جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فوكو بر اين باور است كه انسان غربي در عصر مدرن تبديل به سوژه منقاد شده ‌است. وي براي يافتن سازوكارهاي شكل‌گيري اين سوژه منقاد به سراغ سه شيوه ابژه‌سازي مي‌رود. بر طبق تحليل فوكو، انسان‌ها از طريق سه شيوه ابژه‌سازي، تبديل به سوژه منقاد مي‌شوند. آنچه ما در اين مقاله به آن مي‌پردازيم، تنها دومين شيوه ابژه‌سازي انسان است كه مربوط به كردارهاي تقسيم‌گر مي‌شود. ما قصد داريم نقش اين كردارها را در چگونگي شكل‌گيري سوژه منقاد بررسي نماييم. در اين راستا پس از مقدمه‌اي كوتاه، در بخش اول مقاله، منظور فوكو از كردارهاي تقسيم‌گر توضيح داده مي‌شود و سپس در بخش‌هاي دوم و سوم، دو نمونه از مثال‌هاي فوكو از كردارهاي تقسيم‌گر و نقش آنها در چگونگي شكل‌گيري سوژه منقاد به تفصيل تشريح مي‌گردد. كردارهاي تقسيم‌گر مجنون/ عاقل در بخش دوم با تمركز بر نهاد تيمارستان و كردارهاي تقسيم‌گر بزهكار/ بهنجار در بخش سوم با تمركز بر نهاد زندان بيان مي‌شود.

فوكو بر اين باور است كه انسان غربي در عصر مدرن تبديل به سوژه منقاد شده ‌است. وي براي يافتن سازوكارهاي شكل‌گيري اين سوژه منقاد به سراغ سه شيوه ابژه‌سازي مي‌رود. بر طبق تحليل فوكو، انسان‌ها از طريق سه شيوه ابژه‌سازي، تبديل به سوژه منقاد مي‌شوند. آنچه ما در اين مقاله به آن مي‌پردازيم، تنها دومين شيوه ابژه‌سازي انسان است كه مربوط به كردارهاي تقسيم‌گر مي‌شود. ما قصد داريم نقش اين كردارها را در چگونگي شكل‌گيري سوژه منقاد بررسي نماييم. در اين راستا پس از مقدمه‌اي كوتاه، در بخش اول مقاله، منظور فوكو از كردارهاي تقسيم‌گر توضيح داده مي‌شود و سپس در بخش‌هاي دوم و سوم، دو نمونه از مثال‌هاي فوكو از كردارهاي تقسيم‌گر و نقش آنها در چگونگي شكل‌گيري سوژه منقاد به تفصيل تشريح مي‌گردد. كردارهاي تقسيم‌گر مجنون/ عاقل در بخش دوم با تمركز بر نهاد تيمارستان و كردارهاي تقسيم‌گر بزهكار/ بهنجار در بخش سوم با تمركز بر نهاد زندان بيان مي‌شود.

بر اساس تفسیر رایج از فلسفة هگل که ناشی از غلبه قرائت چپ­گرایانه بر ادبیات هگل­پژوهی است، دیالکتیک در زمان محقق شده و غایت آن نیز تاریخی است. اما با قبول این دیدگاه، سازش دادن دو جنبه منطقی و تاریخی دیالکتیک با مشکلات زیادی مواجه می­شود. منشأ این سوء تعبیر، یکسان پنداشتن معنای عرفی زمان با معنای موردنظر هگل است. از نظر ما زمان ظرف وقوع حوادث بوده و تا آینده‌ای بی‌پایان ادامه دارد، در حالیکه تصور هگل از زمان دوری بوده و آن را را ناشی از تحقق خارجی ایدة مطلق در طبیعت می‌داند. هدف از این مقاله دفاع از تقدم منطق بر تاریخ و تجدید نظر در تاریخی دانستن دیالکتیک بر اساس معنای دقیق زمان در فلسفه هگل است. با اتکا بر نفی زمان در پایان دیالکتیک، نتیجه می‌شود که فلسفة هگل اساساً ساختار زمانی نداشته و زمانمندی عاملی است که در تحلیل نهایی کنار گذاشته می‌شود.

مسکویه در آثار مختلفش، تعاریف متعددی از لذت– از قبیل راحت از درد، بازگشت به حالت طبیعی – ارائه داده است و برای آن اقسام مختلفی – از قبیل طبیعی و غیر طبیعی، فعلی و انفعالی، تام و ناقص، محمود و مذموم، حسی و عقلی، حقیقی و غیر حقیقی – عرضه کرده است. پرسش اساسی این جستار عبارت است از اینکه چگونه مسکویه ابعاد مختلف مسأله لذت را تحلیل و تبیین می­کند؟ هدف از جستار حاضر، تحلیل ابعاد مختلف مسأله لذت از دیدگاه مسکویه است. دستاوردهای این پژوهش عبارتند از: طرح تشکیکی لذات جسمانی و روحانی از سوی ابن مسکویه، تأثر شدید او از شریعت مقدس اسلام در تحلیل لذت و عدم استحکام تعاریف او از لذت در نسبت با تعاریف ابن سینا.

