جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله تعارض ادیان همزمان با عصر جدید به عنوان مساله ای فلسفی در سپهر اندیشه معاصر مطرح شده که فراخور دیدگاه اندیشمندان مختلف پاسخ های متفاوتی دریافت کرده است. این نوشتار نگاهی انتقادی به یکی از این پاسخ ها که توسط جان هیک، فیلسوف معاصر انگلیسی، مطرح شده است، دارد. تلاش این مقاله بر آن است ضمن پرهیز از دوباره گویی دلایل اصلی ناکارآمدی این پاسخ را بیان و از مناظر معرفت شناسانه، تجربی، فلسفی و الهیاتی انتقادات بنیادی وارد بر آن را بیان کند و نشان دهد که برای مواجهه با فرهنگ های مختلف نمی توان اصول اساسی آن ها را نادیده انگاشت و در صورت چنین رویکردی با چه چالش هایی مواجه خواهیم شد.

پژوهش پیرامون نظریه دموکراسی کارل ریموند پوپر (1994-1902) و سنجش نسبت مبانی فلسفی و معرفت شناختی اش با آن، هدفی است که دانش پژوه در این مقاله دنبال می کند. اهمیت این مبحث در نشان دادن پیوند و سازگاری منطقی میان مبانی علمی فلسفی پوپر و موازین و آموزه های برکشیده از آن با مدل دموکراسی اوست. از این حیث، سعی بر آن است تا با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی، مبانی و مقاصد دموکراسی و مولفه های برجسته و نظری آن برحسب مفروضات نظری پوپر شرح و تبیین (Explanation) گردد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که پوپر به گونه ای هوشمندانه، دریافت های معرفت شناختی سیاسی خود را بر مبانی علمی و فلسفی اش استوار ساخته و مضمون آن را به عرصه دموکراسی تعمیم بخشیده است.

جنبش اومانیستی یا انسان گرایانه در رنسانس اروپا به منظور احیای ارزش از دست رفته انسان قرون وسطایی که تحت حاکمیت استبدادی نظام سلسله مراتبی کلیسا قرار داشت عصر طلایی یونان باستان را نمونه اعلای ارزش گذاری به انسان یافت و جهت طراحی مدرنیته غربی از ادبیات اسطوره ای بهره فراوان برد و شالوده های انسان گرایانه غرب مدرن را تحت تاثیر اسطوره های یونانی شکل داد مقاله حاضر برخی وجوه انسان گرایانه مدرنیته غربی را در اسطوره ها ردیابی می نماید که عبارتند از: معرفت شناسی، روان شناسی و خداشناسی.

توسعه زبان شناسی تطبیقی در قرن نوزدهم و اکتشافات قوم شناختی در قرن بیستم موجب شد تا اسطوره شناسی در هیات یک علم مطرح شود و از آن جا که اسطوره های باستانی ملت ها مبنایی ترین مقولات برای شناخت ملل مختلف اند اسطوره شناسی تطبیقی به عنوان عامل شناخت متقابل ملل از یکدیگر مورد توجه محققان قرار گرفت و این امر به گشوده شدن باب گفت وگو و تعامل میان ملل منجر شد. به این ترتیب، اسطوره شناسی تطبیقی قادر است تا زمینه های نزاع و تخاصم میان ملل را، که اکثرا زاییده عدم همدلی و هم زبانی است، از میان ببرد، زیرا تعمق در زیربناهای فرهنگی می تواند به یافتن وجوه اشتراک میان ملل مختلف منجر شود و اشتراکات مزبور، عامل صلح و دوستی میان ملل شود. علاوه بر این، وجوه افتراق میان اسطوره ها می تواند پژوهشگران را متوجه ضرورت های اقلیمی مختلف و متنوع سازد تا هر ملتی در شرایط خاص خود، مورد سنجش و داوری قرار گیرد و این درک متقابل مانع از خصومت های متقابل ملل گردد. شایان توجه است که مقاله حاضر فقط دیدگاه غربی ها را در مورد اسطوره شناسی تطبیقی مورد بررسی قرار داده است.

در آثار نیچه مسیحیت نمونه برجسته اخلاق بندگی به حساب می آید. چرا که ضعف را به جای قدرت و درخشش انسانی می نشاند. از چشم انداز انسان مسیحی، صفت انسان خوب فروتنی و خیرخواهی است. نیچه هر دستگاه اخلاقی از این دست را اخلاق مسیحی می خواند و بسیاری از اصول اخلاقی پذیرفته دنیای مدرن را زیر همین عنوان مسیحی هدف انتقاد قرار می دهد. نیچه نقش یهودیت را نیز در انحطاط انسان آن چنان جدی می بیند که آن را سمبل ارزش های گونه پست تر انسان در مقابل انسان های والا قرار می دهد. وی نبرد این دو دستگاه ارزشی را نبردی تاریخی می داند که علی رغم پیروزی تاریخی گونه منحط و پست، همچنان ادامه دارد. از سویی دیگر، مساله اخلاق و ارزش ها در دنیای مدرن را می توان مهم ترین دغدغه فکری نیچه دانست. در دنیای جدید با سست شدن پایه های متافیزیک، که نیچه از آن به «مرگ خدا» یاد می کند، پایه های اخلاق و ارزش های سنتی نیز سست می شود چراکه، به اعتقاد نیچه، اخلاق حاکم ارزش های خود را در قالب دستوراتی از منبعی برین و ماورایی مطرح می کند. اکنون با بی اعتباری جهان برین ارزش های اخلاقی نیز دچار اضمحلال می شود و انسان با بحران نهیلیسم روبه رو می شود. در چنین شرایطی، نیچه مدعی خلق ارزش های جدیدی است. سوال مطرح در این مقاله این است که ماهیت ارزش های اخلاقی که مرگ آن ها فرا رسیده چیست و خاستگاه آن کجاست؟ و اخلاق مورد نظر نیچه در پرتو چه امری نمایان می شود؟

