جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مکتب اخلاق ارسطویی، یکی از مکاتب اخلاقی است که علامه طباطبایی از آن در ذیل آیات 155 و 156 سوره بقره یاد‌ می‌کند. نظر به استفاده‌ برخی پژوهشگران از این روش اخلاقی، نوشتار حاضر درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی، دیدگاه قرآن را در تایید یا رد این مکتب اخلاقی به‌دست آورد. آنچه از سیر مطالعه به‌دست آمده است، اینکه اولا این مکتب در کلام علامه، معنای عامی دارد و خاص اخلاق ارسطو نیست. ثانیا مبنای این نظریه، عقل اجتماعی و اهداف دنیایی است. ثالثا این مکتب به‌عنوان درجه‌ ضعیف از اخلاق قرآنی، قابل طرح است؛ ولی در روش، با مسلک اعلای قرآنی یعنی انجام فضیلت به خاطر حب الهی تفاوت بسیار دارد؛ تا جایی‌که گاه جای فضیلت و رذیلت در این دو مسلک عوض می‌شود؛ زیرا احکام عقل و حب الهی با هم متفاوت است.

بداء از اعتقادات مهم و بنیادینی است که علمای امامیه پیوسته از آن دفاع کرده و بزرگان اهل سنت به آن تاخته اند. با بررسی دقیق مفهوم بداء می‌توان دریافت که اشکالات ناظر به این بحث, براثر خطا در فهم معنای بداء بوده است؛ چراکه یات متعددی از قرآن کریم و روایات فریقین» اثباتگر معنای بداء هستند. در منابع روایی شیعی» روایات متعددی درباره مساله بداء وجود دارد که این نوشتار به بررسی این روایات پرداخته و ضمن جمع‌آوری دیدگاه عالمان شیعه و اهل سنت دراین موضوع» به تناقض ظاهری برخی از این اخبار پاسخ داده است . از دستاوردهای این پژوهش» اثبات این مسئله است که بداء منجر به تغییر در علم خدا نمی‌شود. همچنین بداء در قضای حتمی آلهی جایی ندارد و تنها قدریا قضای غیرحتمی است که بداء در آن راه دارد.

با توجه به دیدگاه امروز کلامی شیعه در محور علم، برتری، قدرت و عصمت امام علی(ع) این نوشته درصدد بررسی این چهار ویژگی از دیدگاه یاران امام علی(ع) با تکیه بر کتاب الارشاد شیخ مفید است. پرسش مقاله حاضر این است که یاران امام علی(ع) در موضوع علم، برتری، عصمت و قدرت امیرالمؤمنان چه رویکردی داشته و جایگاه امام را در این چهار امر چگونه می­دیدند؟ روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای و با بهره­گیری از نرم­افزارها است و نیز روش تحقیق مقاله تاریخی- تحلیلی است. با توجه به گزارشات تاریخی کتاب الارشاد شیخ مفید، اصحاب امیرالمؤمنان(ع) به عنوان شیعیان اولیه تلاش داشتند با ذکر ویژگی­هایی از امام، از جمله ارزش و جایگاه علمی امام علی(ع)، فضایل، مناقب، داوری­ها و معجزات، امامت و رهبری ایشان را در سطح جامعه برای مردم بیان کرده و ایشان را شایسته­ترین فرد برای جانشینی پیامبر(ص) بعد از رحلت ایشان معرفی کنند.

یکی از دانش های علوم قرآنی که نقش مهمی در فهم و تفسیر قرآن مجید دارد ، دانش مفردات قرآن یا غریب القرآن است. تاکنون دانشمندان زیادی به زبا های مختلف، به ویژه دو زبان فارسی وعربی ،آثاری درباره شرح کلمات قرآن تدوین کرده اند. یکی از بهترین این آثار، کتاب قاموس قرآن ،تالیف دانشمند قرآن پروژه استاد سید علی اکبر قرشی است که در زمان معاصر به زبان فارسی نگارش یافته است. این کتاب با وجود ویژگی های فراوان و نوآوری هایش ، تاکنون آن گونه که شایسته است معرفی نشده و مورد استفاده محققان قرار نگرفته است . در این مقاله تلاش شده است ضمن معرفی قاموس قرآن به برخیی از امتیازات آن نیز اشاره شود اجتهاد در معنای کلمات ، نو آوری در بیان معنای کلمات، استفاده از دستاوردهای علوم تجربی در شرح کلمات قرآن و آزاد اندیشی همراه با تواضع علمی نویسنده به نظر می رسد قاموس قرآن با وجود برخی کاستی های ناچیز همچون عدم یکدستی متن و اختصار در بحث از معنای بعضی کلمات، یکی از بهترین و محققانه ترین منابع شرح کلمات قرآن در طول تاریخ تفسیر در میان کتب فارسی و عربی باشد.

