جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رفتار معصومان:، در اندیشه شیعی، هم‌چون گفتار ایشان، یکی از اجزای تشکیل دهندۀ سنت است که نقش مهمی در فهم و تفسیر آموزه‌های قرآنی‌ دارد. با این همه، به دلیل عدم شناخت ابعاد مختلف کارآمدی این مؤلفۀ حدیثی، حضور این بخش از سنت در تفاسیر امامیه کم رنگ به نظر می‌رسد و میزان استناد به آن کم برگ است. این پژوهش می‌کوشد تا با بررسی تطبیقی میان دو تفسیر اجتهادی معاصر امامیه، یعنی‌ المیزان و من‌ وحی القرآن، کارکردهای استناد به رفتار نبوی6 در حوزه تفسیر را کشف کرده، و زمینه بهره‌گیری‌ بیشتر قرآن پژوهان را از این دسته روایات تفسیری‌ فراهم آورد. برآیند مطالعه انجام گرفته نشان می‌دهد که از مجموعِ استنادات دو تفسیر یاد شده به رفتار نبوی6، کارکردهایی چون: استشهاد، استدلال و انتقاد در دو دامنۀ تفسیر و تبیین قابل برداشت است.

این مقاله به بررسی کتاب آشنایی با اسلام برای یهودیان، نوشتۀ رئوون فایرستون از لحاظ روی‌کرد و روش می‌پردازد. پس از معرفی نویسنده و ارائۀ گزارشی از ساختار و محتوای کتاب و با تحلیل متن آن، مشخص می‌شود که فایرستون بیشتر با روش تحلیل متون اسلامی و با روی‌کرد هم‌دلانه به معرفی اسلام به مخاطبان یهودی می‌پردازد؛ اما در نقد این کتاب مشخص می‌شود روی‌کرد فایرستون _ که به ظاهر هم‌دلانه به نظر می‌رسد_ در واقع، متأثر از هدف دیگری‌ است که گاه او را از روش و حتی روی‌کرد اصلی‌اش منحرف می‌کند. آن هدف برساختن چهره‌ای خوشایند از اسلام برای یهودیان تجددگرا است و همین مسأله موجب می‌شود فایرستون، گاهی با استناد به منابع غیراسلامی و حتی بی‌توجه به اقتضائات روی‌کرد هم‌دلانه، به معرفی اسلام بپردازد.

یونس بن عبدالرحمن; از راویان شاخص شیعه، در دوره امام صادق،امام کاظم و امام رضا: است.جلالتِ مقام او نزد امامان:، گستره‌دانش دینی، ژرفای فهم، دلدادگی به اهل بیت:، استواری بر امامت، مکتوبات حدیثی متنوع ودر شمار اصحاب اجماع امامیه بودن، از جمله خصایص شخصیتی وی به شمار می‌رود. درمنابع رجالی و تراجم نگاری، اثری با عنوان «تفسیر القرآن» در کارنامه وی گزارش شدهاست. هر چند محدثان شیعه، در آثاری که تا قرن پنجم هجری به نگارش درآورده‌اند، ازوجود این تفسیر خبر داده‌اند، لکن به مرور، نسخه آن مفقود شده و امروزه اصل آن دردسترس نیست. این پژوهه، فرضیه امکان بازیابی این تفسیر روایی را با بهره‌گیری ازشیوه‌های جدید بازیابی میراث مفقود، به بوته سنجش سپرده است. نتایج پژوهش، ضمن تأیید اصالت این تفسیر در قرن سوم هجری، بازیابی آن را ممکن و عملی دانسته واعتباری شایسته برای روایات آن به اثبات رسانده است.

روایات تفسیری ضعیف السند فراوان‌اند. این نوشته به ارائه شیوه صحیح تعامل با آنها و اثبات کارآمدی بخشی از آنها، به کمک قراین قرآنی و شواهد حدیثی، پرداخته است؛ برای نمونه، شیوه وثوق صدوری، مشابه‌یابی روایات نبوی در احادیث شیعی و گردآوری قرینه‌های دیگر، اطمینان به مضمونشان را به ارمغان آورده است. اخبار موقوف و مقطوع نیز به شرط حصول اطمینان نسبی به آنها، در قلمرو دانش‌های قرآنی، مانند بیان سبب نزول، به عنوان گزارش‌های تاریخی قابل استفاده گشته‌اند. تعامل صحیح با احادیث تفسیری ضعیف السند که شرح آن در مقاله می‌آید فایده‌های زیر را می‌تواند به ارمغان آورد: 1. ایجاد احتمالات قابل تصدیق در تفسیر، 2. ارائه شاهد جمع برای روایات و برداشت‌های متعارض، 3.یاری رساندن به آسیب شناسی روایات، 4.کمک کردن به معنایابی واژه‌ها.

