جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تأمل در خود» و درک هویت یا حقیقت خویش از مهم‌ترین دغدغه‌های دکارت، در تأملات، و سهروردی، در رسایل تمثیلی است. آراء هر دو فیلسوف در این آثار، در قالب اول شخص مفرد مطرح شده است، تا افراد را با تأملات خود همراه سازند، گام به گام جلو برند و به آن‌ها بفهمانند که اصل و ریشه در خود شماست. درواقع هم‌زمان که خوانندگان این تأملات، با تبدیل شدن به راوی داستان، از معنای باطنی متن پرده برمی‌دارند، باطن خویش را نیز کشف می‌کنند. شرط لازم و مقدمۀ درک حقیقت خود هم در نزد دکارت و هم در نزد سهروردی، اعتراف به محدودیت‌های معرفت‌شناختی و خطاهای گذشته است. پس از این مرحله است که شخص با تأمل در خود، به هویت منِ‌حقیقی دست می‌یابد. طبق نظر دکارت، «منِ‌اندیشنده» همان حقیقتی است که هویت اصلی و درونی انسان را تشکیل می‌دهد، که بدون نیاز به خداوند یا هر عامل دیگری تصور و اعتبار ‌می‌شود. حقیقت منِ‌اندیشنده، انسان‌دکارتی را تبدیل به تنها سوژه‌ای (فاعل شناسایی) می‌کند که هر چه غیر خود حتی خدا را به صورت ابژه (متعلق‌شناسایی) می‌بیند و همه چیز باید از دریچۀ نگاه او تعریف شود. در نزد سهروردی، آنچه که هویت حقیقی انسان را تشکیل می دهد، «منِ نوری» می باشد که برآمده از یک تأمل چند‌وجهی است، که هم وجه معرفتی دارد و هم وجوه هستی‌شناختی و الهیاتی.. سهروردی هم در پی تأسیس یک نظام است، اما این نظام صرفاً معرفتی نیست، وجوه هستی‌شناختی و مهم‌تر الهیاتی هم دارد.

از منظر استاد حکیمی، به‌عنوان نماینده میانه‌رو مکتب تفکیک، «تفکیک» و «خلوص» پشت و روی یک سکه هستند. ایشان برخلاف جریان‌های عرفان نظری و حکمت متعالیه، جمع میان قلمرو دین و فلسفه و عرفان را ناممکن می‌داند. ازنظر ایشان در فلسفه‌های اسلامی و عرفان‌های اسلامی، آموزه‌ها و نظریات یونانی و هندی بر متون دینی تحمیل شده است و این متفکران برای سازگار کردن نظام فکری خود، مجبور بودند به حجیت ظواهر متون دینی التفات نداشته باشند و با استفاده از ابزار تأویل، صحبت خود را در دهان متون دینی قرار بدهند. البته، حکیمی بارها تکید می‌کند که مخالفتش با نظام‌های فکری که می‌خواهند دین را با آموزه‌ها و نظریات فلسفی و عرفانی جمع کنند، به معنای مخالفت با خود عقل نیست. ایشان برای نشان دادن تفاوت میان انواع عقل، از اصطلاحات عقل خودبنیاد دینی و عقل فطری استفاده می‌کند. در این مقاله منظومه اندیشه‌ای حکیمی، از دو منظر نگریسته می‌شود، یک‌‌منظر که امکانات و نقاط قوت اندیشه‌های او را رصد می‌کند و یک‌منظر که محدودیت‌ها و نقاط ضعف اندیشه‌های او را. به‌طور خلاصه، می‌توان با استاد حکیمی در «تفکیک عقلانیت‌ها» همدلی داشت، اما «فروکاست عقلانیت به تعبد» در پروژه فکری ایشان نیازمند نقد است. این مقاله با روش کتابخانه‌ای نوشته شده است.

