جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مکتب نگارگری بغداد، از ابتدای حکومت خلفای عباسی به عنوان یکی از قدیمی ترین مکاتب نگارگری اسلامی به مصور سازی کتبی با موضوع های علمی و فنی پرداخته است، چرا که در ابتدا به جهت منع مذهبی تصویرنگاری در این دوره، هنرمندان از ترسیم تصاویر انسانی خودداری می کردند. این مکتب در دوره های بعد از شهر بغداد تحت حاکمیت سلسله های مختلیی چون آل جلایر، صفوی و عثمانی قرار گرفت، شکل، سمت و سویی دیگر پیدا کرد. در دوران آل جلایر و حکومت عثمانی، هنرمندان به ترتیب به مصور کردن نسخه های ادبی، همچون دیوان خواجوی کرمانی و سلطان احمد جلایر و در زمان حاکمیت عثمانی به مصورسازی و نسخه های عرفانی مذهبی روی آوردند. در مکتب بغداد عثمانی شاهد مصورسازی کتبی با مضامین شیعی تحت تاثیر افکار و اندیشه های هنری هنرمندان و حامیان شیعی مذهب صفویان هستیم که در آن ها داستان ها و مضامینی از زندگی پیامبر (ص)، حضرت علی (ع) و اهل بیت (ع) تصویر شده است. این مقاله سعی دارد با توجه به روند و سیر تحول نسخ مصور مکتب بغداد، نگاره هایی از نسخه های مذهبی سیر النبی، حدیقه الشهدا، نفحات الانس، مقتل آل الرسول و ثواقب مناقب را در زمان حاکمیت عثمانی را برری کند.اهداف مقاله: 1- شناخت ویژگی های مکتب نگار گری بغداد 2- دستیابی به مضامین شیعی مکاتب نگارگری آل جلایر و عثمانی سوالاتموردنظر: 1- مضامین شیعی در نگاره های نسخه های مصوربغداد کدام است؟2- در کدام یک از دوره های مکتب بغداد، نگارگران از مضامین شیعی بیشتری استفاده برده اند؟3- نسخ مصور مضامین شیعی مکتب نگارگری بغداد، دارای چه ویژگی هایی تصویری و هنری هستند؟

مجموعه حرم مطهر امام رضا (ع) در شهر مقدس مشهد و بقعه شیخ صفی الدین در شهر اردبیل از جمله مجموعه های مهم شیعی ایران می باشند که هریک دارای بخشهای متعلق به ادوار مختلف اسلامی است. از مهمترین ادوار ساخت، تزیین و مرمت این مجموعه ها، دوره صفوی می باشد. از آنجا که در دوران صفوی، فرهنگ هنری ایران زمین، وارد دوره جدیدی از شکوه و عظمت گردیده، بدین سبب از پایگاه خاصی در تاریخ هنر ایران برخوردار است. در دوره مزبور بنا بر دلایل مختلفی از جمله رسمیت مذهب تشیع، توجه به شهر مشهد مقدس به دلیل وجود حرم مطهر رضوی در آنجا (بعنوان شاخص ترین و مهمترین مجموعه شیعی ایران) و شهر اردبیل به دلیل وجود بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی (بعنوان کانون شکل گیری تشیع صفوی و نیز جایگاه مقابر نیاکان شاهان صفوی) بیشتر شد. بخصوص شاه عباس اول طی چند مسافرت جداگانه، اقدامات مختلفی در رابطه با مجموعه رضوی و بقعه شیخ صفی صورت داد. از آنجا که بررسی ابعاد مختلف هنری این مجموعه ها، یکی از بهترین روشها برای دست یافتن به شناخت کامل تر و عمیق تر از هنر مذهبی و تاثیر مذهب بر هنر ادوار مختلف اسلامی است، نگارنده سعی نموده براساس بررسی کتیبه های دوره صفوی حرم مطهر و بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل که اسناد معتبر و ذیقیمتی به شمار می روند، مشخصات هنر کتیبه نگاری صفوی به لحاظ مضامین، تزیینات و را در این دو مجموعه مهم شناسایی نمایند. باتوجه به یافته های تحقیق علیرغم شباهتهای کلی مضمونی و تکنیکی کتیبه نگاری دوران صفوی در دو مجموعه، برخی تفاوتهای جزیی بخصوص در بخش مضامین نیز مشاهده می شود که اغلب به احادیث اختصاصی امام رضا (ع) در حرم رضوی مربوط می شود.اهداف مقاله:1- دستیابی به ویژگی و شاخصه های مشخصات هنر کتیبه نگاری دوره صفوی.2- بررسی، مقایسه و تطبیق کتیبه های صفوی در دو مجموعه حرم امام رضا (ع) و بقعه شیخ صفی.سوالات مقاله:کتیبه های دوره صفوی حرم امام رضا (ع) و بقعه شیخ صفی الدین، هر یک شامل چه مضامین و محتوایی دارند؟ویژگی ها، شباهت ها و تفاوت های مضمونی، اجرایی و کاربردی کتیبه های مجموعه های مذکور کدام است؟

