جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر؛ بررسی ارتباط بین هوش معنوی؛ بررسی سطح آگاهی و گرایش به عرفان اسلامی و عرفان‌های کاذب در دانشجویان بوده است. روش این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری در این تحقیق کلیه دانشجویان دختر و پسر مشغول به تحصیل در سال تحصیلی 1390ـ1391 در دانشگاه‌های اصفهان، صنعتی و پیام نور استان اصفهان هستند. برای انتخاب نمونه از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای استفاده شده است. حجم نمونه متشکل از 200 نفر شامل 100 دختر و 100 پسر بوده است. برای جمع‌آوری اطلاعات از سه پرسشنامه: سنجش هوش معنوی، آزمون خود ساخته بررسی آگاهی و گرایش دانشجویان در مورد عرفان‌های کاذب و عرفان حقیقی و نوع مطالعات دانشجویان مربوط به عرفان استفاده شده است. تحلیل نتایج با استفاده از آزمون t و r نشان داد که بین نمره هوش معنوی و گرایش به عرفان حقیقی و همچنین بین هوش معنوی و آگاهی از عرفان، همبستگی مثبت معناداری وجود دارد. میزان گرایش دانشجویان به عرفان حقیقی بیشتر از عرفان‌های کاذب است. هرچه میزان سن شرکت‌کنندگان افزایش یافته، گرایش آنان به عرفان حقیقی بیشتر و در مقابل گرایش آنان به عرفان‌های کاذب کاسته شده است .بین میزان آگاهی و گرایش دانشجویان دختر و پسر نسبت به عرفان حقیقی (اسلامی) تفاوت معناداری وجود ندارد. میزان شناخت کتاب‌های عرفان حقیقی و عرفان کاذب در بین دانشجویان پسر بیشتر از دختر است. بنابر نتایج بدست آمده از این تحقیق کمک به دانشجویان برای بالابردن هوش معنوی موجب کاهش گرایش آنان به عرفان‌های کاذب خواهد بود.

سنخ‌شناسی جنبش‌های نوپدید معنوی در ایران، اهمیت زیادی دارد، زیرا ما را با گستره تعریف جنبش‌های مزبور آشنا می‌سازد و به علاوه، می‌توان بر اساس تفاوت‌های موجود میان گونه‌ها به اتخاذ سیاست‌های مواجهه مناسب با هرگونه، اقدام کرد. در نوشتار حاضر، با تکیه بر مشاهدات و مطالعات میدانی نگارنده و الهام گرفتن از دسته‌بندی‌های محققین غربی، یک سنخ‌شناسی دو سطحی هفت‌گانه- سه‌گانه عرضه شده است. این جنبش‌ها را بر اساس محتوای تعالیم می‌توان به هفت گروه تقسیم نمود: معنویت کاریزماتیک، معنویت خویشتن، معنویت فراعلم، معنویت هندی-چینی، معنویت بیگانگان، معنویت جادو و معنویت نوکافرکیشی. همچنین به لحاظ نحوه بروز و حضور اجتماعی این جنبش‌ها، سه دسته قابل شناسایی‌ هستند: گروه مستمعان، گروه مشتریان و گروه فرقه‌ای.

افراط و تفریط در روش‌های سلوکی از نشانه‌های انحراف در مکتب‌های معنویت‌گرا است. موضوع زن و زناشویی از جمله مواضع حساس افراط و تفریط در این مکتب‌ها است. این مقاله برآن است تا نشان دهد عرفان اسلامی تحت تعلمیات پیامبر اکرم- نگاهی متعالی در عین اعتدال و همراهی با فطرت در مساله زن و زناشویی ارائه کرده است. این در حالی است که غالب مکتب‌های سلوکی پیش از اسلام، مانند رهبانیت مسیحی دچار تفریط در مساله زناشویی بوده و بسیاری از آیین‌های نوپدید معنویت‌گرا دچار افراط‌های هولناک در این مسیر شده‌اند.

