جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت درست و اصولي انشعابات فرق و نحله‌هاي اسلامي می‌تواند براي شناخت فرقه‌ها و جنبش‌هاي نوين، راهگشا باشد. شايد بتوان الگوهاي مشترکي يافت که هر دو از آنها پيروي می‌کنند و سپس آن را تحليل كرد. از طرف ديگر، اينکه برخي از جامعه‌شناسان گونه‌هايي از فرقه‌هاي اسلامي که تحت بنيادگرايي اسلامي می‌گنجد همچون طالبان را جزء جنبش‌هاي ديني جديد برمي‌شمرند، از اين روست که با يک بررسي تاريخي، می‌توان پديد آمدن و انشعابات فرق اوليه اسلام را علت‌يابي کرد و نقاط مشترکي بين جنبش‌هاي اوليه و کنوني يافت. مقاله حاضر می‌تواند درآمدي بر اين رهيافت باشد.

آيين هندو يکي از تأثيرگذارترين اديان شرقي در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوپديد ديني و معنوي در غرب است. کتاب‌ها، مقالات و سخنراني‌هاي بي‌شمار مرتاضان و يوگي‌هاي هندو در غرب، با تزريق نوعي پلوراليسم ديني، زمينه را براي مخالفت نسل جوان غربي با سنت‌هاي جزم‌انديش يهودي- مسيحي آماده ساخت و به مرور زمان، موجب ظهور صدها دين و معنويت نوپديد شد. جنبش‌هاي هندويي در غرب، گاهي به سنت‌هاي اصيل هندو وفادار بوده‌اند و گاهي نيز اصالت لذت و عصيان را با انديشه‌هايي کاملا التقاطي، سکولار و بدون مبنا عرضه می‌کردند. در نوشتار حاضر، ضمن معرفي برخي از چهره‌هاي اصلي آيين هندو در غرب، به بررسي نقش آيين هندو، مديتيشن و يوگا در فرايند دگرانديشي غرب و برخي علل گرايش غرب به اين آيين هندو می‌پردازيم.

اين مقاله به بررسي هويت جنبش‌هاي نوپديد ديني می‌پردازد و با بررسي ويژگي‌هاي کلي اين جنبش‌ها بر اين حقيقت تأکيد می‌کند که با وجود اختلاف‌هاي زيادي که بين آنها وجود دارد؛ اما همگي در برخي خصوصيات، اشتراک دارند که آن خصوصيات با اديان شرقي همانند است؛ خصوصياتي همچون خداي غير شخصي، استفاده از سحر و جادو، تناسخ و کاربرد گسترده اصطلاحات رايج در اديان شرق. اما محور ديگر اين مقاله، تأکيد بر اين حقيقت است که جنبش‌هاي نوپديد ديني اصولا از لحاظ تاريخي نيز داراي منشأ شرقي هستند. کانون جنبش‌هاي نوپديد، کشور ژاپن است و آيين بودا با حضور در ژاپن و التقاط با اديان ديگري که در اين کشور حضور داشتند، به شکل‌گيري اين جنبش‌ها انجاميد و در شرايط خاص اجتماعي، اين جنبش‌ها گسترش و ناگهان صحنه اجتماعي ژاپن را پر کردند. بنابراين آيين بودا اصلي‌ترين بازيگر در شکل‌گيري جنبش‌هاي نوپديد ديني است و ژاپن، کشوري است که اين جنبش‌ها در آن شکل گرفته و سپس به ساير مناطق جهان انتقال يافته است.

