جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گرچه فضای گفتگوی منطقی میان ابوسعید­بن­ابی­الخیر و ابن­سینا مه­آلود بوده و پیرامون زمان، مکان و یا اصل بهره­مندی آن از واقعیت تردیدهایی وجود دارد - و دست­یابی به خورشید حقیقت در این زمینه مجالی گسترده و در خور را می­طلبد- اما مهم­تر از آن، سخن درباره محتوای این گفتگو است. کنکاش اصل پرسش ابوسعید، پیشینه و پسینه آن و نیز کاوش در پاسخ ابن­سینا و سلف وی و همچنین رویکرد پسینیان به آن شایسته توجهی دو چندان است. مقاله حاضر در پی آن است که در محورهای یاد شده و بویژه شش پاسخ داده شده به این پرسش و با نمایاندن نادرستی برخی از آنها و استواری پاره‌ای دیگر، کوششی سزاوار ارائه نماید و بدین ترتیب گامی سودمند در سیر مباحث منطقی بردارد.

با توجه به اهمیت« فلسفه ذهن » در عصر حاضر و تقویت گرایش‌های مادی گرایانه - که مهمترین دلیل آن ناکارآمدی براهین و نارسایی مفاهیم در باب رابطه نفس و بدن است- نویسندگان در این مقاله کوشیده‌اند این مساله را ، با توجه به مبانی حکمت متعالیه ملاصدرا، بررسی نمایند و نشان دهند که از نگاه حکیم ملاصدرا ، انسان یک حقیقت وجودی است که هر چند منشأ مادی دارد و جسمانیةالحدوث است اما در بستر حرکت جوهری اشتدادی، تا مقام روحانیة البقاء ، سیر می کند. تبیین فلسفی این امر ، پاسخی به تحلیل های نارسا در باب «ثنویت نفس و بدن» و دیدگاه « منکران تجرد نفس» ، خواهد بود.

تئوری مهبانگ یا انفجار بزرگ، نظریه‌ای جدید در کیهان‌شناسی است که در دهه‌‌های اخیر، خداشناسان علم مدار استنتاج‌های خداباورانه از آن داشته‌اند. مقاله حاضر به بررسی این نظریه علمی و نظریات علمی رقیب در برابر آن می‌پردازد و می‌کوشد تا میزان تأثیر این تئوری را بر روی براهین خداشناسی تبیین نماید. نگارنده، با پذیرفتن این اصل مسلم که همواره باید از استنتاج نتایج کلامی از نظریه‌های علمی جانب احتیاط را پیمود، معتقد است که پیشرفت‌های برق‌آسای علم فیزیک و کیهان‌شناسی در قرن بیستم، نگرش معنوی به جهان را تقویت نموده و این قرن به لحاظ پیوند گزاره‌های دینی با گزاره‌های علمی بسیار موفق بوده است.

نظام‌های فکری و یا دَرشَنَه‌های هندی را می‌توان به دو دسته الهی و یا باورمند به وجود خدا و غیرالهی و یا غیرمعتقد به خدا تقسیم کرد. از دسته اول می‌توان به دو مکتب نیایه و دانته اشاره کرد. در این مکاتب به‌ویژه اولی، برهان‌هایی بر وجود خداوند اقامه شده است که برخی از آنها معادل‌هایی در فلسفه اسلامی و غربی دارند و برخی دیگر نیز در زمینه‌ خاص فرهنگ و آموزه‌های هندویی مطرح شده‌اند. این برهانها عموماً از جانب مکاتب رقیب که خود، گاه از مکاتب الهی و باورمند به خدا به شمار می‌روند، مورد نقد و بررسی‌های جدّی واقع شده است. تقریر مهم‌ترین این براهین و مطرح‌ترین نقدهای آنها به منظور آشنایی خواننده مسلمانِ پارسی‌زبان با نوع و شیوه طرح این مباحث در اندیشة هندی، و نه درگیرشدن در خود مباحث و یا ردّ و قبول استدلال‌ها، هدف اصلی این نوشتار است.

پدیدارشناسی، پدیدارشناسی هرمنوتیکی و هرمنوتیک فلسفی به صورت فزاینده‌ای به عنوان روش‌شناسی‌های تحقیق مطرح شده‌اند، اما هنوز در مورد جنبه های خاص و منحصر به فرد این روش‌شناسی‌ها، ابهاماتی وجود دارد. مقالة حاضر پس از بررسی مبانی فلسفی این روش‌شناسی‌ها به بحث دربارة تشابهات و تفاوت های اساسی آنها از جنبه های مختلف پرداخته و در نهایت، با تاکید بر تحقیق و نتایج آن، تفاوت این رویکرد ها را از منظر روش‌شناسی برجسته می‌سازد.

