جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بررسی تطبیقی آرای سید جمال الدین اسد آبادی و حسن حنفی درباره غرب با رویکرد نظری-معرفتی می پردازد. اسد آبادی بانی جریان نو اندیشی دینی است، جریانی که در نیمه نخست قرن بیستم به وجودآورنده جریان دیگری به نام نومعتزلیان شد که امین خولی بانی آن بود و حسن حنفی نیز در حال حاضر یکی از برجسته ترین افراد نو معتزلی است. از روند تحقیق این نتیجه ها به دست آمد که سید جمال الدین از یک سو موافق استفاده مسلمانان از علوم و فنون غربی بوده و در این زمینه به صورت کلی و بدون نگاه انتقادی سخن گفته است و از سوی دیگر، مخالف مکتب های ناسیونالیسم، سوسیالیسم و سکولاریسم بوده اما دموکراسی را استثنا کرده است. حنفی نگاهی مثبت به مکتب های غربی دارد و تنها مخالف سکولاریسم است و ضمن آنکه موافق استفاده از علوم و فنون غربی است، خواستار نقد تمام وجوه تمدن و میراث غربی در کنار تمدن و میراث اسلامی است.

پیش از این، تحول های دینی عصر صفویه و اهمیت مهاجرت فقیهان عاملی از جنبه هایی بررسی شده است، هرچند اختلاف نظرهای جدی درباره اهمیت و تاثیر مهاجرت فقیهان عاملی به ایران در عصر صفویه وجود دارد. در این نوشتار اهمیت و تاثیر مهاجرت فقیهان عاملی از زاویه نقش آنها در تحول در گفتمان های دینی عصر صفویه، با تکیه بر آرای محقق کرکی و شهید ثانی بار دیگر ارزیابی شده است. همچنین ادعا شده که عالمان عاملی نقش مهمی در تحول گفتمان حاکم بر مراکز علمی ایران از نگاه فلسفی به فقهی داشته اند.

پس از وقوع انقلاب مشروطیت فضای سیاسی و اجتماعی ایران به آرامش مطلوبی دست نیافت. ناپایداری سیاسی و سقوط پیاپی دولت ها، بر گستره بحران ها می افزود. آغاز جنگ جهانی اول و تاثیرگذاری آن بر ایران شرایط نامساعدی را در کشور پدید آورد. ناتوانی حکومت مرکزی در مهار بحران ها سبب شد تا افراد و گروه هایی، برای بهبود شرایط نامساعد جامعه خودانگیخته تحرکات ضد بیگانه و اصلاح طلبانه ای را آغاز کنند. نهضت جنگل با هدایت میرزا کوچک خان جنگلی با همین نگرش کار خود را در محدوده گیلان هم زمان با جنگ جهانی اول آغاز کرد. با گسترش فعالیت نهضت گردانندگان آن برای اشاعه تفکرات اصلاحی و انتقادی خود روزنامه ای موسوم به جنگل را منتشر کردند. هرچند عمر این روزنامه طولانی نبود، در مدت یک سال و اندی که منتشر می شد دیدگاه ها و نگرش های جنگلی ها، عملکرد حکومت مرکزی، کارکرد چهره های سیاسی و اقدامات روسیه و انگلیس را معرفی، نقد، و ارزیابی می کرد. این پژوهش مهم ترین دغدغه های نویسندگان روزنامه و سطح دریافت آن ها را از شرایط جامعه بررسی و تحلیل می کند.

