جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«گفتگو با متن» الگوی مشترکی است که هم شهید صدر در تفسیر موضوعی و هم گادامر در هرمنوتیک فلسفی به عنوان عامل تحقق فهم، بر آن تأکید کرده‌اند. از آنجا که رویکرد شهید صدر به «فهم متن قرآن» توصیه‌ای و رویکرد گادامر به «فهم متن» توصیفی است، پژوهش حاضر از رهگذر مطالعه تطبیقی این دو رویکرد، میزان رَوایی دیدگاه روش‌شناختی شهید صدر را مبتنی بر دیدگاه پدیدارشناختی گادامر مورد بررسی قرار داده و به پی‌جویی این پرسش پرداخته‌است که بایدها و نبایدها در روش تفسیری شهید صدر تا چه اندازه منطبق بر هست‌ها و نیست‌ها در هرمنوتیک گادامر است؟ به جهت آن‌که الگوی مذکور در اندیشه این دو متفکّر خاستگاه یکسانی ندارد و تشابه دو نظریه ساختاری است، پژوهش حاضر از نوع «مطالعات تطبیقی کلان مبتنی بر همسانی ساختاری» به شمار می‌آید. بررسی عناصر گفتگو در هر دو نظریه مشروعیت هستی‌شناختی الگوی «گفتگو با متن» در تفسیر موضوعی را به اثبات رسانده و نشان می‌دهد که تفاوت‌های دو نظریه ریشه در اموری خارج از ماهیت و فرآیند فهم دارند و از این‌رو به اعتبار هستی‌شناختی روش تفسیر موضوعی خللی وارد نمی‌کنند.

یکی از آیات قرآن کریم که در انتقال به دوره مدرن، نوعی از نابرابری جنسیتی میان مردان و زنان را به اذهان متبادر ساخته، آیه شریفه بقره/282 است که بر مبنای آن، ارزش شهادت زنان در قیاس با مردان، به نصف کاهش یافته است. طیف گسترده‏ای از عالمان تفسیر با طرحِ این مدعا که زنان، موصوف به ویژگی‏هایی چون نقصان در عقل، ضعف در حافظه و ناتوانی در ضبط حوادث هستند، خوانش‏هایی مبتنی بر ارزش‏داوری جنسیتی علیه زنان ارائه کرده‏اند. این خوانش‏ها گرچه تا آستانه سده چهاردهم از رواج بسیار گسترده‏ای برخوردار بوده و به روند تفسیرنویسیِ جهان اسلام جهت داده است، اما در گذار به دوره معاصر و مطرح شدن پرسش‏ها و شبهاتِ نوظهور عصری، زمینه‏های فرهنگی- اجتماعی برای فاصله گرفتن از سنت‏های تفسیری و به موازاتِ آن، پیداییِ خوانش‏های روزآمد از آیه بقره/282 فراهم آمد. در این پژوهش تلاش می‏شود با تمرکز بر تفاسیر المنار، المیزان و مِن وحی القرآن، همه امکان‏های تفسیری که در پیرامون این آیه شریفه پیش افکنده شده است، با رویکرد تطبیقی مورد مطالعه قرار گیرد. پژوهش حاضر نشان می‏دهد که صاحبان تفاسیرِ نام‏برده کوشیده‏اند با پیش گرفتن سه مسیر متفاوت، فهمی نو از آیه شریفه، متناسب با پرسش‏ها و نیازهای عصری ارائه دهند.

«تطبیق» با معادل‌هایی نظیر: «موازنه»، «مقارنه» و «مقایسه» بکار رفته است. در شیوه «تطبیق» و «مقایسه» دو یا چند دیدگاه یا مکتب در مورد موضوعی خاص که با یکدیگر سنخیت دارند، مورد بررسی و نقادی قرار گرفته تا وجوه اشتراک و اختلاف آنها مشخص شده و برتری‌ها و ضعف‌های هر یک هویدا شود و در نهایت اولویت یکی بر دیگری به اثبات رسد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که تا قبل از قرن دوم در تفاسیر اهل سنت اثری از تطبیق دیده نمی‌شود بلکه احادیث و روایات مورد قبول صحابه و تابعین بدون در نظر گرفتن دیدگاه مخالف، نقل شده است. در قرن چهارم با شکل گیری مذاهب دیگر و رشد آن نظیر معتزله، برخی تفاسیر در حد جمع آوری نظرات و آراء(موازنه و مقارنه) پیش رفته سپس با شدت گرفتن تحولات سیاسی و اجتماعی، فرصتی برای نقد و بررسی و ابراز نظرات (مقایسه)پیدا شد. این پژوهش، روش توصیفی و تحلیلی را بکار برده و در مسیر تحولات تطبیق و توسعه‌ی معنایی آن به نکته‌ی مهم نوفهمی دست یافته است.