جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر المیزان، با استفاده از «تفسیر قرآن‌به‌قرآن» و استخراج مقاصد الهی با استناد به آیات همگون، توانسته است مبهمات بسیاری از آیات الهی را تبیین ساخته و یکی از بهترین تفاسیر را به جهان اسلام تقدیم کند. یکی از ویژگی‌های برجستة «المیزان»، نقد آرای تفسیری دیگر مفسران است. در این تحقیق کوشیده‌ایم تا با مطالعة بیش از نیمی از تفسیر المیزان، روش‌های نقد علّامه طباطبائی را در این کتاب جست‌وجو کنیم و برای هریک، چند نمونه بیاوریم علّامه طباطبائی با معیارهایی چون ناسازگاری با ظاهر آیات، ناهمگونی با صدر و ذیل آیه، استفاده از سیاق آیه، بهره‌جویی از قواعد نحوی و بلاغی، واژه‌شناسی، استفاده از تاریخ و نقد مطلق‌انگاری علوم تجربی، نگره‌های دیگر مفسران و روایات تفسیری را نقد می‌کند.

مسئلة اصلی این نوشتار، بررسی روش‌شناسی محمد عابد الجابری، متفکر و نواندیش معاصر عربی است. با توجه به تأثیری که وی بر فرهنگ عربی ـ اسلامی معاصر در کشورهای عربی داشته است، هدف از انجام این پژوهش بازخوانی روش او برای فهم ریشه‌های اندیشمندی او و لوازم و دلالت‌های افکار او در ساحت‌های گوناگون فکری است. روش انجام این پژوهش، تحلیلی ـ عقلی است. در این نوشتار، نخست به زمینه‌های وجودی روش‌شناسی و سپس به مبانی نظری روش‌شناسی پرداخته‌ایم و در ادامه، ابعاد مختلف روش‌شناسی او را توضیح داده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که جابری در ارائة اندیشه‌ها و دیدگاه‌های خود از روشی تلفیقی بهره می‌گیرد و پیروی از روش هرمنوتیک فلسفی در آثار او نمایان است. در پایان نیز کوشیده‌ایم به برخی کاربردها و دلالت‌های روش‌شناسی او اشاره کنیم.

کار گروهی، قالبی برای همکاری بین افراد برای رسیدن به هدفی ویژه است. یک کار گروهی مستلزم چند عنصر مهم در رابطه با تعامل بین افراد است؛ از جمله: نیروی انسانی، نحوة تعامل آنها، و رهبری افراد. در این مقاله به مطالعة موردی طلاب حوزة علمیة قم پرداخته‌ایم و تفاوت‌های تعامل افراد در کار گروهی و نیز موانع شکل‌گیری همکاری گروهی در تحقیقات علوم اسلامی را بررسی کرده‌ایم. فردگرایی، پایین دانستن منزلت اجتماعی در کار گروهی، فقدان آموزش‌های کار در تیم گروهی، و نبود ساختارهای ارتباط‌دهنده بین افراد و انجمن‌های علمی از جمله متغیرهایی هستند که در این تحقیق کانون بررسی قرار گرفته‌اند. روش تحقیق در این پژوهش میدانی بوده که داده‌ها براساس چارچوب نظری روان‌شناختی اجتماعی از نمونة مورد نظر جمع‌آوری و تحلیل شده است. بررسی و تحلیل داده‌های نمونة مورد مطالعه نشان می‌دهد که آموزش کار گروهی و اجتماعی شدن در فضای همکاری جمعی، رابطة مستقیم و مثبتی با میل به همکاری جمعی در پژوهش‌های علوم دینی دارد.

روش کیفی به‌منزلة یکی از پارادایم‌های اصلی روشی در جامعه‌شناسی است که در برابر پارادایم اثباتی قرار دارد. ویژگی‌های ماهوی این روش ازسویی، و نو بودن این روش در محافل علمی و دانشگاهی ایران ازسوی دیگر، سبب شده که هنوز این روش جایگاه شایستة خود را در محافل دانشگاهی و پژوهشی ایران نیابد. سیطرة روش اثباتی موجب شده که کارهای انجام‌گرفته با روش کیفی، فاقد اتقان و استحکام لازم قلمداد شود و چالش‌های گوناگونی در برابر روش کیفی قرار گیرد. ازجمله چالش‌های اصلی، چالش مدیریت کیفیت یا به زبان تسامح و تساهل، ملاک سنجش اعتبار در روش تحقیق کیفی است. ازهمین‌رو در این نوشتار کوشیده‌ایم تا این بحث را دربارة دو روش اثنوگرافی (به مثابه کیفی‌ترین روش کیفی) و گرانددتئوری (به مثابه روش قرار گرفته در حالت میانه روش کیفی و اثباتی) پیگیری کنیم. در این نوشتار، اثبات کرده‌ایم که مدیریت کیفیت در اثنوگرافی، محصول درک دقیق معنا از دیدگاه کنشگر و در گرانددتئوری محصول پیمودن دقیق مراحل نظریه‌سازی است.

در تحقیقات اجتماعی برای شناسایی و حل مسائل، نیاز به دانش و تسلط بر روش‌شناسی‌های علمی و مسیر تحقیق است. تحقیقات کمی و کیفی که از دو مبنای متفاوت پارادایمی‌اند، این مسیرها را مشخص می‌سازند. در هر رویکرد کمی و کیفی برای انجام پژوهش نیاز به ابزار و روش‌های متفاوتی است که یکی از آنها روش تحلیل محتواست. تحلیل محتوا نخست بیشتر به صورت کمی برای اندازه‌گیری متغیرها استفاده می‌شد. اواسط قرن بیستم بود که رویکردهای کیفی در تحلیل محتوا گسترش یافتند. تحلیل محتوای کیفی را می‌توان نوعی روش‌شناسی تحقیق در خدمت تفسیر محتوایی داده‌ها دانست. براساس نظریة شی‌یه و شانون می‌توان رهیافت‌های موجود در زمینة‌ تحلیل محتوای کیفی را به سه دستة تحلیل محتوای عرفی، تحلیل محتوای جهت‌دار و تحلیل محتوای تلخیصی تقسیم کرد. در این مقاله براساس این دیدگاه، نخست به مقایسه این سه رویکرد می‌پردازیم و سپس مفاهیم اساسی و همچنین چگونگی قابلیت اطمینان در این روش را بررسی می‌کنیم.

آیا فرضیه (پاسخی ارتجالی که محقق آگاه و مجرب در پاسخ به پرسش تحقیق ارائه می‌کند) برای همۀ تحقیقات لازم است؟ این پرسشی است که پاسخ به آن برای آشنایی با ویژگی‌ها و عناصر «تحقیق علمی» ضرور است. روش‌شناسان تحقیق در مواضع مختلف و در جای‌جای مباحث خود اشارات و تصریحاتی دارند که نشان می‌دهد فرضیه برای همة انواع تحقیق نیست، و اساساً ارائة آن در بعضی موارد امکان ندارد. نوشتة حاضر می‌کوشد با اتکا به منابع دست اول در «روش تحقیق» مستنداتی برای نکتة مزبور جمع‌آوری کند و تفاوت بین انواع مختلف تحقیق را نشان دهد. محققان تحقیقات توصیفی و اکتشافی را متفاوت با تحقیقات تبیینی می‌دانند و تنها در تحقیقات تبیینی پای فرضیه را باز می‌کنند. آنان معتقدند که در تحقیقات توصیفی نیازی به فرضیه نداریم؛ چنان‌که در تحقیقات اکتشافی فرضیه‌پردازی ممکن نیست.