«رضا» از بهترین فضایل اخلاقی و از بالاترین مقامات مومنین است که در نتیجه محبت کامل انسان به باری‌تعالی به وجود میآید. رضا به معنای بیرون آمدن بنده از رضای خویشتن و داخل شدن به رضایت محبوب است و در یک کلام، هر آنچه که محبوب اراده کند. این فضیلت معنوی قابلیت بررسی و دقت از منظرهایی چون دین پژوهی، اخلاق، کلام، جامعه-شناسی و روان‌شناسی را داراست و در این مجال سعی شده است ذیل بعد اخلاقی و با مویداتی از آیات، روایات و کلام حکما و رویکرد توصیفی تحلیلی به این مقام پرداخته شود. این جستار، پس از واکاوی واژة رضا و مقایسه آن با مفاهیم مرتبط و بررسی ریشه‌ها و آسیب‌شناسی آن، به شناخت مهم‌ترین راه‌های کسب این فضیلت اخلاقی از دو بعد نظری و عملی خواهد پرداخت. توجه به قضا و قدر الهی، شناخت ماهیت دنیا و مثبت اندیشی از جمله راه‌‌های نظری و یاد مرگ، عبادت و قناعت از راه‌های عملی کسب این فضیلت اخلاقی است.

مسئله «­تأویل قرآن­» به‌عنوان یکی از مسائل علوم قرآنی، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ چراکه نقشی زیربنایی در بهره‌گیری از معارف قرآن کریم ایفا می‌کند. هدف این مطالعه، ارزیابی گستره تاویل از دیدگاه معتزله و شیعه است که به روش کتابخانه‌ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن سامان یافته است. یافته‌های تحقیق حاکی از این است که در نگاه شیعه، عقل در کنار دیگر منابع، نه حاکم مطلق و نه محکوم مطلق اسـت. همچنین در مذهب معتزله، عقل‌گرایی مهمترین مبنا به شمار می‌رود و آن را بر همه انواع نقل، حاکم می‌کنند. از منظر روایات مسلّم شیعی، قرآن دارای سطوح مختلفـی از معـانی اسـت کـه بـه پاره‌ای از این سطوح، بطون می‌گویند و مرحله عالی فهـم عمیـق قـرآن، کـه شـامل بطون نیز می‌شود، به معصوم اختصاص دارد؛ ولی معتزلیان غالباً به وجـود بطـن بـرای آیات اعتقاد ندارند. نگرش شیعه با معتزله در مسائل دیگری مانند: سرانجام مـؤمن مرتکـب گنـاه کبیـره، تفسیر آیات شفاعت، برتری پیامبران بر فرشتگان، مسئله بداء، رجعت، عصمت، وفای به وعیدهای موجود در قرآن و ... متفاوت است.

کرامت بیانگر مرتبه کمال و وصف ارجمندی و نزاهت از فرومایگی است که خداوند متعال در بالاترین مرتبة آن قرار دارد. از آنجا که در قرآن‌کریم انسان مورد تکریم و بزرگداشت خداوند متعال قرار گرفته است و در مقام خلیفه اللهی جای گرفته و بر سایر موجودات برتری و فضیلت داده شده است، پرداختن به مبانی کرامت ذاتی انسان از دیدگاه آیات وحی بایسته‌ای است که بسیاری از پرسش‌ها و ابهامات را دربارة انسان و ارزش‌های وجودی او پاسخ می‌دهد. بدون تردید بیان کرامت انسان در نظام معنایی قرآن، می‌تواند چهره‌ای زیبا و جذاب از انسان در جامعه بشری ترسیم کند و دقیق‌ترین و ژرف‌ترین سخن را در این باره بیان کند. این مهم در بسیاری از تفاسیر قرآن در ذیل آیات مربوط به جایگاه انسان آمده است و در این پژوهش تلاش بر آن است تا با روش تحقیق کتابخانه‌ای و تتبّع در آیات و روایات، مبانی کرامت ذاتی انسان با تفسیر و تبیین علامه طباطبایی(ره) روشن شود. از این منظر، ارزشمندی وجودی انسان مبتنی بر مفاهیم ارزشی و بنیادین چون برخورداری از مقام خلافت الهی، تعلیم اسماء، مسجود ملائکه، نفخه الهی، قدرت تعقل، آزادی، اراده و اختیار معرفی شده است.