علی بن ابراهیم قمی، از برجسته‌ترین محدثان شیعی است که روایات فراوانی‌ از ایشان در کتب معتبر شیعه نقل شده است. کتاب تفسیری‌ نیز به ایشان منتسب شده که هم اکنون موجود است، ولی به علت آمیختگی مطالب صحیح و ناصحیح در آن، عده‌ای در انتساب آن به این عالم بزرگ تردید کرده‌اند. در بررسی آسیب‌های موجود در تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی، روایات و مطالب ناهمگون، سست و خرافی به چشم می‌خورد که اعتبار آن را مخدوش کرده و لزوم پالایش آن را برجسته‌تر ساخته است. در این مقاله، با برشمردن مهم‌ترین آسیب‌های محتوایی تفسیر القمی، آنها را در نُه بخش، نقد و بررسی کرده‌ایم: شائبه تحریف قرآن کریم، عدم تناسب برخی روایات با سیاق آیات، تعارض روایات تفسیر القمی با باورهای قطعی امامیه و هم‌چنین راه‌یابی اسرائیلیات در آن و طرح مسائل وهن آلود نسبت به ساحت انبیای الهی از جمله ایرادهای محتوایی این تفسیر است که با طعن و انکار علما و صاحب‌نظران مواجه شده است. هم‌چنین، در لا به ‌لای تفسیر القمی، مطالبی نامعقول و غلوآمیز و یا متعارض با مسلّمات علمی به چشم می‌خورد. در این پژوهش، همه این آسیب‌های محتوایی، با ذکر مثال‌های روشن و با بهره‌گیری‌ از منابع متقن، نقد شده است.

مذاهب کلامی مختلف، با توجه به اعتقادی که به عصمت انبیا: دارند، در بحث داستان‌های انبیا در قرآن، به تفسیر و تأویل آیات می‌پردازند. مفسران شیعه نیز با پیروی از آموزه‌های اهل بیت: با مبنا قرار دادن عصمت تام انبیا همین شیوه را پیش گرفته‌اند. از این رو، بیشتر برای آیاتی که در ظاهر، عصمت پیامبران را مخدوش می‌کند، تفسیری‌ را برگزیده‌اند که بر استواری‌ مقام عصمت انبیای الهی گزندی نرساند. آیه 24 سوره یوسف در شمار چنین آیاتی است که مفسران به گستردگی در تفسیر آن و تبیین مراد از «همّ» یوسف7 در آن اختلاف کرده‌اند. پاره‌ای از این تفاسیر _ که بعضی به روایاتی نا‌استوار مستند است _ با خدشه‌دار کردن عصمت یوسف7، از جنبه کلامی، در خور نقد است و برخی دیگر، به لحاظ تخصیص دو متعلق متفاوت به دو «همّ» به کار رفته در این آیه و یا ناسازگاری‌ با سیاق آیات و هم‌چنین نوع کاربرد «لو لا»، به دست نقد ادبی سپرده شده‌اند. در این معرکه آرا، رسیدن به تبیینی‌ قابل قبول از این آیات دشوار شده است، اما از ورای این سخنان، به نظر می‌رسد یکی از روایات، راهنمایی کارگشا برای نزدیک شدن به حقیقت باشد.

گام نخست در فهم سخن هر گوینده‌ای آشنایی با واژه‌های به کار رفته در سخن او است. در قرآن کریم، با توجه به غنای زبانی‌ و گستردگی واژگانی‌ موجود در آن، دقت‌های واژه‌شناسی، تأثیر بسزایی در تفسیرِ آن دارد. معصومان: تا آن جا که زمینه و ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی اجازه داده، در زمان خود، به تفسیرِ آیات کتاب آسمانی‌ پرداختند. درصد قابل توجهی از روایات معصومان: در تبیین و توضیح واژگان قرآنی‌ وارد شده است. با دقت در این روایات، روشن می‌شود که ایشان در تفسیر واژگان قرآن بر روش‌های مختلفی اتّکا دارند که در این مقاله سعی شده تا آن روایات گونه‌شناسی گردد. بیان وجه تسمیۀ واژگان، تبیین معانی‌ حروف، بیان فروق لغات و استمداد از سیاق، برخی از آن شیوه‌ها است. در این میان، گونه‌هایی که بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده، بیان متعلقات واژه و تبیین مفهومی مترادف برای واژه است. آنچه از پیامبر6 و ائمه: نقل شده، فقط نگاه به ظاهر واژه نیست، بلکه بیان مصادیق لغت و تأویل واژه نیز از جمله گونه‌های نقل شده است.