سَنْت نيرنکاري، جنبشي اصلاحي است که در درون آيين سيکه به وجود آمده است. مهم‌ترين تعاليم اين جنبش عبارت است از: تأکيد بر يگانگي مطلق و بي‌شکل بودن ذات الهي، نفي برتري اديان نسبت به هم، تأکيد بر برابري انسان‌ها از هر نژاد و دين، و پيروي مطلق از رهبر معنوي (گورو) به عنوان معلّمي به اشراق رسيده و واسطة فيض الهي. اين جنبش اصلاحي تمام تشريفات و الزامات ظاهري سيکه‌هاي خالصا را رد می‌کند و آنان را بي‌ثمر می‌داند، و تنها بر ذکر هميشگي خداوند يگانة بي‌شکل و توجّه به عمق آموزه‌هاي اديان تأکيد دارد. همچنين اين جنبش بر خلاف سيکه‌هاي خالصا به گورويي زنده معتقد است و گورو بودن کتاب مقدّس سيکه‌ را نمي‌پذيرد. بنيانگذاران جنبش سَنت نيرنکاري هرچند شکل‌گيري آن را بر مبناي فرمان الهي تلقّي می‌کنند؛ ولي با اين حال، هرگز اين جنبش را به‌ عنوان ديني مستقل يا يکي از مذاهب و فرقه‌هاي آيين سيکه‌ مطرح نمي‌کنند؛ بلکه همواره خود را جنبشي اصلاحي براي دعوت تمام انسان‌ها به يگانه‌پرستي و برابري انسان‌ها و نفي تعصبات نژادي و ديني معرفي می‌کنند. به اين دليل هيچ‌گاه، پيروان اين جنبش، مسلک خود را دين يا مذهب[2] نمي‌خوانند؛ بلکه بيشتر از واژة نهضت يا جنبش معنوي[3] براي پيشوند نام سَنْت نيرنکاري استفاده می‌کنند.

در سال‌هاي اخير، موج توجه به عرفان‌‌ها و مشرب‌هاي معناگراي سکولار در جهان و کشور ما به شدت فراگير شده است. يکي از دلايل مهم عدم توانايي مسئولان براي مهار چنين پديده‌هايي، واقع‌گرا نبودن و نپذيرفتن شرايظ حقيقي اجتماع و نظريه‌پردازي بدون پشتوانه آماري است. منظور ما در اين بحث، آسيب‌شناسي علمي نوعي از دينداري است که واکنش‌هايي چون عرفان‌ها و مشرب‌هاي سکولار را سبب مي‌شود و همين‌ظور آسيب‌شناسي روابظ و مناسبات اجتماعي و فرهنگي است که ضايعه شناخت نادرست اسلام ناب محمدي(ص) را به وجود مي‌آورد و سبب غالب‌شدن گفتمان‌هاي غلظ و افراظي ديني و ضد ديني در کشور مي‌شود. نخستين مبناي نظري در اين جنبش‌ها بي‌شک، اومانيسم است. اومانيسم در اينجا به نيهيليسم و پوچ‌انگاري درباره فلسفه حيات انسان مي‌رسد و به انسان اجازه مي‌دهد که در اين وضع فاجعه‌آميز، هر چه مي‌تواند انجام دهد و دنيا در نهايت، بي‌معناست. در باب اقبال ايرانيان به جنبش‌هاي معناگرا از علل گوناگوني، مي‌توان سخن گفت که گاه برآمده از دل جريان کلي معناگرايي جهاني است که خود در واقع، معلول پديده جهاني‌شدن، رشد فناوري اظلاعات و سرعت دسترسي به منابع اظلاعاتي است و گاه اوضاع و احوال اقليمي فرهنگي و سياسي جامعه ايران، باعث بروز و بسظ جريان‌هاي مزبور در آن شده است.

قانون جذب، موضوعي است که امروزه از زبان‌هاي بسيار و در کتاب‌ها و فيلم‌هاي گوناگون از آن سخن به ميان مي‌آيد. ادعاي قانون جذب اين است که به هر چه بينديشيد همان را تحقق مي‌بخشيد. آيا اين سخن درست است؟ در چه مواردي تصديق و در چه مواقعي تکذيب مي‌شود؟ چرا امروزه اين نظريه با حجم انبوه اطلاعاتي در جهان ترويج مي‌شود؟ در اين مقاله به بررسي اين نظريه مي‌پردازيم و قلمرو تأثيرگذاري نيروي فکر و قوانين حاکم بر اين تأثيرگذاري را جستجو مي‌کنيم. آنچه مهم است آميختگي مطالب درست و نادرست در تبيين نظريه جذب و غلو در کارکرد آن است که در تحقيق حاضر، آراي صحيح از ادعاهاي اشتباه جدا خواهد شد. همچنين به اين مسئله خواهيم پرداخت که چرا نظريه جذب با تمام درستي‌ها و نادرستي‌هايش جذابيت دارد.

