جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وقوع شرّ در نظام آفرینش و مسئله عنایت و علم عنایی حق‌تعالی، از مباحث مهمی هستند که در فلسفه و عرفان مطرح بوده و شبهات و دغدغه‌هایی را در حوزه اندیشه دینی پدید آورده است .بدین جهتبرخی از فلاسفه و عارفان بدان عطف نظر نموده و در آثار خود ابوابی را به مسائل مذکور اختصاص داده اند. در این میان ابن سینا، ابن‌عربی و ملاصدرا دیدگاه‌های بارزتری را درباره مسائل فوق عرضه داشته اند. از دیدگاه هر سه اندیشمند، شرّ به معنای عدم کمال و نقص و فقدان کمالات می‌باشد. در یک تقسیم‌بندی، شرّرا به بالذات و بالعرض تقسیم کرده اند. اگرچه شرّ امری عدمی نه به معنای مطلق آن، می‌باشد، ولی مصادیقی نیز برای آن برشماردند. وجود شرور به نسبت و بالقیاس می‌باشد. عنایت یا علم بالعنایه، همان شمول و احاطه علمی واجب تعالی به همه هستی است. عالم بودن به ذات خویش و به نظام خیر و علیّت و راضی بودن به آن، از عناصر مندرج و مشترک در مفهوم عنایت از سه دیدگاه می‌باشد. علم خداوند، سبب ایجاد نظام احسن شده است. افزون بر معنای فوق، مشرب خاص ابن‌عربی در باب علم حق تعالی، برمبنای اسماء حسنای الهی و صفت علیم بودن خداوند مطرح است. علم حق‌تعالی به صورت علم اجمالی، در عین کشف تفصیلی که عین ذاتش می‌باشد، مورد توجه می‌باشد و این در آراء ملاصدرا نیز مشهود است. در باب فاعلیت حق‌تعالی در ایجاد نظام آفرینش، قصد و غرضی نبوده است و فاعلیت حق‌تعالی در حکمت مشاء فاعلیّت بالعنایه و زاید بر ذات و در حکمت صدرایی و ابن‌عربی، علم ذاتی (عین ذات) و فاعلیت بالتجلّی می‌باشد که براساس حرکت حبیّه و به مصداق حدیث «کنز مخفی» سبب ایجاد نظام عالم شده‌است.گرچه در مکتب وحدت وجود ابن‌عربی، نظام آفرینش، تجلّی و ظهور اسماء‌الله است و همه اسماءالله، اسماء حسنیَْ هستند و در نگاه کلی، همه چیز در نظام آفرینش زیبا و احسن است ، ولی به گمان وی وجود شرور جزئی در نظام، از لوازم ضروری آن است. شرور با خیرات ملازمه دارند. ترک شرّ قلیل به‌خاطر خیر کثیر، شرّ کثیر محسوب می‌شود. هیولا و ماده بودن و جهات امکانی، همچنین تضاد و تصادماتی که در بین متحرکات و عالم ماده وجود دارد، زمینه و سبب بروز شرّ را بطور نسبی و بالعرض در قضای الهی فراهم کرده است وهرسه حکیم به همه اینها اذعان دارند.

