جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"خلاصه صور هیولانی روحانی، مستخلص از عوائق علائق جسمانی شیخ نورالملة و الدین بیمارستانی" از اکابر صوفیه و کمل اولیای تبریز در قرن هفتم بوده است. ملا حشری در روضه اطهار به اشتباه وی را از خلفای میر سید علی همدانی دانسته و او را با نورالدین جعفر بدخشی خلط کرده است.

یکی از نگرشهای کلاسیک و متداول به ادبیات «هنر» شمردن آن است. معنای چنین نگرشی این است که اثر ادبی تمامی خصوصیات اثر هنری را داراست. از این دیدگاه همچنان که اثر هنری اثری یکه و منحصر به فرد و تکرار ناپذیر است اثر ادبی نیز چنین خصوصیاتی دارد. اما این «منحصر به فرد بودن» و «تکرارناپذیر بودن» از چه چیزی ناشی می شود؟ به نظر مدافعان این نگرش، هنر و ادبیات حاصل وضع روحی منحصر به فرد هنرمند است. این وضع روحی از جنسی نیست که بتوان آن را بازگفت. به طوری که حتی خود هنرمند نیز از پاسخ گویی به این سوال که در فرآیند آفرینش اثر هنری بر او چه گذشته است، باز می ماند. علت شیفتگی و توجه بیش از حد مدافعان نگرش مورد بحث به هنر و ادبیات را باید در همین نکته جستجو کرد. طبعا اثر منحصر به فرد و تکرارناپذیر از آثار و پدیده های عالم زندگی که معمولی و پیش پا افتاده و تکرارپذیر به نظر می آیند بهتر است. نتیجه چنین دیدگاهی است که دانشوری می گوید: «به نظر من سیبی که نقاش می کشد، به مراتب از آن سیبی که در واقعیت وجود دارد زنده تر است. چون ذهن و روح بشری به آن اضافه شده است.» در این مقاله سعی خواهیم کرد با به چالش کشاندن ایده وضع روحی خاص هنرمند در آفرینش اثر هنری و تکرار ناپذیری آن، دیدگاه فوق را مورد نقد قرار دهیم و با بهره گیری از نظریه های پسامدرن و پساساختگرا بر پرداختن به جهان واقعی تأکید کنیم. از این دیدگاه عالم زندگی بیش از عالم هنر و ادبیات زیبایی و ابهام دارد و لذا «حقیقت و زیبایی» را بیش از آنکه در هنر جستجو کنیم باید در جهان واقعی به نظاره بنشینیم.

این کتاب طبق گفتۀ مولف آن گزارشی از حکمة الاشراق سهروردی و تطبیق آراء او با آراء ابن سینا سهروردی است. البته با مطالعۀ کتاب روشن می شود که کتاب بیشتر تطبیق آراء سهروردی با آراء ابن سینا و نقد آراء سهروردی و برتری دادن ابن سینا به سهروردی است و گزارش حکمة الاشراق به ترجمه عباراتی از کتاب خلاصه می شود.

به اعتقاد این حکیم، در بین موانع شناخت حقیقت و کسب معرفت،تقلید و تعصب مهم‌ترین و سهمناک‌ترین نقش را دارد؛و از همین دیدگاه است که وی بارها زیانهای عقاید ناشی‌ از تقلید پدران و استادان و پیشوایان را که در دلهای فرزندان و شاگردان و پیروان ریشه‌ دوانیده و با تعصب آمیخته باز نموده؛ و ایستائی و سکون،و جمود ورزیدن بر صورت و قشر، و دوری از مقالات و عالم خرد و معنی را از لوازم آن دانسته؛ و نادرستی‌ روشهای مبتنی بر تقلید و تعصب را که حتی متشرعان صالح و مقید به احکام دین را از شناخت حقیقت بازمی‌دارد، با استفاده از دلایل و مقدمات استوار ثابت نموده است؛ و اهمیت این جنبه از حکمت او وقتی آشکار می‌شود که بدانیم او در روزگاری و در محیطی به این کار خطیر برخاسته که تقلید، استوارترین رکن هرگونه اعتقاد و معرفت‌ به شمار می‌رفته؛و مقابله با آن تعرض و تجاوز به حریم مقدسات تلقی می‌شده؛و مرتکب چنین کبیره‌ای محکوم به سخت‌ترین کیفرها بوده است؛و صدرا به همین جرم‌ -با همهء مقام عظیمی که در عالم دانش داشت،و با وجود آن پایگاه اجتماعی نیرومند که خاندانش داشتند-سالها از عمر خود را به آوارگی در گوشهء انزوا گذرانید و با انواع‌ گرفتاریها و رنجها دست به گریبان بود.

دانش و هنر، چونان شرایط اجتماعی و محیطی و تربیتی، از یک سو در ظهور جهان بینی های فلسفی موثرند و از سوی دیگر خود متاثرند و موید به جهان بینی های فلسفی. کدام هنر اصیل، بدون پشتوانه فلسفی است و کدام هنرمند واقعی است که جهان بینی او هنرش را استوار ندارد؟

عبدالقادر اهری از حکمای قرن هفتم است که تاکنون یک اثر از او به نام البلغة فی الحکمه شناسایی شده است. محمد تقی دانش پژوه در مقدمه ای که بر چاپ مصحح خود از این کتاب نوشته، اهری را با سهروردی مقایسه کرده است. به عنوان نمونه: "اهری در این کتاب مانند خود سهروردی از کتاب و سنت جای جای گواه می آورد (ص شانزده) .. او مانند سهروردی منطق را به کنار نمی گذارد (ص هفده) ..." پژوهشگران دیگری نیز این دو متفکر را در ارتباط با هم مورد توجه قرار داده اند.