یکی از ویژگی های بارز هنرهای اسلامی تزیینات آن است که در مرحله خاصی از تکامل، به نقطه اوج خود می رسد و از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود؛ چنان که هر یک بر دیگری تاثیرگذار است و بارقه هایی از این تاثیر در نمونه های هنری مشهود است. این مطلب را می توان به شکل بارز در آثار هنری یک منطقه خاص، که هنرمندان آن دارای افکار و عقاید مشابه هستند، مشاهده نمود. به علاوه تزیینات معماری در نقاط مختلف کشورمان به ویژه در مناطق کویری، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و با نوع نگرش و نیازها رابطه مستقیم دارد. به همین دلیل مسجد جامع یزد، یکی از قدیمی ترین نمونه های معماری مذهبی یزد است با تنوع کاشی کاری بسیار و گلیم میبد یزد با نقوشی زیبا و کم نظیر جهت بررسی این مهم گزینش شده است.در این مقاله چگونگی ظهور طرح ها و نقوش تزیینی مسجد جامع یزد در یکی از مهم ترین صناع دستی منطقه، یعنی زیلوی میبد یزد و تاثیر آن دو بر یکدیگر مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. در این راستا، ابتدا هنر زیلوبافی یزد و طرح های به کار رفته در آن بررسی شده و در ادامه مسجد جامع یزد و تزیینات موجود در آن معرفی و شناخته می شود. مقایسه طرح ها و نقش های موجود در آن دو و تاثیر متقابل شان از مباحث اصلی مقاله به شمار می رودسوالات مقاله:1. عمده ترین تزیینات به کار رفته در زیلوبافی و مسجد جامع یزد کدام است؟2. آیا هنرمند زیلوباف از معماری و تزیینات مسجد جامع یزد در خلق آثار خویش بهره برده است؟3. میزان تاثیرگذاری تزیینات مسجد جامع و زیلوبافی یزد بر یکدیگر تا چه حد بوده است؟اهداف:1. شناخت ویژگی و نقوش به کار رفته در زیلوبافی و مسجد جامع یزد2. شناسایی نقش مایه های برگرفته از مسجد جامع یزد در بافت زیلو

هنر پارچه بافی با توجه به نیاز اولیه انسان نسبت به پوشاک؛ پیشینه ای طولانی دارد و در دوران های مختلف تحولات بسیاری را پذیرفته است، به ویژه در دوران صفوی، که با حمایت های شاهان صفوی پیشرفت زیادی بدست آورده به طوری که بسیاری از تاریخ نگاران و سیاحان، دوران صفوی را درخشانترین عصر طلایی هنر ایران نامیده اند.در این پژوهش با بررسی به هنر پارچه بافی ایران عهد صفوی، تاثیرگذاری و یا تاثیرپذیری آن با یکی از تمدن های هم عصرش یعنی تمدن عثمانی، به صورت تطبیقی بررسی شود.محور اصلی این پژوهش؛ طرح ها و نقش های بافته شده، در پارچه های صفوی و عثمانی است، بر همین مبنا، ابتدا، ویژگی ها و شیوه های پارچه بافی صفوی و عثمانی را بررسی کرده، با دسته بندی طرح ها و نقوش بافته شده، آن ها را به سه گروه: نقوش گیاهی، نقوش خطی یا خط نگاره ها و نقوش انسانی و حیوانی تقسیم می کنیم. سپس نمونه های بدست آمده، از پارچه های هر دوره را به صورت تطبیقی بررسی می کنیم.اهدافی که در این تحقیق مورد نظر است عبارت است از:بررسی نقش مایه ها و طرح های بافته شده، پارچه های صفوی و عثمانی؛بررسی تاثیر متقابل پارچه های صفوی و عثمانی، و توصیف، تحلیل و تطبیق نقوش هر دو سوالاتی که این پژوهش، در پی پاسخ آن است:1- چه نوع طرح ها و نقوش در پارچه های صفوی و عثمانی کاربرد داشته اند؟2- آیا طراحی و نقوش پارچه های صفوی و عثمانی از یکدیگر تاثیر پذیرفته اند؟