فرقه ها و جریان های معنویت گرای متعددی در دنیا وجود دارند که در کشور ما نیز فعالیت می کنند؛ اما برخی از این جریان ها می کوشند خود را با فرهنگ بومی و اسلامی ایران، هماهنگ نشان دهند. در این بین، یکی از موفق ترین جریان ها که متأسفانه پیروان قابل توجهی جلب کرده است، عرفان حلقه است. این فرقه با آمیختن پاره ای از مباحث عرفانی و نظریات فیزیک مدرن، مدعی درمانگری و تحول در دانش پزشکی است؛ ولی آسیب های معنوی زیادی را به بار آورده و بهداشت معنوی جامعه را به خطر انداخته است.

پیش از هر اقدام برای تحلیل سرشت و ماهیت اعتقاد و عمل دینی در میان جوامع مختلف، ارائه نوعی «تعریف کاربردی» از مفهوم «دین» ضروری است. این امر در نگاه نخست، تقریباً ساده به نظر می­رسد؛ چون فرض بر آن است که همه ما از «اعتقادات دینی» در جامعه خود اطلاع داریم و این «برداشت عمومی» ما را به اتخاذ دیدگاه درباره آن، رهنمون می­شود؛ برای مثال، هر زمان که واژه قدرتمند «دین» به گوشمان می­رسد، تصویری از انواع اعمال و مراسم دینی در ذهن ما نقش می­بندد یا نام شخصیت­ های مذهبی و معنوی به ذهن ما خطور می­کند. هر محققی، پیش از آنکه به بررسی تعریف­های ارائه شده از دین بپردازد، باید تعریف خود را از این واژه مشخص کند و سپس این «برداشت عمومی» را با آن تعریف یا با تعریف­ های محققان و متخصصان مقایسه کند.

مدرنیسم با وجود رفاهی که برای بشر غربی فراهم آورد، خواست ه­های فرامادی او را برآورده نساخت و این، علتی جز بی­ مهری و بلکه بی­ اعتقادی تفکر مدرن به روح و بعد فرامادی انسان نداشت. بحران بی­ معنایی که در غرب بیداد می­کرد و قربانی می­گرفت، تبدیل شدن انسان غربی به شیء و کالا، از دست رفتن هدف و معنای زندگی و خلأ و فقدان یک نظام ارزشی، متفکران بزرگ غرب را به چاره ­اندیشی واداشت. سرانجام بشر در دوران مدرن، مجبور شد نگاهی تأمل­ آمیز به مبانی فکری مدرنیسم بیندازد و به کاستی­های آن توجه ویژه کند و این، سرآغازی برای دورة «پست مدرنیسم» یا «پسامدرنیته» شد. بازکاوی سنت و مبانی آن از سوی اندیشمندان غرب برای آن بود که نیازهای بی­پاسخ خویش در زندگی مدرن را بیابند. آنها با توجه به بحران­های روحی پیدا شده در جهان غرب و نیاز بشر غربی به عواطف انسانی و رسیدگی­های باطنی، با گرایش مردم به معنویت همراه شدند. ایشان بر باور غالب دوره مدرنیسم که انسان را مساوی با جسد می­دانست، خط بطلان کشیدند و بعد فرامادی بشر پذیرفتند؛ از جمله، نظریات متفکرانی مانند «میشل فوکو»، «یورگن هابرماس» و «ماکس هورکهایمر»، نقد مدرنیسم و تجددزدگی و بازگشت به نوعی اخلاق و معنویت و ارزش­های فرامادی انسانی است. اکنون نزدیک به سه دهه است که بسیاری از متفکران اصیل و جدی غرب، متوجه مشکل شده­اند. فروپاشی کمونیسم، به بن­بست رسیدن روش­های سرمایه ­داری و نظریه­های گوناگون مدیریت، افول فلسفه­ های ظاهرفریب و رنگارنگ، برخی متفکران غربی را به تأملی جدی واداشت و این همه، آغازی برای بازگشت به معنویت شد.