توجه به رابطه‌ی باور با مَنِش و رفتار می‌تواند ارتداد را به شکل متفاوتی تبیین کند. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این مسأله است که نگاه ملاصدرا به رابطه‌ی باور، مَنِش (ملکه) و رفتار (عمل) چه تأثیری بر تبیین وی از ارتداد دارد؟ هدف تحقیق تبیین دیدگاه صدرا از امکان ارتداد است که با روش توصیفی- تحلیلی دنبال می‌گردد. به باور صدرا در سیر صعودی سلوک (حرکت از عمل به معرفت) و در مقام عمل یا عادت یعنی قبل از اینکه تکرار اعمال به مرتبه‌ی رسوخ و ملکه برسد، امکان ارتداد متصور است؛ زیرا در این مرحله تغییر در نفس قابل تصور است و هر صفتی که بر نفس انسان غالب و چیره نشده و ملکه‌ی نفس نگشته باشد، به حد لزوم نرسیده و انجام افعال مخالف آن صفت آسان خواهد بود. در سیر نزولی سلوک و زمانی که نفس بخاطر مداومت بر اعمال‏، به انجام آن عادت کرده و به مرحله‌ی رسوخ رسیده است، ارتداد معنایی ندارد و اعمال فرد، مظهر و ثمره‌ی معرفت وی هستند. بنابراین اگر نفس به مرتبه ملکه و رسوخ برسد، دیگر ارتداد ممکن نخواهد بود. اما پیش از رسیدن به مرحله‌ی رسوخ و ملکه، ارتداد ممکن است.

فیلسوفان خداناباور، دلایل اخلاقی متعددی برای رد باور به خدا، ارائه کرده‌اند. لوئیز آنتونی، با ارائه برهانی مبتنی بر تعارض بین باور به خدا و کنشگری اخلاقی، نتیجه می‌گیرد که برای داشتن زندگی اخلاقی، باید خداباور باشیم. این مقاله، با رویکرد توصیفی-تحلیلی، با بررسی مبانی و لوازم استدلال آنتونی، به ارزیابی مدعای ایشان می‌پردازد. آنتونی در این استدلال، لازمه کسب رضایت حداکثری الهی را، انجام کار صرفاً به انگیزه حسن ذاتی می‌داند و تنها راهکار روان‌شناختی رسیدن به این امر را، در انکار باور به وجود خدا می‌یابد. پیش‌فرض آنتونی در این استدلال، بر ناسازگاری میان خداباوری و حسن و قبح ذاتی افعال، استقلال عامل اخلاقی و انکار وظیفه‌گرایی مبتنی بر امر الهی استوار است. این پیش‌فرض‌ها با چالش‌های فلسفی قابل توجهی مواجه‌اند. بررسی دقیق مفاهیم حسن و قبح، تحلیل فلسفی فرآیند صدور ارادی فعل در این مقاله ، نشان می‌دهد که انگاره ناسازگاری میان باور به خدا و عمل اخلاقی، قابل تردید است.

یکی از ادله اثبات وجود خدا در الهیات غربی_مسیحی و اسلامی، برهان اجماع عام است. اجماع درون دینی یا برون دینی است. و اجماع برون دینی، به دو صورت اجماع عموم انسان‌ها و اجماع پیروان ادیان ابراهیمی قابل طرح است. مراد از اجماع در پژوهش حاضر، اجماع برون دینی است. برخی الهی‌دانان غربی، برای اثبات وجود خداوند متعال به اجماع و توافق عمومی انسان ها تمسک جسته‌اند. برخی دانشمندان مسلمان نیز برای اثبات وجود خدواند و بعضی مباحث الهیاتی به اجماع ملل و فرق تمسک جسته‌اند. تقریرات دانشمندان غربی از برهان اجماع عام، به دو دسته زیست شناسی و قیاس ذوحدین ضد شکاکیت تقسیم می‌شود. از میان متفکران اسلامی سید اسماعیل نوری طبرسی و ملا احمد نراقی از این برهان برای اثبات وجود خداوند استفاده کرده‌اند. منشأ همه تقریرها فطرت یا عقل است. همچنین حداقل در پنج آیه از قرآن کریم، به محتوای برهان اجماع عام یا برخی مقدمات آن، اشاره شده است. و دست کم، در شش روایت، محتوای برهان مذکورمورد توجه قرار واقع شده است. دانشمندان مسلمان در موارد متعددی از مسائل کلامی و الهیاتی به اجماع عام یا اجماع ملل و فرق استناد جسته اند، که حدود پانزده مورد در این تحقیق ذکر شده اند، مانند حدوث زمانی عالم، لزوم شناخت خداوند، ضرورت دفع ضرر، اثبات وجود خداوند، وحدانیت و ... .

