جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیلسوفان در تفسیر نحوه پیدایش عالم از دیرباز به این باور رسیده‌اند که از یک امر واحد و بسیط به معنای واقعی، جز یک چیز پدید نمی‌آید؛ زیرا صدور کثرت از یک مصدر بسیط، مستلزم تعدد جهات و نشانه ترکیب در ذات آن خواهد بود که با وحدانیت و بساطت خالق جهان منافات دارد. این یکی از مهم‌ترین دلایل فلاسفه بر اثبات قاعده الواحد است که با عنوان «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» بیان می‌شود. برخی از متکلمین مانند غزالی و فخررازی، مفاد این قاعده را موجب محدودیت در قدرت خداوند دانسته‌اند که می‌تواند با کفر برابری کند؛ زیرا براهین دیگری حاکی از قدرت نامحدود و مطلق خداوند است. به همین جهت آنان تلاش کرده‌اند ادله فلاسفه را مخدوش سازند. اما فلاسفه معتقدند این مسئله حاصل برهان است و در عین حال با قدرت مطلق خداوند ناسازگار نمی‌خوانند؛ زیرا مطابق اصل علیت و سنخیت، تمام موجودات با واسطه یا بی واسطه به ذات حق منتسب می‌شوند. به نظر می‌رسد با عنایت به مباحثی مانند بسیط الحقیقه و فقر وجودی ممکنات، و همچنین تعیین مصداق حقیقی صادر اول، ناسازگاری قاعده الواحد با قدرت الهی که مورد ادعای متکلمین است، قابل رفع باشد.

روح القدس یکی از مباحثی است که هم به لحاظ درون دینی در مباحث قرآنی و روایی مورد توجه است و هم به لحاظ برون دینی قابل مقایسه تطبیقی است. در این مقاله، سعی شده است تا ماهیت آن به هر د÷و لحاظ واکاوی شود. در این راستا چهار دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه غالب مفسران این است که روح القدس همان جبرئیل و در واقع از سنخ فرشتگان است. دیدگاه فلسفی نیز روح القدس را همان جبرئیل می‌داند و این دو را با عقل فعال یکسان می‌انگارد. دیدگاه روایات اما، روح القدس را مخلوقی مغایر و بزرگتر از فرشتگان می‌داند. روح القدس در مسیحیت، یکی از اقانیم ثلاثه است که دارای صفات الوهی است. با نقد و بررسی این دیدگاه‌ها به این نتیجه می‌رسیم که روح القدس غیر از جبرئیل و عقل فعال فلسفی است و همچنین، فاقد صفات الوهی است. بلکه مخلوقی بیش نیست که کارش افاضه علمی به انبیاء و تسدید عملی آنان است. و اقسامی دارد که یکی روح القدس مشترک میان اولیا و اوصیاء است و دیگری، مخصوص پیامبر اسلام(ص) و ائمه: می‌باشد.

هیچ فیلسوفی از اندیشیدن درباره‌ی خدا فارغ نبوده است. خواه خدا را بپرستد یا الحاد بورزد. اهمیت و صعوبت مسایل خداشناسی به علت عظمت و علو مکانت و مرتبه خداوند فلاسفه‌ی مسلمان را واداشته تا به قصور عقل اذعان کنند. آنچه ایشان - به ویژه از روزگار ملاصدرا و پس از وی توسط اتباع حکمت متعالیه تا زمان ما- درحیطه‌ی خداشناسی آورده‌اند، وامدار برخی کلمات و سخنان شامخ حضرت علی 7 است. از جمله مباحثی که در بخش الهیات بالمعنی‌الاخص تنها به مدد آموزه‌های نهج البلاغه تا حدودی روشنی یافته عبارت است از مراتب توحید حقیقی و ناب، امکان معرفت خداوند، مراتب معرفت انسان به حق تعالی، نحوه اتصاف خدا به اوصاف کمالیه، مسأله‌ی کلام (تکلم) الهی، مسأله‌ی اراده الهی و قضا و قدر. به نظر می‌رسد تأملات عقلی و فلسفی حکمای الهی همراه با بهره‌مندی و تأثر از کلمات آن حضرت7 توانسته است نتایج خردپسندی را به ارمغان آورد.

این تحقیق، که از نوع تحقیقات کاربردی است، با هدف بررسی روش‌های تربیت عقلانی بر مبنای سخنان حضرت رضا7 انجام شده است، در این تحقیق تلاش شده به روش توصیفی- تحلیلی به این سؤال پاسخ داده شود: روش‌های تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل آن‌ها به روش تحلیل محتوا، این نتایج به دست آمده است: به طور کلی بر مبنای سخنان امام رضا7، روش‌های تربیت عقلانی به دو دسته «روش‌های تربیت عقل نظری» و «روش‌های تربیت عقل عملی» قابل تقسیم‌بندی است. روش‌های تربیت عقل نظری عبارت‌اند از: روش تفکّر(اندیشه ورزی)،روش علم‌آموزی(تعلّم) و روش تجربه‌اندوزی که این‌ها برای تربیت عقل نظری و تحقق نخستین هدف تربیت عقلانی(علم) هستند. ولی روش‌های تربیت عقل عملی عبارت‌اند از: روش تزکیۀ نفس(روش خویشتن پالایی) و روش‌های متناظر با مراحل تزکیۀ نفس که برای تأمین دومین و سومین هدف تربیت عقلانی (ایمان و عمل) به کار می‌روند. مراحل روش تزکیۀ نفس عبارت‌اند از: غفلت‌زدایی (که خود شامل روش‌های ذکر، موعظه و عبرت آموزی است)، توبه، زهد، مراقبه و محاسبه و تقوا.

پرسش از خدا، یکی از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسایل نظام‌های فلسفی و کلامی است. این نوشتار با انتخاب هیوم و لایب‌نیتس از دو نظام فلسفی تجربه‌گرا و عقل‌گرا به بررسی و مقایسه نظرات ایشان درباره خدا پرداخته است. می‌توان گفت هیوم و لایب‌نیتس در این موضوع تقابل جدّی دارند چرا که هیوم بر مبنای نظام تجربه‌باورانه خویش، همان براهینی را که لایب‌نیتس برای اثبات وجود خدا به کار می‌برد، مورد اعتراض و نقّادی قرار می‌دهد. فلسفه لایب‌نیتس، فلسفه‌ای خدامحور است در صورتی که در نظام فلسفی هیوم که معرفت آدمی ریشه در حس و تجربه دارد، جایی برای اعتقاد به خدا که موضوعی فراتجربی است، باقی نمی‌ماند.

بدون شک، پیامبر خاتم(ص) خیرالناس و خیرالبشر و سید و سالار همه انبیاء و رسولان است. آیا بعد از آن حضرت کسی به چنان مقامی رسیده یا نرسیده، و اگر رسیده، کیست؟ مأمون الرشید عباسی مجلس مناظره‌ای با جمعی از محدثان و متکلمان برگزار کرد و با آن‌ها به گفتگو نشست. آن‌ها ابوبکر را خیرالبشر می‌شناختند و مأمون امام علی را این نوشتار، بخشی از آن مناظره طولانی را که بر محور آیه غار است، مورد نقد و بررسی قرار داده و استدلالات مأمون را محکم دانسته و توضیحاتی نیز بر آن افزوده است.