اثر‌گذاری فهم مخاطب، در کیفیت بیان احادیث اعتقادی توسط پیشوایان دین (علیهم السلام)، منجر به در نظر گرفتن ظرفیت ادراکی مخاطب، در فرآیند فهم احادیث می‌گردد. بنابراین هدف از تحقیق، دست‌یابی به شیوه بیان اعتقادات توسط پیشوایان مکتب اسلام (علیهم السلام) بامحوریّت نقش فهم مخاطب، و همچنین به دست‌آوردن نظامی کارآمد، برای فهم متون دینی می‌باشد. در همین راستا افزون بر بررسی متون دینی، برداشت‌ها و تحلیل‌های عالمانی که به گونه‌ای با حوزه اعتقادات، ارتباط داشته‌اند مانند محدثان، متکلمان، فیلسوفان و عارفان نیز در دامنه‌ی تحقیق، جای گرفته‌اند. در گام نخستین با بیان نمونه‌هائی از اختلاف فهم مخاطبان حدیث، به اثبات این امر پرداخته‌شده، و بعد به بررسی تأثیر فهم مخاطب در کیفیت بیان معارف اعتقادی از طرف پیشوایان دین (علیهم السلام) برآمده، و در همین راستا به معرفی روش تمثیل و به کارگیری مَثَل، به عنوان یکی از بهترین شیوه‌های انتقال معانی و اعتقادات عالی به مخاطبانی که توانائی لازم برای دست‌یابی مستقیم به قله‌های معرفتی را ندارند، اشاره شده است.نتیجه به دست‌آمده این که، فهم دقیق احادیث اعتقادی که دارای شدت و ضعف بوده و گاهی مخالف یکدیگرند، متوقف بر شناخت دقیقی از جایگاه و رتبه ادراکی مخاطب آن حدیث، در مقام صدور می‌باشد. اما از آن‌جائی که شناخت مخاطبان پیشوایان دین (علیهم السلام) و تعیین درجه ادراکی آن‌ها، در این زمان امکان ندارد و از طرفی، منحصر کردن معارف اعتقادی مکتب اسلام، تنها به احادیثی که گزارشی از آن‌ها در جوامع روائی نقل شده، صحیح نیست زیرا در همان زمان صدور، افراد دارای ادراکات برتری نیز بوده‌اند که روایاتی از ائمه (علیهم السلام) به آنان رسیده، ولی به‌خاطر برخی از عامل‌ها مانند نهی امامان (علیهم السلام) از بیان آن احادیث به دیگران، یا نبود افراد شایسته برای پذیرش، آن احادیث منتقل نشده‌اند.بنابراین چاره‌ای از این نیست که به دنبال یافتن حقیقت گفتار پیشوایان دین (علیهم السلام) که پیراسته از تقیّد به مقدار فهم مخاطب است بوده، تا با دست‌یابی به آن گوهرمعنایی، هم به شناخت دقیقی از معارف اعتقادی دست‌یافته و هم حوزه اعتقادات در مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را به عنوان حوزه‌ای نظام‌مند، به جهانیان شناساند. به همین منظور بایستی با به-کارگیری تمام ابزارهای ادراکی، تلاش کرده تا به این هدف دست پیداکرد.نتیجه‌ی حاصل از تحقیق انجام‌یافته، که در حوزه معرفتی و فرهنگی کاربرد دارد این است که، چون اعتقادات توسط پیشوایان دین (علیهم السلام) با ملاحظه‌ی مقدار فهم مخاطبان بیان-گشته، برای درک حقیقت آن‌ها می‌بایستی با توجه به موضوع گزاره‌ی اعتقادی، با نگرش عقلانی و معرفتی به مجموع احادیث، دنبال دست‌یابی به گوهرمعناییِ پیراسته از فهم مخاطبان بود، تا هم در فهم خویش از اعتقادات به خطا نرفته باشیم، و هم در مقام انتقال آن‌ها به اجتماع، با ملاحظه‌ی ظرفیت مخاطبان، به آن گوهرمعنایی لباس متناسب پوشاند.

برای مدت‌ها رابطۀ ادراک حسی با معرفت از نظر افلاطون به نحوی بر اساس تفکر ارسطویی یا تفکر افلوطینی توجیه می‌شد، اما به‌تازگی آراء دیگری در این باره مطرح است که در آن دریافت اصلی خود افلاطون محل مداقه قرار می‌گیرد. این دیدگاه هنگامی جدی‌تر می‌شود که در مواردی همچون رسالۀ تئه‌تتوس (184 الف تا 187) ملاحظه می‌کنیم که افلاطون برخلاف نظر ارسطو و افلوطین نقشی را برای ادراک حسی در معرفت قائل نیست. هدف از این مقاله برجسته ساختن همین رویکرد است که با ارجاع به مکالمات افلاطون به پیش می‌رود. بدین ترتیب، چنین وجهۀ نظری از سوی افلاطون محور مهمی را در معرفت‌شناسی او ‌شکل می‌دهد که به نظر می‌رسد با تفاسیر قدیم و حتی جدید مغایرت دارد. ما در اینجا بیش‌تر بر وجه سلبی معرفت افلاطونی تأکید می‌کنیم و به وجه ایجابی آن چندان نمی‌پردازیم، هر چند در پی تأکید بر وجه سلبی وجه ایجابی معرفت‌شناسی افلاطونی نیز تا حدودی بررسی می‌شود.

