو بعد ادراکات یا دانش‌ها، و تمایلات یا گرایش‌ها قابل بررسی است و از هر دو بعد نسبت به طیفی از شاخه‌های علوم انسانی تاثیر گذار یا تاثیر پذیر است. این نظریه بر دانش‌هایی همچون: هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، روان‌شناسی، فلسفه دین، فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق، فلسفه تاریخ، فلسفه تعلیم و تربیت تاثیر گذار و از دانش‌هایی چون روان‌شناسی، زبان‌شناسی و زیست‌شناسی تاثیر پذیر است. هدف از این مطالعه، تعیین جایگاه مهم نظریه و ضرورت پرداختن به آن می‌باشد.