استعاره در دیدگاه سنتی نوعی آرایه­ی ادبی محسوب می­شود. توصیه ارسطو و حکمای مسلمان این است که کاربرد استعاره باید منحصر در متون ادبی باقی بماند. لیکاف با نقد این دیدگاه بیان می­دارد که استعاره بخش جدایی ناپذیری از فرایند تفکر در انسان است. اندیشه استعاری امری اجتناب ناپذیر، فراگیر و معمولا ناآگاهانه است. استعاره مفهومی در واقع یک قلمرو ذهنی را بر حسب قلمروی ذهنی دیگر مفهوم­سازی می­کند. در این مقاله ابتدا به معرفی نظریه معاصر استعاره که توسط لیکاف ارائه شده است، می­پردازیم. سپس در پرتوی نظریه مذکور، مفهوم علیت را مورد بررسی قرار می­دهیم. استفاده از مفهوم مذکور منحصر به فلسفه نیست. بلکه در تمامی متون علمی و همچنین زبان متعارف می­توان این مفهوم را مشاهده کرد. لیکاف می­کوشد که با نگاهی کلان به این مفهوم، نشان دهد که میان کاربرد متعارف و فلسفی این مفهوم ارتباطی منسجم و هماهنگ برقرار است. مفهوم علیت شامل یک بخش نحیف تحت اللفظی و بسط­های گسترده استعاری است. هر یک از تئوری­های فلسفی علیت در واقع حاصل تمرکز بر بخشی از این استعاره­های علّی است. علل چهارگانه ارسطویی نیز از این قاعده مستثنا نیستند و مبتنی بر بنیان­هایی استعاری شکل گرفته­اند.

برخی به صرف شباهت­های ظاهری مسائل و مطالب فلسفة ملاصدرا با آرای پیشینیان، نوآوری­ها، دگردیسی­ها و تولید مسائل نوین ملاصدرا را به تکرار مباحث فیلسوفان پیشین و دانش­هایی همانند کلام و عرفان تقلیل داده­اند. به نظر می­رسد فقدان طرح جامع در خصوص ماهیت و مختصات، یکی از عوامل معرفتی جدی در این فروکاست بوده است. پرسش پایة این جستار به این قرار است:اضلاع معرفتی و مختصات محوری فلسفة ملاصدرا چیست؟ هدف جستار حاضر ترسیم اضلاع و مختصات شبکة معرفتی ملاصدراست. دستاوردهای این جستار عبارت است از: فلسفة ملاصدرا به مثابة شبکة معرفتی مستقل، مشتمل بر اضلاع معرفتی­ای چون، نگرش، مبادی، مبانی، روش، زبان، هدف و مسائل، درصدد ترسیم تصویری متفاوت از جهان است. همچنین، مسائل فلسفة ملاصدرا همگي متأثر از نگرش بنیادین وجودی است و در پی رهیافت وجودی و روش شهودی- برهانی تفکر صدرایی، مؤلفه­هایی چون مؤلفة ثبوتی، سلوکی، اسلامی، شیعی، تحلیلی، گفتگوی تأویلی و ضابطه­مندی می­آیند.

معرفت‌شناسیِ اختلاف بحثی زنده در معرفت‌شناسیِ تحلیلیِ معاصر است. این نوشتار به مفهوم‌ها و پرسش‌های مربوط به این بحث پرداخته و پاسخ‌های موجود را بررسی می‌کند. دو پرسشِ مرتبط طرح خواهد شد: 1) آیا از نقطه‌نظرِ معرفتی باقی‌ماندنِ همتایانِ معرفتی در اختلاف عقلانی است، و 2) وظیفه‌ی معرفتیِ درگیران در این شکل از اختلاف چیست؟ استدلال خواهد شد که تبیینِ امکانِ اختلافِ عقلانی مستلزمِ رویکردی به عقلانیت است که از یک سو جمع‌گرا باشد، یعنی سرشتِ جمع‌گرایانه‌ی شناخت را به رسمیت بشناسد، و از سوی دیگر پویاییِ شناخت را موردِ توجه قرار دهد. از آنجا که چنین ویژگی‌هایی بر بسترِ کنش‌های گفتگو-بنیاد تحقق می‌یابد، این نوشتار نتیجه می‌گیرد که شرطِ عقلانی‌بودنِ اختلافِ همتایان برقراریِ گفتگو در معنای گسترده‌ی آن است. بر این اساس، در زمینه‌ی وظیفه‌ی معرفتیِ همتایانِ اختلاف‌مند نیز نوشتارِ پیش‌رو نتیجه می‌گیرد که وظیفه‌ی معرفتیِ هریک از همتایانِ اختلاف‌مند نه تعلیقِ باورِ خود بلکه صرفاً تعدیلِ آن است.