هنر شیعی، برگرفته از باورهای شیعیان بوده و در بسیاری از جنبه ها، سبک و مواد و مصالح به کاررفته، از هنر اسلامی تمایزی ندارد. یکی از شاهکارهای هنر شیعی در ایران، ساخت ضریح برای بقاع متبرکه است که مجموعه ای از هنرها در آمیزش با مبانی باورهای شیعی رخ می نماید تا اثری مقدس و مانا پدید آید. ازآنجاکه ضریح مضجع مطهر رضوی نمایانگر گوشه ای از ارادت شیعیان ایران به حضرت رضا (ع) بوده و تاثیر همه جانبه ای بر فرهنگ و هنر ایرانی داشته است، این مقاله به روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی و با جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای، با شیوه تطابق متن کتیبه ها و نقوش تزیینی پنج ضریح مطهر رضوی به بررسی کمی و کیفی نمادهای شاخص هنر شیعی می پردازد. یافته های مقاله با تکیه بر عناصر محتوایی متون منقور و منقوش ضریح ها و مبانی باورهای شیعیان نشان می دهد که چگونه باورهای دینی متجلی می شود و اعتلا و ماندگاری ضریح سازی را تضمین می کند. جامعه نمونه آماری، پنج ضریح مطهر امام هشتم شیعیان است.

در این مقاله، آثار حجمی فلزی دوران اولیه اسلامی ایران طی زمامداری حکومت های طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه و همچنین غزنویان مورد بررسی قرار می گیرد. که با توجه به فرهنگ ساسانی و اسلامی، بتدریج در هم آمیخته و شکل گرفته، و در دوره سلجوقیان و نمودی مشخص یافته است. رواج اشکال و احجام متنوع آثار هنری خصوصا در برخی صنایع دستی و همچنین احیا از تکنیک های صنعتی و هنری دوران گذشته، به صورتی نو همواره با پالایش و دگرگونی هایش سامان یافته و با هیاتی اسلامی در این دوران مشاهده می گردد. که در این جا به بررسی نوع، چگونگی اشکال، احجام، تزیینات و همچنین کاربرد نمادین آن ها پرداخته می شود.

هنر کتاب آرایی به مجموعه هنرهایی اطلاق می شود که در ساخت، تزیین و تهیه نسخ خطی به کار می روند. این هنر در جهان سابقه ای دیرینه دارد. در هر برهه زمانی از تاریخ، هنر کتاب آرایی به گونه ای تحت تاثیر منع و تاییدات دینی و آیینی قرار گرفته است. هنر کتاب آرایی در دوره ایلخانی شاهد تحولات و تغییرات بسیاری بوده است. و به عنوان، دوره تاثیرگذاری در روند تزیینات کتب و نسخه برداری آن ها محسوب می شود و نقطه عطفی برای شروع و پیشرفت تذهیب به شیوه ایرانی می باشد. از جمله میراثی که از گذشته در تذهیب این دوره به ودیعت نهاده شده، استفاده از قطع عمودی در کتب و سادگی و بی پیرایگی در تذهیب، است که روز به روز به انسجام و پختگی آن افزوده گردید. نمونه از قرآن های موجود از این دوره، ویژگی های تذهیب دوره ایلخانی را به وضوح نشان می دهد. نقش ستاره چند گوش، فرم های هندسی، جدول کشی های مرکب، ترنج ها و شمسه های کوچک حاشیه همه و همه از جمله عناصر تذهیب در این دوره اند. این دوره زمانی مقارن با دوره دوم گوتیک و عصر طلایی آن در اروپا می باشد که شامل سده های سیزدهم و چهاردهم / هفتم و هشتم می باشد. سبک گوتیک از خاستگاه خود یعنی فرانسه به سراسر اروپا گسترش یافته و به شیوه های مختلف، در کشورهای گوناگون رواج یافت. استفاده از حروف سرآغاز منقوش یا مصور در هم بافته شده، ظرافت تغزلی در پیکره ها، کاربرد رنگ های درخشان و علاقه به ریزه کاری و تزیین، از جمله ویژگی هایی است که در آراستن انجیل های این دوره از آن استفاده شده است. از جمله انجیل های مصور این دو سده می توان انجیل فقرا، انجیل شاه عباس، کتاب مزامیر و مکاشفات یوحنا را نام برد.

