جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با سقوط خلافت عثمانی، اندیشه احیای خلافت اسلامی، از شرق تا غرب دنیای اسلام را فراگرفت؛ گویی اهل­سنت که تا پیش از این، جهان بدون خلیفه را ندیده بودند، دچار بهت شدند و هر یک در گوشه­ای از دنیای اسلام، به تدوین اندیشه خلافت پرداختند. إسرار احمد نویسنده سرشناس پاکستانی، از نظریه­پردازان مهم این عرصه در حوزه شرقی جهان اسلام است. اندیشه او بازتاب سه جریانی بود که از آزاد، اقبال و مودودی شروع شد و تأثیر آن در یک فرآیند زمانی و ذیل اوضاع سیاسی- اجتماعی خود را نشان داد. در نوشتار پیش روی، مسأله اساسی شناساندن اندیشه­های اسلام­گرایی و خلافت اسلامی و تحول فکری اسرار احمد در یک فرآیند زمانی و زمینه تاریخی و تبیین اندیشه سیاسی وی در این زمینه است. بر اساس روش تاریخی- تحلیلی، إسرار احمد نخست تابع افکار آزاد در ایده بازگشت به قرآن و اندیشه اصلاح فکری اقبال بود و در جهت دنبال نمودن اهداف فوق، «مرکز انجمن خدّام القرآن (1972م)» را بنیان نهاد و نخستین نوشتارش نیز در همین چارچوب بود. در مرحله بعد، تأثیرات تفکر انقلابی مودودی و اصلاحی اقبال بیش­تر نمایان گردید؛ لذا وی «تنظیم اسلامی (1975م)» را راه اندازی کرد. سرانجام او با بازگشت به اندیشه آزاد در جنبش خلافت و انقلاب اسلامی مودودی، «تحریک الخلافت (1991م)» را به منظور انقلاب همه­جانبه و استقرار نظام خلافت تشکیل داد. مرحله اخیر نظریه سیاسی إسرار احمد، ترکیبی از نگرش سنتی اهل­سنت در زمینه خلافت و شیوه­های مدرن غربی درباره حکومت بود.

با فرض صدور الفاظ متن از سوی خداوند و بافرض آن­که متن قرآن و کتاب مقدس دارای قرائت­ها و نسخه­های مختلف باشد، این پرسش پدیدار می­شود که معنای کدام قرائت و کدام نسخه را می­توان معتبر و مطابق با مراد خداوند دانست. توجه به قرائت­ها و نسخه­های مختلف از متن قرآن و کتاب مقدس، تاثیر بسزایی در فهم این متون دارد. از این­رو نوشتار حاضر، موضوع قرائت­ها و نسخه­ها را ابتدا در قرآن و سپس درکتاب مقدس به بحث خواهد گذاشت. نتیجه آن­که اختلاف قرائت در متن عهد عتیق و قرآن، به جهت استفاده نکردن از اعراب و مصوت بوده و این امر در قرآن بیش­تر واقع شده است. اما بحث نسخه­ها در کتاب مقدس به شدت مطرح است؛ زیرا قانونی ­شدن عهد قدیم و عهد جدید برخلاف قرآن، فرآیند تدریجی داشته است.

گرچه اسلام همۀ احکام مساجد را بر معابد جاری نمی‌کند، در بسیاری از موارد معابد اهل کتاب را به دیدۀ مساجد می‌نگرد؛ از این‌رو، نماز خواندن مسلمان در معابد اهل کتاب را صحیح می‌داند. توصیۀ قرآن به بزرگداشت و تعظیم شعائر خداوند، از جمله معابد اهل کتاب به‌دلیل روایات و وحدت ملاک، شامل حرم‌های پیامبران و ائمه (ع) نیز می‌شود. استفاده از معابد اهل کتاب برای تغلیظ سوگند در مواردی مانند لعان و نیز باطل دانستن نکاح موقت مرد مسلمان با زن مسیحی که طلاق ازدواج قبلی وی در دادگاه صورت گرفته نه کلیسا، نشان می­دهد که اسلام، به اعتقاد اهل کتاب دربارۀ معابدشان احترام می‌گذارد. با توجه به آیات قرآن، مسجد در دو معنای عام و خاص به‌کار رفته است. کاربرد آن در معنای عام، معابد اهل کتاب را نیز شامل می‌شود. کاربرد مسجد در معنای خاص آن، همان معنای عرفی و مشهور نزد مسلمانان را دارد.