بودریار به جامعۀ اخیر، که از تولید فاصله گرفته و با بازتولید در ارتباط است، عنوان شبیه‌سازی را می­دهد؛ وضعیت کنونی جامعۀ پساصنعتی که بر پایۀ قانون ساختاری ارزش عمل می­کند. سیطرۀ نشانه‌ها، ایماژها، و بازنمایی‌ها در دنیای معاصر آن چنان گسترده و فراگیر است، که امر واقع بطور جدی محو شده است، و نشانه غیاب یک واقعیت اساسی را را نقاب می‌زند و حامل هیچ رابطه‌ای با هرگونه واقعیتی نیست. سیطره وانموده‌ها یعنی همان تصاویر شبیه‌سازی شده در جامعه پسامدرن آنقدر زیاد است که ما نه فقط اصل و بدل را تشخیص نمی‌دهیم، بلکه قرار نیست پای هیچ اصلی در میان باشد. پاپ آرت از منظر بودریار نشان دهنده تحولات اشیاء هنری در اوایل قرن بیستم است. در حالی که پیش از این هنر با موضوعات و ارزش های اخلاقی و معنوی از یک سو(هنر سنتی) و استقلال و خودبنیادی(هنر مدرن) مرتبط بود، با پاپ آرت، وارد حوزه تازه‌ای از موضوعات هنری شده‌ایم که می‌توان آن را با جامعه مصرفی و ویژگی‌های دوره پست‌مدرن از منظر بودریار مرتبط ساخت. با توجه به اندیشه بودریار، سبک هنری پاپ آرت بویژه آثار اندی وارهول از این بابت واجد اهمیت می‌گردد که هنر را به یک تصویر تخت و دلالت‌گر تقلیل می‌دهد و بنابراین تکرار همان چیزی است که بودریار آن را عنوان منطق جامعه معاصر (پست‌مدرن) می‌بیند. همچنان‌که پاپ آرت این داعیه را داشت که با صنعت و تولید زنجیروار و همچنین امر مصنوعی(یا امر ساختگی که ویژگی تمامی محیط زندگی جدید است) همگن و هماهنگ است.

موریس مرلوپونتی (1961-1908) فیلسوف پدیدارشناس فرانسوی، سعی دارد بر هم‌سویی فلسفۀ پدیدارشناسانۀ خویش با جنبش هنری مدرن تأکید داشته، و از حدود تقابل­های ذهن و عین، ، ما و جهان و در نهایت رهیافت نظری و رهیافت هنرمندانه عبور کند. به زعم او هنر مدرن به شیوه‌ای دیالکتیکی و بر اساس رابطۀ دو سویۀ هنرمند و اثر قادر است تا فیلسوف را در تأملاتش در باب شیوه­های آشکارسازی هستی یاری رساند و به او این امکان را دهد تا با رهیافت­های تازه مواجه شود. هنر مدرن و به ویژه آثار سزان این امکان را مهیا می­سازند تا اشیاء گشوده شوند و با گشودگی خویش وجه مکتوم خود و نیز هستی را نمایان گردانند. این پژوهش مبتنی بر نگاهی پدیدارشناسانه و هرمنوتیکی است که سعی خواهد کرد به تلقی خاص مرلوپونتی در خصوص نقش و نقاش، ناظر و منظره و هم‌چنین آشکارگی هستی در هنر مدرن اهتمام ورزد. این تحقیق با تأکید بر وجه دیالکتیکی و مفهوم هستی در هنر مدرن می­کوشد آن را در مقابل رویکردهای مسلط علمی قرار داده و به تبیین این رویکرد خاص بپردازد.

آنچه در این مقاله مطرح است، مقایسه نظریه خواجه نصیرالدین طوسی و شهاب­الدین یحیی سهروردی در مسأله علم خداوند به ماسوی، و بررسی تأثیری است که شیخ اشراق در این مسأله بر نصیرالدین طوسی، به عنوان حکیمی مشائی، گذاشته و به عقیده نگارنده باعث شده است که این حکیم مشائی در این بحث، نه در طراز یک متکلّم، و نه در چهره یک فیلسوف مشّائی، بلکه در قامت «حکیمی اشراقی» ظاهر شود و برخلاف نظر فیلسوفان مشّائی، صریحاً قائل به «علم حضوری خداوند» به ماعدی شود. بر این اساس، در مقاله حاضر، نخست، نقدهای خواجه بر مشی حکمای مشّائی در مسأله علم و نیز نظریّه اختصاصی او در این باب بازگو، و سپس میان آن­ها از یک سوی، و انتقادات شیخ اشراق بر دیدگاه فلاسفه مشّائی و نظر مختار سهروردی در این بحث از سوی دیگر، به نحو متناظر مقایسه خواهد شد تا در پرتو آن، میزان تأثیرپذیری خواجه نصیر از شیخ اشراق در هر یک از دو بخش یادشده به طور جداگانه و مقدار تطابق عبارات و انطباق مفاد دلایل خواجه بر تعابیر و ادلّه شیخ روشن شود.