مساله صدور کثرتاز وحدتاز جمله مسائل فلسفی استکه بدون تردید می‌توان آن را در ردیفمسائل دسته اول یا دوم ذهن کنجکاو انسان به حسابآورد و پرسشی استکه علم و فسلفه و عرفان و دین همواره در صدد پیدا کردن پاسخی برای آن بوده‌اند. از زمانی که انسان خود و جهان را شناخته با مشاهده این همه کثراتو موجوداتگوناگون به فکر فرورفته و از خود پرسیده است : این جهان با این همه نقشو نگار و کثرتچیست ؟ آیا خالق و آفریننده‌ای دارد یا از ازل و آغاز وجود داشته است ؟ آیا علم و آنچه در آن هست ، ثابتو باقی‌اند یا گذرنده و فانی؟ به عبارتدیگر، آیا این عالم که جهان تکثر است ، حادثو مخلوق استیا غیرمخلوق و قدیم؟ اگر حادثو مخلوق است ، خالق آن کیست ؟ و چه صفاتی دارد؟ و اگر قدیم و غیرمخلوق است ، کثراتموجود در آن از کجا سرچشمه می‌گیرد. اگر به افکار و عقاید اندیشمندان و فلاسفه نظری محققانه افکنیم و آثار آنها را مطالعه نمائیم متوجه خواهیم شد که حل این معما و معضل فلسفی از دیرزمان استکه نظر فلاسفه را به خود مشغول کرده تا بتواند راز و کلید این معما را بیابند. ابن‌سینا، سهروردی و صدرالمتالهین هم به عنوان سه فیلسوفصاحبمکتبدر این میان بی‌نقشنبوده‌اند و هر کدام به نوبتراه حلی را برای تبیین فلسفی مساله صدور کثرتاز وحدتارائه نموده‌اند. ابن‌سینا مساله صدور کثرتاز وحدترا تنها از طریق عقول طولی تبیین می‌کند ولی سهروردی علاوه بر عقول طولی به عقول عرضی نیز قائل می‌شود و از کثراتموجود در عالم محسوساتبه کثراتموجود در عالم معقولاتدستمی‌یابد. اما لطیف‌ترین راه‌حل که ارائه شده، راه‌حل صدرالمتالهین است . ایشان برای تبیین مراتبطولی عالم معتقدند که از واجبتنها یکشیء صادر می‌شود و این یکشیء آن قدر تنزل پیدا می‌کند که از حالتتجرد خارج شده به موجودی مادی تبدیل می‌شود و از این موجود مادی کثراتبسیاری لازم می‌آید، زیرا ماده و موجود مادی هیچ‌گاه خالی از کثرت ، حرکتو دگرگونی نیستو به این طریق کثراتعرضی عالم را نیز تبیین می‌نماید.

کیت کمپبل از زمرة فیلسوفان ساختارگرا و پدیدارگرایی است که ساختار هستی شناختی اعیان خارجی را صرفاً بر مبنای اوصاف تبیین کرده است. از آن جا که اوصاف مورد نظر کمپبل، هستنده هایی جزئی، منفرد و غیر قابل مشارکت در اعیان کثیر هستند و از سوی دیگر، به مثابة آجرهای اولیة جهان خارج معرفی شده اند، دیدگاه های وی از سوی برخی از فیزیک دانان معاصر حمایت شده است. این نوشتار درصدد است پس از معرفی مفهوم اعراض فردی و نظریة کلاف اعراض فردی، قرابت و تفاوت این اندیشه با دیدگاه فیزیک دانان معاصر در خصوص زیراتمی ها و میدان ها را ذکر کرده و نادرستی این نظریه در کیفیت خواندن زیراتمی ها و میدان ها و تبیین ساختار اعیان خارجی بر حسب صرف اوصاف را متذکر شود