از زمانی که در سال 913 ق./ 1507 م.، دریانورد نامی پرتغال، آلبوکرک جزیره هرمز را در خلیج فارس گرفت و هرمز به یک مرکز مهم بازرگانی تبدیل شد و نمایندگان بازرگانی بسیاری از کشورهای جهان در آن گرد آمدند، شماری از تبلیغ گران کیش مسیحی از پرتغال به آن جزیره استعمار شده فرستاده شدند تا هماهنگ با سودگرایی و سوداگری استعماری پرتغال، مسیحیت را تبلیغ کنند.فرانسه نیز ازجمله کشورهایی بود که برای گسترش نفوذ استعماری خود، از کیش ترسایان به عنوان ابزاری سود برد. فرانسویان، هیات های متعددی را به ایران روزگار صفوی اعزام داشتند.اعزام گروه های تبشیری در روزگار قاجار نیز تداوم یافت و غالب این گروه ها ابزار سیاست های دولت متبوعشان بودند. شکست ایران در دو دوره جنگ با روسیه که به دو قرارداد گلستان و ترکمانچای منجر شد، فرصت مناسبی را در اختیار این گروه ها قرار داد که تحت حمایت دولت هایشان، به ویژه با استفاده از حق کاپیتولاسیون، به تبلیغ و تبشیر بپردازند. با این اوصاف، در این دوره، زمانی که گروه های مختلف مسیحی پروتستان و کاتولیک به ایران آمدند و در شهرهای مرزی و مهم و حساس، پایگاه های تبلیغی تشکیل و خدمات آموزشی، بهداشتی و مذهبی ارایه دادند، خواه ناخواه به صورت بازوهای مذهبی دولت های استعمارگر اروپایی برای خدشه وارد کردن در اعتقادات دینی مردم درآمدند. ضعف های سیاسی و اقتصادی جامعه قاجار، زمینه نفوذ گروه های تبشیری را فراهم کرده بود.یکی از شهرهایی که از قدیم الایام پایگاه فعالیت این گروه ها محسوب می شد، شهر اصفهان است؛ که موضوع مقاله حاضر است.سوالاتی که در این راستا مطرح می شود و این پژوهش به دنبال پاسخ آن است، به قرار زیر است:1. نقش و جایگاه میسیونرها در اصفهان عصر قاجار چگونه است؟2. مبلغان مسیحی در جامعه مسلمان ایرانی با چه مشکلاتی رو به رور بوده اند؟بررسی نقش و جایگاه میسیونرهای مذهبی کشورهای مختلف اروپایی در اصفهان عصر قاجار و فعالیت های گوناگون مذهبی، فرهنگی، علمی و خدمات اجتماعی آنها در این شهر و نیز اهداف و انگیزه آنها از انجام این فعالیت ها و پرداختن به چگونگی حضور این میسیونرها و تشکیلات آنها در نواحی دیگر ایران و دیدگاه سلاطین و دولتمردان قاجاریه در مورد آنها و سایر موارد دیگر، جهت روشن ترشدن این مساله است.

ترسیم تصویری از ساختار اجتماعی مغولان به استناد منابع، آداب و رسوم و افسانه های کهن ایشان می تواند در تجزیه و تحلیل حقیقت اجتماع مغولان موثر باشد؛ اجتماعی که به منزله بستر همیشگی رودی در زیر جریان حوادث قرار داشته و در شکل گیری آنها موثر بوده است. منابع مهم قابل استناد، به سه دسته تقسیم می شوند: منابع مغولی، چینی و فارسی. تنها منبع قدیمی مغولی که تاکنون به دست آمده است، تاریخ عمومی مغولان (یوان چائویی شه) یا تاریخ سری خوانده می شود. منابع چینی، تاریخ های رسمی سلسله های یوان است که با شتاب فراوان در زمان به سلطنت رسیدن مینگ ها تدوین شده و نهایتا دو منبع اصلی و قدیمی تر فارسی آثار جوینی و رشیدالدین است. با توجه به اینکه برای ترسیم تصویری از ساختار اجتماعی مغولان هیچ تالیف مستقیمی وجود ندارد، پاسخ به سوالاتی نظیر نوع زندگی و معیشت قبایل مغول، روابط اقتصادی آنان، عنصر تشکیل دهنده جامعه مغول، روابط خانوادگی، موقعیت زنان و فرزندان، مالکیت ها و اختلاف طبقاتی، تنها با استناد به منابع فوق الذکر و مقایسه و مقابله موردی موارد قدیم و متاخر ممکن می شود. در این راستا، مولف را چاره ای جز استنتاج از نمونه های متاخر نیست.به رغم گوناگونی ترکیب قبایلی که اتحادیه اقوام مغول را تشکیل و اساس امپراتوری عظیم آنان را پایه ریزی کردند، شیوه زندگی چادرنشینی و روابطی که از این شیوه زیست ناشی می شد تا مدت ها بدون دخالت هر گونه قدرتی باقی مانده بود. گذار از زندگی کوچ نشینی به زندگی اسکان یافته، اغلب تحت فشار نیازها و شرایط اقتصادی صورت گرفت و موجب شد که بیابانگردان با شهرنشینان ارتباط دادوستدی برقرار کنند. ضرورت این ارتباط، گاه به مبارزه منتهی شد و ضرورت مبارزه، نه تنها اقوام را به مهاجرت یا اسکان واداشت، نه تنها دولت ها را جا به جا کرد و در هم آمیخت، بلکه به فرهنگ های گوناگون نیز بر اثر تماس و اصطکاک اجزای مرکبه آنها خصایص و امتیازات خاص بخشید. ایلات و قبایل صحراگرد و شکارچی جنگل که بنابر اصل پدرشاهی زندگی می گذراندند، بدون آنکه هیات قانونی خاصی به خود گرفته باشند، مجتمع های قبیله ای ایجاد می کردند که وابستگی اصلی آن را رشته های پیوند خویشاوندی، و وحدت در سنن و آداب ایشان تشکیل می داد. اختلاط جامعه یکجانشین و زراعتی با جامعه کوچ نشین دامدار و صحرانشین به هنگام تاسیس امپراتوری مغول، نتیجه مستقیم ورود به مرحله زمین داری بود. در دوران متقدم جامعه مغول، زندگی برده داری نیز به چشم می خورد؛ و از این رو، جامعه مغولی تقسیمات طبقاتی خاص خود داشت که در این تحقیق معرفی شده است.