واژه «اولوالعزم » حاکی از مفهومی اخلاقی در وصف انسان های ارزشمندی است که وجودشان از عهد آلست با والاترین مرتبه از عزم عجین است قصد جدی و ثابت بر پذیرش میثاق ولایت و حکومت جهانی حضرت مهدی تحقق حاکمیت مطلق الهی و عبودیت جمعی خداوند متعادل در عصر ظهور این ویژگی میان همه اولوالعزم ، اعم از رسل و غیر رسل مشترک است بر این اساس اثمه علیه السلام حضرت زهرا علیه السلام بعضی از انبیای غیر مرسل مانند حضرت خضر علیه السلام و حتی برخی شیعیان نیز الوالعزم هستند گرچه من الرسل نبوده و در شمار پنج رول اولوالعزم نوح ابراهیم موسی عیسی ومحمد صلوات الله علیهم اجمعین شمرده نشده اند اما رسولان اولوالعزم علاوه بر این ویژگی اصلی با شاخصه رسالت جهانی بر جن وانس نسخ شریعت پیشین وعزیمت به شریعت نوین از سایر پیامبران متمایز میشوند که همگی از لوازم آن عزم عظیم بر هدایت جهانی است.

ساختار وجودی انسان بر مبنای توحید سرشته شده و رکن این ساختار در اسنان همان معرفت و گرایش توحیدی است که در همگان نهادینه شده و تغییر ناپذیر است تبری به معنای بیزاری جستن قلبی ، زبانی و عملی از دشمنان خدا و پیشوایان معصوم علیه السلام از آموزه های اجتماعی اسلام است. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که بر اساس آیات قرآن کریم فطرت توحیدی چگونه مبنای تبرّی در روابط اجتماعی قرار میگیرد و با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به این نتیجه رسیده است که هر رابطه ای بر محور توحید نباشد، باطل، کفر و طاغوت است و انسان موحد، فطتا از آن تبری می جوید ، زیرا بین ایمان و کفر تقابل وجود دارد و در بینش قرآنی و توحید محور ، انسان نمی تواند هم کفر را بپذیرد و هم مومن باشد از سوی دیگر ، جهت گیری توحیدی به معنای مدارا نکردن ونداشتن زندگی مسالمت آمیز با پیروان دیگر ادیان نیست ، چرا که آیات قرآن کریم بیانگر ضرورت تحمل عقاید مخالف ، زندگی مسالمت آمیز و رعایت حقوق اساسی هر انسانی است واصل کرامت انسانی را در مناسبات و تعاملات اجتماعی حاکم می داند.

از آغاز پیدایش بشر، باور به موجودات ماورایی از جمله فرشتگان و نقش آنان در زندگی انسان، به شکل‌های گوناگون وجود داشته و این باور، همواره در معرض انحراف و خطا بوده است. یکی از رسالت‌های قرآن، تصحیح باورهایی است که در زندگی بشر نقش‌آفرین بوده است. با این‌حال، فهم قرآن در میان باورمندان به قرآن نیز دستخوش خرافه، کج‌فهمی و انحراف بوده است. در دوره معاصر و با تحول علوم و پیشرفت تکنولوژی در غرب، برخی مفسران مسلمان، تحت تاثیر آن به تفسیر جدیدی از فرشتگان روی آوردند که گاه احساس می‌شود وجود روحانی فرشتگان در معرض انکار قرار می‌گیرد. یکی از این مفسران و در راس آنان، رشید رضا است. در نوشتار حاضر، با هدف بررسی درستی دیدگاه‌های رشید رضا، دو مساله ماهیت و رویت ملائکه در دو تفسیر المنار و المیزان به صورت تطبیقی بررسی شده است. رشید رضا، فرشتگان را به قوا و انرژی‌هایی که در طبیعت انسان و موجودات وجود دارد، تفسیر می‌کند که قابل رویت نیستند؛ ولی علامه طباطبایی با تمسک به ظواهر آیات قرآن، ملائکه را موجوداتی غیر مادی می‌شناساند که از اوصاف و لوازم زندگی مادی منزه هستند.