روش کیفی به‌منزلة یکی از پارادایم‌های اصلی روشی در جامعه‌شناسی است که در برابر پارادایم اثباتی قرار دارد. ویژگی‌های ماهوی این روش ازسویی، و نو بودن این روش در محافل علمی و دانشگاهی ایران ازسوی دیگر، سبب شده که هنوز این روش جایگاه شایستة خود را در محافل دانشگاهی و پژوهشی ایران نیابد. سیطرة روش اثباتی موجب شده که کارهای انجام‌گرفته با روش کیفی، فاقد اتقان و استحکام لازم قلمداد شود و چالش‌های گوناگونی در برابر روش کیفی قرار گیرد. ازجمله چالش‌های اصلی، چالش مدیریت کیفیت یا به زبان تسامح و تساهل، ملاک سنجش اعتبار در روش تحقیق کیفی است. ازهمین‌رو در این نوشتار کوشیده‌ایم تا این بحث را دربارة دو روش اثنوگرافی (به مثابه کیفی‌ترین روش کیفی) و گرانددتئوری (به مثابه روش قرار گرفته در حالت میانه روش کیفی و اثباتی) پیگیری کنیم. در این نوشتار، اثبات کرده‌ایم که مدیریت کیفیت در اثنوگرافی، محصول درک دقیق معنا از دیدگاه کنشگر و در گرانددتئوری محصول پیمودن دقیق مراحل نظریه‌سازی است.

در این نوشتار از حجیت سنت اهل بیت علیهم السلام از راه آیه تطهیر و حدیث ثقلین اجمالا بحث شده است و هم چنین در باره این که چرا در این امر مهم که صحت اکثر عبادات بر صحت آن متوقف است، بین فقهای مذاهب اسلامی اختلاف واقع شده، بحث گردیده است و این که این اختلاف از چه زمانی در افعال وضو به وجود آمده و نیز اجمالا از شرایط وضو بحث شده و آیا مضمضه و استنشاق در وضو واجب است؟ و آیا نیت در وضو لازم است؟ و در شستن صورت چه شرایطی باید رعایت شود؟ و چگونگی شستن دست ها مورد کنکاش قرار گرفته و ادله‌ی فقهای شیعه و سنی بر ادعاهایشان مورد نقد و بررسی واقع شده است. مساله شستن و یا مسح کردن پاها نیز، بحثی دیگر است که مورد توجه قرار گرفته و ادله‌ی مداهب چهارگانه بر ادعاهایشان ذکر گردیده است. و نیز تحت جواز و عدم جواز مسح بر خفین مورد تحقیق قرار گرفته است و در این مورد نیز ادله اهل سنت ذکر و مورد نقد واقع شده است. در بحث نواقض وضو، نواقضی که همه مذاهب اسلام بدان اعتقاد دارند و نواقضی که مورد اختلاف است گنجانده شد. و به طور کلی در همه‌ی افعال وضو نظریه فقهای شیعه و محبان اهل بیت علیهم السلام توضیح داده شده و به تناسب ظرفیت این رساله به ادله‌ی آن نیز اشاره گردیده است.

این رساله مشتمل بر یک مقدمه و دو بخش می‌باشد که: بخش اول آن دارای سه فصل که به ترتیب عبارتند از مباحث عمومی مقولات ، پیرامون جواهر و پیرامون اعراض (به نحو مختصر و مجمل) و بخش دوم آن که در واقع بخش اصلی این رساله است در نه فصل می‌باشد و به ترتیب عبارت می‌باشند از: فصل اول در کیف و اقسام آن، فصل دوم پیرامون قدرت ، فصل سوم پیرامون لذت و الم، فصل چهارم در باب اراده، فصل پنجم در مورد خلق، فصل ششم پیرامون غم و شادی و نظایر آن دو، فصل هفتم در صحت و مرض ، فصل هشتم پیرامون علم و فصل نهم در اتحاد عاقل و معقول می‌باشد. در تهیه و تدوین این رساله ملاک اصلی ما کتاب نفیس اسفار اربعهء صدرالدین شیرازی بوده است و سایر کتب فلسفی ایشان در درجهء دوم مورد استفاده قرار گرفته‌اند، همچنین جهت فهم بهتر مطلب از بعضی کتب فلسفی برخی اعاظم فن حکمت بهره‌گیری شده است .

کوشش ما در این نوشتار به چند مهم خلاصه می شود. ابتدا تصویر نسبتا روشنی از فلسفه ریاضیات هگل که اندکی مهجور مانده، ارائه می کنیم؛ سپس جایگاه ریاضیات و میزان اهمیت آن را در نظام هگلی کندوکاو می کنیم و در نهایت قرائت های پنهان و آشکار عصر معاصر را مطرح و اندکی به فراخور داوری می کنیم.

چکیده ندارد.