مسأله منشأ حیات در زمین، از سؤالات اساسی هستی­شناسی و عمدتاً مورد مناقشه بین دانشمندان علم و علمای دینی بوده است؛ از این رو، هدف اصلی این تحقیق، بررسی نظریه قرآنی و دیدگاه­های علم تجربی درباره مسأله منشأ حیات در زمین است. در این نوشتار، ابتدا معانی لغوی و اصطلاحی برخی واژه­های مهم، و سپس رابطه قرآن و علوم تجربی بررسی شده است. آیات قرآنی (از جمله آیه 30 سوره انبیاء و آیه 45 سوره نور) و نظریات مفسران درباره آن نیز بررسی گردیده است. سپس برخی از مهم­ترین و مشهورترین نظریه­ها و فرضیه­های دانشمندان علم تجربی از جمله نظریه آفرینش ویژه، منشأ آبزی، تولید خود به خودی، نظریه ابدیت حیات، نظریه تکامل و نظریه دنیای RNA و دنیای DNA بحث و تحلیل شده است. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است و یافته­های آن، نشان می­دهد که قرآن به صورت اسرارآمیز درباره منشأ حیات در زمین بحث کرده و هیچ نظریه خاصی در این زمینه نداده است. هم­چنین بسیاری از نظریه­ها و فرضیه­های دانشمندان باستان و معاصر درباره منشأ حیات با گزارش قرآنی مطابقت ندارد.

در مواجهه با چالش‌ها و تغییراتی که در دنیای مدرن ایجاد شده، همواره اندیشه­وران مسلمان، با رویکردهای گوناگون به مسأله‌ جایگاه زنان در اسلام پرداخته‌ و سعی کرده‌اند که در پاسخ به بحران تعارض و کشاکش سنت و مدرنیته، آثاری را در این حوزه تدوین کنند. در این مقاله، به اقتضای موضوع تحقیق و با روش و رویکردی اسنادی، توصیفی و تحلیلی، جایگاه زن در جامعه از منظر سید قطب (1906-1966)، ذیلِ رویکرد سنتیِ «اصل‌گرای اصلاحی» و نصر حامد ابوزید (1943-2010)، ذیلِ رویکرد متجددِ «نواعتزالی اصلاحی» تحلیل و بررسی گردیده و نشان داده شده است، در حالی­که متفکران اصل‌گرای اصلاحی، رجوع به سنت و آموزه‌های فرا­زمانی و فرا­مکانی اسلامی را به مثابه‌ راه‌حل معضلات زنان مسلمان در جوامع اسلامی معاصر در نظر گرفته‌ و با محور قرار دادن اسلام، در صدد تطبیق تجدد با سنت برآمده‌اند، متفکران نواعتزالی متجددِ اصلاحی، با محوریت ابوزید، با «زمینه‌مند» و «زمانه‌مند» کردن آموزه‌های قرآنی و تقدم‌بخشی به مدرنیته، در پی نوسازی سنت و تطبیق آموزه‌های اسلامی با تجدد هستند.

صبحی منصور، در کتاب القرآن و کفا مصدراً للتشریع الإسلامی، سعی دارد با استناد به قرآن، کتاب خدا را به عنوان تنها منبع تشریع اسلام معرفی و عدم­ حجیت «سنت» را نیز اثبات کند. به ادعای او، از آیات قرآن استفاده می‌شود قرآن، کتابی کامل و جامع حقایق بوده که در امر هدایت، خود را کافی اعلام کرده و مردم را از مراجعه به غیر خود بازداشته است. به نظر صبحی منصور، ظنی‌­الصدور بودن احادیث و سیاست نهی از کتابت حدیث توسط پیامبر اسلام(ص)، قرینه دیگری بر قرآن­بسندگی در تشریع و نفی حجیت سنت است. اما به نظر می‌رسد وی در تحقق و تأیید نظریه قرآن­ بسندگی، به برخورد گزینشی آیات و تفسیرهای نامناسب با سیاق و نیز تغافل از نصوص دال بر حجیت سنت و احیاناً توجیهات نا­متعارف ‌آن‌ها اقدام کرده است.

تروریسم، اقدامی است که خشونت و ترس، ماهیت و حاصل آن را تشکیل می­دهد. صرف­نظر از اشکال تحقق این عمل در گذشته، این عمل در دوران حاضر، با بهره­گیری از علوم و فنون پیشرفته و به مقتضای دوران معاصر، اشکال جدیدی به خود گرفته است که ضرورت پیش­بینی و استقرار راه­ کارهایی مناسب و مطلوب برای مقابله با آن را خاطرنشان می­سازد. جمهوری اسلامی ایران، یکی از قربانیان تروریسم داخلی و خارجی، براساس آموزه ­های شرع مقدس، قانون اساسی، قوانین ملی و اسناد بین ­المللی در مبارزه با تروریسم، راهبردهایی ویژه برای رویارویی با آن در پیش گرفته است. این نوشتار، به بررسی و تحلیل راهبردهای حقوقی و به عبارت روشن، تقنینی ایران در برخورد با مظاهر تروریسم می ­پردازد. نتیجه به دست آمده این است که گزاره ­های ضدتروریستی ایران، به میزان عمده­ای برگرفته از موازین و یافته­های شرع مقدس است؛ هر چند به کلی از یافته­ های حقوق بین­ الملل نیز به کنار نیست. تحول در عملکرد تروریست­ها، ایجاب می­کند که دولت ایران، با الهام از اسناد و الزامات بین ­المللی، با اشکال جدید تروریسم و زمینه­های شکل ­گیری و تقویت آن برخورد کند و در نظم تقنینی خود، به تحولی دست یابد و راهبردهای خود را در این زمینه، بیش­تر سامان بخشد.

