جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«آزادی معنوی» لازمه سرشت و سرنوشت انسان است و «عقل و اراده» بر محور «فطرت» مبانی «آزادی انسان» در آموزه­های وحیانی است. آزادی در یک تحلیل مفهوم­شناسانه و پدیدارشناسانه دو نوع است: الف) آزادی درونی = معنوی؛ ب) آزادی برونی = آزادی اجتماعی. آزادی اجتماعی یا برونی، مبتنی بر آزادی درونی یا معنوی است و تفکیک آنها از هم خسارت­بار و جبران­ناپذیر است. در نوشتار حاضر، مفاهیم و مبانی آزادی و سپس اقسام آزادی بررسی شده و آن­گاه آزادی معنوی براساس آیات و احادیث مورد کاوش و پردازش واقع شده و نتیجه بحث­ها این شده است که آزادی معنوی، زیربنای معرفت و محبت الهی و تصعید تکاملی انسان است که تنها براساس انسان­شناسی اسلامی، صورت جامع و کامل پیدا می­کند و آموزه­های وحیانی، دستورالعمل­های دینی، ارزش­های اسلامی، عقلانیت و اعتدال، سرمایه­های سلوکی انسان معناگرا خواهند بود. در بخش دیگر مقاله از عوامل و موانع آزادی معنوی در اسلام بحث می­شود که «دین» و «شریعت» منبع اصلی آنها بود و از دیدگاه عالمان و حکیمان الهی نیز بر اساس اشعارشان مقوله آزادی تحلیل و ارزیابی شد. آنچه در بحث از آزادی معنوی، مهم و سرنوشت ­ساز است اینکه انسان به فطرت خویش برگشته و به خودآگاهی و خودیابی نایل شود و عقلِ آزاد و دل بیدار و بینا یابد تا عزت و کرامت نفس یافته و در عرصه اجتماع و سیر و سلوک معنوی بتواند تکامل یابد و به خودسازی و جامعه ­سازی اهتمام یابد.

تصوف از جمله پديده هايي است كه از سده دوم هجري قمري در عالم اسلام ظهور كرد. درباره ماهيت و منشا تصوف، آرا گوناگوني وجود دارد. اين آرا بيانگر اين حقيقت است كه هر كس از منظري به اين جريان نگريسته و دورنماي دلپذيري از آن ترسيم كرده، كه با تصوف كنوني فرسنگ ها فاصله دارد. تصوف گرچه در دامن فرهنگ اسلام زاده شده؛ اما از سويي از گرايش هاي معنوي خارج از عالم اسلام تاثير پذيرفته و از سوي ديگر، با تكيه بر ذوق و استحسان و بدون بهره گيري از مباني ديني، آداب و رسومي را پايه گذاري كرده كه لااقل بعضي از آنها با كتاب و سنت قطعي انطباق ندارد. ضمن آنكه از مشارب عرفاني ديگر اديان و مكاتب نيز تاثير پذيرفته است. آيين اهل حق (يارسان) نيز كه به نحوي در تحت صوفيه مي گنجند و ماهيت خود را عرفاني مي دانند و در مناطقي از ايران و برخي از كشورها پراكنده اند، گرفتار انحراف هاي اعتقادي و عملي فراواني است؛ چون تناسخ و اعتقاد به زندگي هاي متوالي و غلو درباره علي (ع) و عدم اعتقاد و پايبندي به شريعت اسلام از قبيل نماز و روزه ي سي روز ماه مبارك رمضان و .... در واقع، اهل حق جز نامي از اسلام و تشيع و عرفان وديعه ندارد و معجوني از مذاهب و مسالك مختلف و آداب و فرهنگ ها است.

از مهمترین مشترکات جنبش‌های معنوی نوپدید که ره‌آورد مدرنیته و معنویت‌گرایی نوین غرب‌اند شریعت‌گریزی، رهایی از انجام تکالیف و دستورات الهی در اعمال و رفتار معنوی آنها است. شریعت‌گریزی در عرفان‌های نوظهور بر پایه باورهایی بنیان نهاده شده که دقت در این مبانی حاکی از ضعف فکری بنیانگذاران این معنویت‌ها در مبانی خداشناسی، هستی‌شناسی، جهان‌شناسی، انسان شناسی و راه و راهنما شناسی است. در این مقاله برخی از مبانی شریعت‌گریزی این فرقه‌های معنوی مثل انکار خداوند، دین‌ستیزی، اعتقاد به تناسخ، خلقتی بی‌هدف، ترویج اباحی‌گری و بی‌بندوباری را مورد بررسی و نقد قرار می‌دهیم، تا پندارهای نادرست آنان کنار زده و نور حقیقت جلوه‌گر شود. به جهت اینکه پرداختن به همه مکاتب از حد یک مقاله بیرون است، مبانی شریعت‌گریزی را تنها از منظر سه مکتب فعال و تأثیر‌گذار در ایران (اکنکار، اوشو و پائولو کوئلیو) بررسی می‌کنیم.

ریاضت، تمرین تدریجی نفس در مقام تکامل وجودی است تا انسان سالک در سیرمنازل به مقامات معنوی برسد و با نور الهی، زندگی روحانی داشته باشد. ریاضت، تربیت نفس در صراط سلوک الی ا... و فی ا... است. تا مقام فنای شهودی حاصل شود و سالک به مقام توحید ناب و کامل دست یابد. ریاضت، دوقسم کلی دارد: 1. ریاضت مشروع، معقول و معتدل؛ 2. ریاضت نامشروع، نامعقول و نامعتدل. ریاضت قسم اول که مقبول و ممدوح است در سیر و سلوک اسلامی بر اصل تقوی الهی با همه مراتب آن و مبتنی بر شریعت حقه محمدیه (ص) است که تمام ابعاد و ساحت‌های حیات انسان را دربرگرفته و او را در هیچ مرحله‌ی از سلوک رها نکرده است و (مهمل نمی‌گذارد و با جامعه مداری برای خدا و گره‌گشائی از کار مردمان سازگار بلکه انها را در مسیر ریاضت کارآمد و کامل قلمداد می‌کند. اما ریاضت قسم دوم که نامقبول و مذموم است با نیازهای اساسی وجود آدمی از حیث جسمانی و نفسانی و رفتاری در تعارض است و با برون‌گرایی و زیست اجتماعی در تضاد و با خلوت و خلسه درون‌گرایی محض یا رهبانیت محض تعریف‌پذیر برآمده است. مقاله حاضر در صدد واکاوی معنایی و تبیین ریاضت درست در عرفان‌‌های صادق و ریاضت نادرست در عرفان‌های کاذب اعم از صوفیانه و سکولار برآمده است.