مقاله حاضر به يک جنبش نوپديد ديني با نام فالون دافا مي‌پردازد. خاستگاه آن «چين» است و در مدت نسبتا کوتاهي ظرفداراني را در سظح جهان جلب کرده است. شعار اصلي اين جنبش «جن‏، شن، رن» يعني حقيقت، نيک‌خواهي و بردباري است و در بوديسم و تائوئيسم ريشه دارد؛ اما در عين حال، خود را کامل‌تر از آنها مي‌داند. به عقيده «لي هنگ جي» رهبر اين جنبش، تائوئيسم به دنبال تزکيه بدن و بوديسم به دنبال تزکيه ذهن است؛ اما فالون دافا بر هر دو نوع تزکيه تأکيد دارد و براي انجام آنها 5 تمرين را ارائه مي‌دهد که 4 مورد آن به صورت حرکتي و يک مورد آن به صورت مديتيشن است. به ظور کلي، مقاله حاضر، چهار بخش عمده دارد. در بخش مقدماتي، نخست تعريفي از جنبش ارائه شده است. در بخش دوم، علل وقوع جنبش‌هاي ديني از منظر جامعه‌شناختي مظرح شده است. در بخش سوم، اصول عقيدتي آن و بنيان‌هايش مظمح نظر قرار گرفته و نهايتا در بخش پاياني، اين جنبش به گونه‌اي نشانه‌شناسانه نقد و بررسي شده است.

مسئله این است که آیا جنبش­های معنوی نوظهور در جنگ نرم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران نقش و کارکردی دارند؟ ادیان جدید و معنویت­ های نوظهور با تکثرگرایی، شک­ گرایی، احساس­گرایی، ناعقل­ گروی و خودمحور معنوی، فرهنگ دینی را دگرگون می­کنند و فرهنگ سیاسی برآمده از آن را ـ که پشتوانة نظام جمهوری اسلامی است ـ تغییر می­دهند. جنبش­های معنوی نوپدید با هدف گرفتن طبقة مرفه در شهر تهران توانستند زمینة اغتشاشات پس از انتخابات 88 را در مردم شمال و غرب تهران به وجود آورند. افرادی که از جنبش ­های معنوی نوظهور اثر پذیرفتند، در تشخیص حق و باطل و دشمن ­شناسی، حفظ اصالت معانی نمادهای دینی و کنش­های عقلانی با مشکل مواجه شدند. جنبش­های معنوی نوپدید در جامع ه­ای دینی مثل ایران، امکان موفقیت زیادی دارند و می­توانند افراد زیادی را به خود جلب کنند. مهاجمان جنگ نرم در اغتشاشات بعد از انتخابات 88 به کارایی نمادهای دینی در حرکت علیه نظام پی بردند و در برنامه­ های بعدی خود بیش از پیش از این قابلیت استفاده خواهند کرد.

کريشنامورتي، عارفي متأثر از مؤلفه‌هاي مدرنيته و يا متجددي متأثر از عرفان و معنويت است. در بازنگري تعاليم او گاهي اصالت تجددگرايي و در جاي ديگر، اصالت معنويت‌گرايي متشابه مي‌شود؛ حال آنکه راز شهرت جهاني کريشنا، تلفيق تجدد و عرفان در آموزه‌هاست؛ آن‌گاه اين ادعا بسيار با اهميت مي‌شود که اذعان کنيم «کريشنامورتي، هندو است»؛ زيرا جهش از حوزه معنويت‌گرايي هندو و تزويج تجدد با برخي از گزاره‌هاي هندوئيسم، فعاليتي کم‌نظير بوده است. نگاه کريشنامورتي به جريان اديان و مذاهب از جنبه تجددگرايي‌اش سرچشمه مي‌گيرد؛ البته آن تجددگرايي معنوي که امروزه از آن به «معنويت‌گرايي‌هاي نوين» و يا «جنبش‌هاي نوپديد ديني» ياد مي‌شود. نگارنده در اين مقاله سعي مي‌کند ابعاد مختلف عقيده کريشنامورتي، درباره اديان و مذاهب را روشن کند با بررسي و تحليل آنها، خواننده را بيشتر با عقايد او آشنا سازد و سپس کيفيت استدلال‌هايش را بررسي کند.

در این مقاله به زندگی و آرای اشو مبتنی بر متن سخنرانی­های او پرداخته می­شود و رد و تأیید وی تنها بر پایه مطالب منتشر شده از اوست و نه شایعات و اخبار زندگی­اش. در میان آرای وی به بحث انسان کامل بیشتر توجه می­شود و نظریه او در این باب، جدی­تر نقد می­شود.