در فرهنگ اسلامی مسجد نه تنها به عنوان عبادتگاه بلکه به صورت مجمع و محل رسیدگی بسیاری از اختلافات و نیز برگزاری برخی مراسم، همواره مورد توجه و احترام بوده است. بنابراین هنرمندان و صنعتگران همواره بر این بوده اند تا با نکته سنجی و کاردانی خویش به ایجاد تقویت، استحکام و زیبایی فضای معنوی آن کمک نمایند. در واقع مسجد مجموعه ای از هنرهای گوناگون است که بر روی هم، فضا و مکان خاصی را پدید آورده است. در معماری مسجد به تزیین آن توجه خاص شده است و می توان گفت که مسجد اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی می باشد. یکی از ارکان تزیین مساجد استفاده از نقوش هندسی در مفهوم نمادین و فلسفی آن به منظور تاثیرگذاری روانی بر عابد و تقویت حس وحدانیت در فضای مسجد است. اشکال پیچیده هندسی با تکرار تناسبات وابسته به یک نقش نوعی احساس نظم و هماهنگی می آفریند. در معماری مسجد کتیبه نیز جایگاه ویژ ه ای دارد. کتیبه ها علاوه بر این که محل زیبایی و وحدت خط و نقش هستند، استادی و مهارت هنرمندان خطاط و کتیبه نگار را در بهره گیری مناسب از این دو عنصر در کنار هم نشان می دهند و ابزاری برای پیام رسانی و منعکس کننده کلام خدا، سخنان اولیا و ادعیه اسلامی نیز می باشد. از این رو، کتیبه ها را می توان به سه نوع کتیبه های قرآنی، کتیبه هایی با مضامین دعایی و کتیبه هایی با مضامین حدیثی تقسیم کرد.آن چه در این مقاله به آن پرداخته می شود، علاوه بر بررسی این دو شاخصه مهم معماری اسلامی در مساجد، مساله استحاله آن ها در فضای مساجد امروزی است که بر مبنای اصول نوین معماری پایه ریزی می شوند. امروزه مساجد کمتر معرف برتری ارزش های معنوی است و جایگاه معنوی و کاربرد سنتی آن به عنوان مکانی مقدس به تدریج در کنار کاربردهای اجتماعی و سیاسی آن قرار می گیرد. بدین گونه این دگرگونی در بنای اصلی مسجد که بر مبنای معماری سنتی شامل گنبد، مناره، محراب و منبر و غیره بوده است، نوعی تحریف و تغییر به وجود آورده و به دنبال آن، تغییر کاربرد و کارکرد عناصر تزیینی را در پی داشته است.

مقوله مکان و فضا در هر دو حوزه فلسفه و معماری به عنوان یک موضوع اساسی مطرح بوده و بخش مهمی از ادبیات این دو وجه اندیشه انسانی را به خود اختصاص داده است؛ بنابراین در این راستا، نوع نگاه اهل فلسفه و معماران - چه آن هایی که در امر تولید معماری نقش داشته اند و چه افرادی که بیشتر در طریق نظر قرار گرفته اند - قابل توجه می باشد. بررسی، تجزیه و تحلیل این نقطه نظرات می تواند در ارتقا مباحث نظری معماری و در نتیجه کیفیت تولیدات آن موثر باشد.نگرش فلسفی به حقیقت فضا و معنای آن، یعنی اثر معماری، در مباحث فلسفی، از سوی معماران نگاه واحدی را با اهل فلسفه در نگرش به معماری، ابداع و ایجاد می نماید که تاکنون به آن توجه نشده است. از سوی دیگر، فلاسفه در صدد ورود به ماهیت معماری، تلاش نموده اند برداشت خود را از مکان و فضا در اختیار معماران قرار دهند. مقاله حاضر به معرفی و بررسی دیدگاه های بعضی از صاحب نظران پرداخته و تعاریف، مفاهیم و راهبردهای ارایه شده را مورد تحلیل قرار داده است.