عقل در کنار آیات و روایات معتبر، یکی از منابع مستدل و منطقی در تفسیر و فهم قرآن است که از مهم‌ترین روش‌های تفسیری قرآن کریم در سده معاصر به شمار می‌آید. بازخوانی سنت اسلامی متناسب با نیازهای روز سبب توجه هر چه بیشتر مفسرین به گرایش عقلی در تفسیر شده است. تأثیر عقل در فهم کلام الهی از دیرباز در محافل علمی و تفسیری مطرح بوده و شاهد افراط‌ها و تفریط‌هایی بوده است. این پژوهش درصدد است تا با روش کتابخانه‌ای، توصیفی و تحلیلی آسیب‌های مبنایی وارد بر روش تفسیر عقلی مفسرین معاصر با محور قرار دادن تفسیر المنار مورد نقد و بررسی قرار دهد. بر مبنای نتایج این پژوهش، برجسته‌ترین آسیب‌های مبنایی، شامل تلقی تمثیلی و تأویلی افراطی (در مفاهیم شهودی و فراطبیعی و برخی قصص نامتعارف)، نگرش تشبیهی و حس‌گرایانه به عالم شهود، رویکردی دوگانه به روایات تفسیری و برداشت فرقه‌ای از درک و فهم قرآن می‌باشد.

سحر و جادوگری در هر برهه‌ای طرفداران خاص خود را دارد و در جامعه‌ی امروزی بسیاری از مردم را ناخواسته و نادانسته درگیر خود کرده است ولی متأسفانه آن‌ها به‌ خوبی نمی‌دانند که این مسأله حقیقت و واقعیت دارد یا جزء اوهام و خرافات محسوب می‌شود به همین خاطر به نظر می‌رسد پژوهشی با عنوان: «کنکاشی پیرامون حقیقت سحر در قرآن و روایات» مورد نیاز جامعه باشد تا با شناخت و آگاهیِ صحیحی که برای مسلمانان ایجاد می‌کند بتواند آنها را از تردید و گمراهی درباره مسأله‌ی سحر نجات دهد. از این‌ رو در نوشتار حاضر برآنیم تا با بررسی آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) و همچنین واکاوی نظرات مفسران و محدثان، ابهامات و ناآگاهی‌های پیرامون موضوع حقیقت سحر را برطرف نمائیم. روش تحقیق در این مقاله به ‌صورت توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری مطالب با ابزار کتابخانه‌ای انجام‌ گرفته است و تلاش نگارنده بر آن بوده که در این نوشتار، حقیقت سحر را از منظر قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) تبیین کند و به این نتیجه رسیده است که سحر ممکن است آثار ذهنی و روانی برای مسحور به دنبال داشته باشد ولی سحر، حقیقت و واقعیت فیزیکی و جسمی ندارد تا موجب ضرر و بیماری دیگران گردد زیرا سحر از طریق حسّ و لمس قابل درک نمی‌باشد و فقط تخیل و توهم ذهنی است که ساحر برای مسحور به وجود می‌آورد.