فرقه شیطان گرایی (Satanism) یکی از شاخه های شیطان پرستی مدرن است که آنتوان لاویآن را در سال 1966 پایه گذاری کرد. این مقاله با رویکردی توصیفی، اقدام به شناسایی و معرفی فرقه مذکور همچنین سازمان کلیسای شیطان به عنوان نهاد رسمی این فرقه کرده است. از آنجا که آموزه های این فرقه ریشه در جریان های مشابه شیطانگرایی و شیطان پرستی در سده های پیشین و حتی دوران باستان دارد، قبل از تشریح جریان کنونی، اشاره کوتاهی نیز به ردپای این آموزه ها در دوران باستان و قرون وسطی شده است. در حال حاضر، شیطان گرایی با وجود گذشت حدود نیم قرن از آغاز فعالیتش، همچنان با قوت به فعالیت های ترویجی خود ادامه می دهد. این فعالیت ها بیشتر در حیطه جغرافیایی کشور ایالات متحده آمریکا متمرکز است؛ ولی در کشورهای دیگر دنیا (از جمله کشورهای مسلمان) به علت تمایز جذاب این فرقه با فرق دیگر، شاهد ترویج برخی افکار این فرقه و جریانهای مشابه آن هستیم؛ و همین امر، ضرورت داشتن اطلاعاتی صحیح از این جریان را برای تحلیل و مقابله مؤثرتر، دو چندان کرده است.

خرافه به باورهای باطل و فاقد مبانی علمی ـ عقلانی اطلاق می­شود که با اصول اسلامی در تعارض است و یکی از ساحت­هایی که زمینه­های رویش خرافات در آن از لحاظ نظری و عملی وجود دارد عرفان به معنای عام و عرفان و تصوف اسلامی به معنای خاص است که ریشه­ها و بسترهای آن در این مقاله، تحلیل و تعلیل شد و جهل علمی و جهالت عملی، نقطه مرکزی خرافه­گرایی معرفی شده است. از جمله بحث­های طرح شده، راه­های زدایش خرافات در حوزه عرفان است که معرفی جامع و کامل عرفان ناب اسلامی، ارائه شاخص­های علمی و عملی برای شناخت و نفی خرافات، شناساندن عارفان حقیقی، تعمیق عقلانیت عرفانی و روحیه اجتهادگرایی در آن و ... از جمله آنهاست.

در اين مقاله به شکلي اجمالي به برخي از گرايش‌هايي که از ابتداي مسيحيت، به شکلي بدعت‌آميز در دين مسيحي به وجود آمده است و به ريشه‌هاي آن خواهيم پرداخت. سپس در خلال اين بررسي نيز به آراي يونگ، روان‌شناس شهير، درباره برخي از اين بدعت‌ها نگاهي می‌اندازيم و اين آيين‌ها را از منظر روان‌شناسي، بررسي می‌کنيم.

آيين هندو يکي از تأثيرگذارترين اديان شرقي در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوپديد ديني و معنوي در غرب است. کتاب‌ها، مقالات و سخنراني‌هاي بي‌شمار مرتاضان و يوگي‌هاي هندو در غرب، با تزريق نوعي پلوراليسم ديني، زمينه را براي مخالفت نسل جوان غربي با سنت‌هاي جزم‌انديش يهودي- مسيحي آماده ساخت و به مرور زمان، موجب ظهور صدها دين و معنويت نوپديد شد. جنبش‌هاي هندويي در غرب، گاهي به سنت‌هاي اصيل هندو وفادار بوده‌اند و گاهي نيز اصالت لذت و عصيان را با انديشه‌هايي کاملا التقاطي، سکولار و بدون مبنا عرضه می‌کردند. در نوشتار حاضر، ضمن معرفي برخي از چهره‌هاي اصلي آيين هندو در غرب، به بررسي نقش آيين هندو، مديتيشن و يوگا در فرايند دگرانديشي غرب و برخي علل گرايش غرب به اين آيين هندو می‌پردازيم.