براساس آموزه­های قرآنی، مادر موظف است تا 21 ماه پس از تولد، به نوزاد خود شیر دهد. با این حال، روشن است که کودک افزون بر تغذیه با شیر مادر، به مراقبت‌های خاصی در دوره شیرخوارگی نیز نیاز دارد. این مراقبت‌ها، در حالت عادی، شخصی انجام می­دهد که بیش­ترین رابطه عاطفی و جسمی را با آن کودک داشته باشد. مسأله حضانت کودک و این­که چه کسی باید این مسئولیت را بر عهده بگیرد، هنگامی مطرح می‌شود که والدین از یک­دیگر جدا شده باشند؛ اما در صورت ادامه داشتن زندگی زناشویی، والدین با همکاری یک­دیگر از فرزند خود مراقبت می­کنند. مسئولیت حضانت از فرزند، پس از پایان دوره شیردهی، بر عهده پدر است؛ اما مادر نیز حق دارد در صورت تمایل تا رسیدن کودک به هفت سالگی، چه کودک پسر باشد یا دختر، مسئولیت نگهداری از فرزند خود را بر عهده بگیرد.

تفسیر ابن‌ِ­جوزی‌ ‌یا زاد المسیر فی علم التفسیر، یکی از تفاسیر نقلی روایی و واعظانه قرن ششم هجری است. این تفسیر به گفته نویسنده آن، تفسیری نه خیلی مختصر و نه خیلی گسترده از لحاظ حجم است، بلکه مابین آن­ها قرار دارد؛ بنابراین این مقاله بر آن است تا روش و جایگاه تفسیر ابن‌ِ­جوزی را بیان نماید. تفسیر زاد المسیر،خلاصه‏اى از تفسیر بزرگ وى به نام المغنى فى تفسیر القرآن است که جمیع آیات قرآن را شامل می­شود. سبک غالب بر این تفسیر، نقلى و روایى و برگرفته از روایات پیامبر(ص)، صحابه و تابعین است. وی در تفسیرش با دادن اطلاعات کلى درباره سوره از قبیل نام، فضیلت، نزول و عدد آیات آن آغاز مى‏کند؛ سپس اسباب­النزول، لغت و شواهد بر آن، معناى کلمه و اقوال مفسران در آن مورد را به خوبى نقل مى‏نماید. بعد از آن به احکام برگرفته از آیه، ناسخ و منسوخ و قرائات مى‏پردازد. تفسیر ابن‌ِ­جوزی، جایگاهی مهم در میان تفاسیر قرن ششم هجری اهل­سنت دارد.

معتزله و نومعتزله، دو جریان فکری عقل‌گرا هستند که به تفسیر ادبی قرآن عنایت ویژه داشتند. رویکرد ادبی معتزله در تفسیر قرآن، از تفکر کلامی آن­ها برخاسته بود و آموزه‌هایی همانند اعتقاد به خلق قرآن، وجود مجاز و راه داشتن تأویل در قرآن و باور بر اعجاز آن، نقشی مبنایی در شکل‌گیری نگرش ادبی معتزله به تفسیر قرآن داشت؛ درحالی‌که این مؤلفه‌ها، در رویکرد ادبی نومعتزله، مسائلی روبنایی بودند و رهیافت ادبی نومعتزله بیش از آن­که مبتنی بر مباحث کلامی و اعتقادی باشد، از روش‌های غربی در نقد متن پیروی می‌کرد. نومعتزله به ‌دلیل استفاده از منابع و مبانی فکری فرقه­های مختلف کلامی و توجه به اندیشه‌ها بر اساس کارایی آن­ها در پاسخ­گویی به چالش‌ها، نتوانستند همانند معتزله منظومۀ فکری استواری ایجاد کنند تا بر اساس آن دیدگاه‌هایشان در امور مختلف و از جمله رویکرد ادبی به قرآن را به‌صورت مبنایی سامان دهند.