پلیس جنوب ایران یا اس. پی. آر.، نیروی انتظامی بود که در سال 1335 ق./ 1916 م. دولت امپراتوری بریتانیا جهت کنترل سیاسی و نظامی منطقه جنوب ایران تشکیل شد.

شاه تهماسب اول در سال 962 هجری قمری پایتخت صفوی را از تبریز به قزوین انتقال داد و برای استقرار در این شهر دستور داد دولتخانه ای مرکب از کاخ ها و باغ ها و چمن ها ایجاد شود. عبدی بیگ نویدی شاعر معروف آن زمان به فرمان شاه مامور شد پس از دید عمارات و کاخ های دولتخانه منظومه ای تحت عنوان جنات عدن بسراید که نمایانگر دیوارنگاره هایی از نقاشان برجسته آن زمان به شمار می رفت. در این مقاله سعی بر آن قرار گرفت که توصیف شاعرانه عبدی بیگ از این نقاشی ها و مضامین آن از نظر خوانندگان مقاله بگذرد.

چهارده قرن از ورود اسلام به سرزمین ایران می گذرد. در طول این مدت، بین اسلام و ایران از ابعاد مختلف، از جمله از نظر فرهنگی، تعاملات گسترده ای صورت گرفته است. این موضوع را محققان و صاحبنظران تحلیل نکرده اند؛ و تحلیل ها بر اساس نوع نگرش ها و عقاید آنها، متفاوت و در مواردی متعارض است.ضرورت مطالعات جدید و تحقیق درباره تعامل فرهنگ ایرانی با دین اسلام، راهی است برای بازشناسی منتقدانه میراث گذشتگان و نیز دستیابی به شناختی نسبی از روند تلفیق متعادل گونه دو فرهنگ با یکدیگر. در این پژوهش تلاش شده است به این پرسش های اساسی پاسخ گفته شود: چرا پس از ورود اسلام به ایران، هیچ یک دیگری را نفی نکرد؟ محورها و زبان مشترک این دو فرهنگ چه بود؟ فرهنگ ایرانی در تماس با اسلام، چه تغییراتی کرد؟اهداف این پژوهش عبارت اند از: شناخت برخی از ابعاد حیات فرهنگی ایران پس از اسلام که به ویژه در قرن دوم هجری شکل گرفت؛ دیگر اینکه پذیرش اسلام توسط ایرانیان، چه عناصری از فرهنگ ایرانی را بیشتر تحت تاثیر قرار داد و اسلام چگونه از فضای فرهنگ ریشه دار ایرانی بهره برداری کرد.

فقدان ابزار مفهومی و نظریه های کارآمد برای تحلیل مناسبات تاریخی شهرنشینی در ایران، از جمله مهم ترین موانع در مسیر رشد این گونه بررسی ها است. در این میان، دشواری های عدیده ای مانع از آن شده است که تاکنون تعریف کاربردی و دقیقی از مقوله «شهر» در ایران ارایه شود. در مقاله حاضر، سعی شده است با طرح برخی مباحث پایه ای، مولفه های بنیادین زندگی شهری در سده های میانه شناسایی و تحلیل شود تا بر اساس آن، زمینه های لازم برای ارایه «تعریف» شهر در این دوره، فراهم آید؛ و هم از این رو، به این پرسش پاسخ داده شود که تعریف پدیده «شهر» در سده های میانه، بر چه مولفه ها و ملاک هایی باید استوار شود؟