در این مقاله ضمن اشاره‌ای گذرا به چگونگی ظهور و پیدایش اسم یونانی لوگوس (logos)؛ نظرگاههای یونانیان، یهود، مسیحیت و تا حدودی نیز دوران معاصر به اجمال تقدیر می‌شود یونانیان به عنوان خاستگاه لوگوس آن را به معانی متعدد و از جمله به معنای؛ کلمه، گفتار، عقل، به کار می‌بردند. در نزد متکلمان یهود و بویژه فیلون، لوگوس با معادل با پیامبر و رسول و از نظر متلکمان مسیحی نیز لوگوس همان «کلمه ا...» یا مسیح و شخص دوم تثلیت مقدس یا «پسر» است که جنبة الوهی داشته و هم جوهر با خدای پدر یا «اب» است. در دوران معاصر نیز لوگوس معانی متعدد یافته و از جمله از نظر هگل معادل با «روح» و در نزد دریدا معادل با«نوشتار» و از نظر تلیخ نیز به معنای «تجلی خدا» است.

حزن از شروع پیدایش، همانند دیگر مباحث عرفانی، تحولاتی را پشت سر گذاشت. عامل اولیة شروع حزن و اندوه،‌ آیاتی از قرآن کریم و احادیثی از پیامبر (ص) است که مسلمانان را از عذاب آخرت بیم می‌دهد. با تأثر از این آیات و احادیث، عده‌ای غرق در ترس و خوف، با نگاهی به نقائص اعمال خود، در حزن و اندوه فرو رفتند. حزن در ابتدا، عکس‌العمل روحی و روانی این عده از اصحاب پیامبر (ص) بود که به بکائین مشهور ‌شدند؛ ولی در طی قرن اول هجری، به سبب بحران‌های سیاسی و اجتماعی بیشتر مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یک میراث معنوی، از زاهدان اولیه به عرفان و تصوف اسلامی رسید. بعد از این که حزن وارد حلقه‌های بحث صوفیان شد، مراتبی برای آن قائل شدند و علاوه بر خوف، از قبض و هیبت نیز به عنوان عوامل ایجاد آن نام برده شد و در برابر آن، بحث دربارة رجا، بسط و انس هم رونق گرفت.

عموما تصور می‌شود که نیوتن از بدو کاوش‌های طبیعت شناسانه‌اش دارای روشی بوده که همواره از آن آگاهانه پیروی می‌کرده است و دو کتاب بسیار تأثیرگذارش، اصول ریاضی فلسفه طبیعی و علم‌الابصار، مولود پیروی از آن روش است. اما اینشتاین هشدار می‌دهد که اگر می‌خواهید چیزی از فیزیکدانان درباره روش‌هایی که به کارگرفته‌اند بدانید ”به حرف‌های آنها گوش ندهید، وتوجه خود را معطوف به اعمال آنها کنید.“ با توجه به هشدار تأمل‌انگیز اینشتاین، در این مقاله کوشیده‌ام تا اوﻻً آنچه نیوتن در طبع‌های مختلف علم‌الابصاردرباره روش علمی و قواعد روش‌شناختی‌اش اظهار کرده مورد بازیابی و شناسایی قراردهم. ثانیاً، تلاش شده تا آنچه را نیوتن در عمل انجام داده شناسایی و ارائه کنم. در جریان این بازشناسایی‌ها، آشکار می‌شود که میان آنچه نیوتن درباره روش کار و کاوش گفته وآنچه در عمل انجام داده تغایر و تعارضات آشکاری وجود دارد. همچنین، این کاوش آشکار می‌کند که ابداً چنین نبوده که از ابتدا نیوتن به یک مجموعه خاصی از قواعد روش‌شناختی آگاهی داشته و از آنها آگاهانه پیروی کرده است. نیوتن تنها پس از مواجهه با سیل خروشانی از انتقاداتی که متوجه طبع اولاصول ریاضیشد به قواعد روش‌شناختی روی آورد.در طبعهای مختلف کتابعلم‌الابصار در سال 1704، 1706، 1717، نیوتن به تدریج به طرح قواعد و اصول روش‌شناختی و مابعدالطبیعی‌ای می‌پردازد تا نظریات طبیعت‌شناسانه‌اش مقبول و موجه شود.

دراین مقاله تلاش شده است تا در خلال آثار گوناگون پوپر نگرش وی به فلسفه علوم اجتماعی مورد شناسایی وتحلیل قرار گیرد. درابتدا مختصری از زندگی او آورده شده که تلاش گردیده نشان‌دهنده علایق و مسایل او باشد.سپس افراد تاثیرگزار بر آرا او معرفی شده‌اند (نظیر: سقراط، کانت، هایک و...).ازاین قسمت به بعد واردموضوع اصلی مقاله شده ایم ودرابتدانظرپوپر رادرباره وحدت روش درمیان علوم طبیعی واجتماعی تشریح نموده و سپس نقدپوپر را از استقراگرایان مطرح کرده‌ایم ونشان داده ایم که از نظر پوپر علم از مساله آغاز میشود.سپس راه حلهای پیشنهادی عنوان می‌گردند، آنگاه آن راه حلها نقد میشوند ودر پی آن سوالات جدیدی سربر می‌آورند.و این گونه است که علم گامی به پیش می گذارد. در مقاله این روند بصورت مفصل‏و دقیقتری مورد بررسی قرارگرفته و سعی شده است به سیاق پوپر مسائل فلسفی او به واضح ترین نحو ممکن ارائه شود.