هدف حیات، رشد است. یعنی موجود از هویت ناقص حرکت کند و به واقعیتی که استعداد آنرا دارد تبدیل شود. در این مسیر ایضاح سه نکته لازم است : یک- موجودی که می خواهد حرکت کند کیست؟ دو- این موجود به کجا و چه موقعیتی میتواند برسد؟ سه- این تغییر، از چه طریق و تحت چه مراحل و فرایندی تحقق می پذیرد؟ انسان در منظومه علم روانشناسی، واقعیتی است که برای سلامتی روان لازم است رشد یابد بدین معنی که خود را به تناسب و تعادل برساند. در فلسفه صدرا ؛ انسان، مدام با « خلق جدید » مواجه است و چنانچه انسان در مرتبه ضعف قرار گیرد، خلق جدید او ، که «اطوار ذات واحد» است فعلیت نخواهد یافت. تکوین انسان در فلسفه صدرا ، دائر مدار نفس است و با تبدل جوهری نفس تعریف می شود. تکوین نفس از طریق خروج نفس از ماده به تجرد محض میباشد. رشد در فلسفه صدرا، نوعی «حرکت جوهری»، یعنی حرکت از ماده و قوه به فعلیت و تجرد است. متعلق رشد اعراض نبوده و هویت انسان در این منظومه، هویت ثابتی نیست. بلکه واقعیتی تشکیکی و دارای مراتب و امری سیال است. نفس در آغاز، فاقد هر صورت و فاقد شخصیت و تشخص انسانی و فردی است و هر چه مزاج صالحتری مهیا میشود مرتبه متکامل تری از نفس میتواند متکون شود و به جسم تعلق بگیرد.

اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پس از بیان پایه های ایمانی نظام ، از علوم ، فنون و تجارب بشری به عنوان یکی از طرق دستیابی به اهداف نظام اسلامی نام می برد .جایگاه علوم و فنون تا حد زیادی روشن است و در اسناد قانونی و آثار علمی اهمیت این دو تاکید شده است .با این حال وضعیت تجارب بشری در نهاد های سیاستگذاری و علمی در حوزه مدیریت وحکمرانی راجع به بهره گیری از این تجارب متفاوت است.مبنای فقهی اعتنا و اتکال به تجارب بشری همانگونه که برخی فقها در مجلس بررسی قانون اساسی اظهار داشته اند سیره عقلا است بدین ترتیب که عقلا صرف نظر از دین ، مذهب ، زمان ومکان بطور معمول به تجارب خود ودیگران توجه واعتنا دارند و روشن بینی این فقها موجب شد تا این عبارت در قانون اساسی درج شود.به نظر می رسد استفاده از تجارب بشری درحوزه تقنین وقضائی ، مدیریت وبهروری ، امور اقتصادی و مالی ، علوم تربیتی و اجتماعی ضروری است البته مشروط بر اینکه در تعارض آشکار با مبانی اسلامی نباشد .

فهم و تفسیر متون مقدس در میان مفسران ادیان در درجه­ی نخست اهمیت قرار دارد. در این میان شلایرماخر در دین مسیحیت به عنوان پدر هرمنوتیک مدرن، راهکارهایی برای فهم و تفسیر کتب مقدس مطرح نموده که مدعی تعمیم کاربست آن‌ها در فهم و تفسیر قرآن است. وی به مؤلفه‌های کاربردی چون تعین معنای متن، عدم استقلال متن از مؤلف، لزوم هم‌سخنی با متن، عدم کفایت قواعد زبانی برای تفسیر، تجدید تجربه­ ذهنی مؤلف برای مفسر، شهود، همدلی و هنری بودن تفسیر در فهم کتاب مقدس و قرآن دست یافته‌است. بررسی مهم‌ترین مؤلفه‌های کاربردی هرمنوتیک شلایرماخر در فهم قرآن در پرتو دیدگاه تفسیری آیت‌الله جوادی آملی به روش توصیفی- تحلیلی رویکرد پژوهشی این جستار است. یافته‌ها و نتایج این مقاله گویای آن است که از هرمنوتیک روشی وی می‌توان در فهم قرآن استفاده کرد، ولی به‌طور‌کامل نمی‌توان بدان اکتفا نمود و رویکرد هرمنوتیکی او حاکی از کارگشا بودن برخی مؤلفه­ها و عدم کفایت بعضی دیگر در فهم قرآن است.