اگزیستانسیالیسم یکی از مکاتب فلسفی است که بخش بزرگی از فلسفه معاصر را دربر می گیرد. فیلسوفان اگزیستانسیالیست بر هستی انسان همچون گونه ای متمایز از هستی دیگر هستندگان تامل می کنند و با دقت به این تمایز، هستی انسان را «وجود» یا existence می نامند. آن ها درصدد نشان دادن تفاوت میان وجود یا بودن انسان در این دنیا با سایر اشکال هستی اند. در نتیجه، به تحقیق در شیوه و شکل بودن انسان در دنیا و بررسی مباحث وجودی و حالات او ناچارند.ضمن این که این رهیافت بسیار مورد توجه اندیشمندان آن عصر و پس از آن قرار گرفت، می توان سورن کی یر کگارد را با تاملات اساسا دینی، در برابر فلسفه منطقی و اصول عقلانی هگل، آغازگر اگزیستانسیالیسم خواند و از گابریل مارسل، کارل یاسپرس، مارتین هایدگر، و ژان پل سارتر در مقام نمایندگان اصلی این مکتب نام برد.شایان توجه است که فیلسوفان اگزیستانس از نظام سازی و ارائه فلسفه سیستماتیک پرهیز کردند و با وجود تنوع افکار فلسفی در این حوزه وسیع، که بعضا باعث کج فهمی هایی شده، شیوه فلسفه ورزی مشترک و آغاز و تاکید آن ها بر انسان به جای طبیعت، آن ها را ذیل عنوان اگزیستانسیالیست گرد می آورد.

این مقاله سعی دارد نشان دهد که فلسفه رورتی حاوی پیام اخلاقی است. برای این کار لازم است که به محتوای برخی کتاب های او، به ویژه کتاب هایی که بعد از فلسفه و آینه طبیعت تالیف کرده نگاهی بیندازیم. پیام اخلاقی مورد نظر آشکار و پنهان در قالب مفاهیم و اصطلاحاتی از قبیل «همبستگی»، «دموکراسی»، «سیاست فرهنگی» در آراء و اندیشه های نئوپراگماتیستی او دیده می شود. البته رورتی این پیام را در بسیاری از موارد از زبان ادبیات، به ویژه از زبان رمان نویسان، بیان می کند. البته این تحقیق درصدد آن نیست که اثبات کند که رورتی صاحب یک فلسفه اخلاقی خاص، نظیر آنچه در کانت می بینیم، است، چرا که او خود از منتقدان سرسخت اخلاق کانتی است. رویکرد نئوپراگماتیستی و انتقادی رورتی به اخلاق کانتی تحت تاثیر پراگماتیسم دیویی و جیمز و نیز تحت تاثیر فلسفه لویناس است.

این مقاله گزارش کوتاهی است در مورد مهم ترین موضوعات فلسفی افلاطون در باب نظر و سیاست. بحث اصلی تحقق دولت شهر آرمانی است که در بخش فلسفه سیاسی مطرح است. نخست به نظریات افلاطون درباره شناسایی، بقای نفس، نظریه مثل، که از زیربنایی ترین اصول فلسفه افلاطون است، و سپس به طرح مسائلی از قبیل عدالت، تربیت، فضلیت اخلاقی، و آیین کشورداری پرداخته شده است. افلاطون درباره دولت مثالی خود می گوید که دانایان باید اداره امور شهر را به دست بگیرند زیرا آن ها دارای فضلیت اند و به دریافت حقیقت نایل شده اند. وی همچنین به کمک روش دیالکتیک سعی دارد شناخت را از سطح محسوسات به درجه عالی تر یعنی درک معقولات بالا ببرد. بدین منظور تمثیلی می آورد که به «زندان غار» معروف است. در این تمثیل، انسان با تزکیه و تربیت حدود شناخت خود را عقلانی می کند و به حقیقت مطلق، که همان عالم مثال است، می رسد. افلاطون قدم به قدم با مثل پیش می رود و می گوید فلاسفه اند که از اسارت جهل و نادانی رها شده و جهان نادیدنی را دیده اند و چون به معرفت واقعی رسیده اند پس برای حکمرانی سزاوارترند.

هر چند اعتبار و منزلت دموکراسی در دنیای معاصر چنان گسترده شده است که بسیاری وجود آن را مسلم و بدیهی می انگارند، نظریه دموکراسی و موازینش با انتقادات چالشی روبه رو بوده است. منشا غالب رویکرد انتقادی به دموکراسی را باید در عصر یونان باستان جست وجو کرد. در واقع، از همان سرآغاز باستان ماهیت دموکراسی، معضلات و بحران هایی را فراروی خود داشته است که دموکراسی های عصر ما نیز کم و بیش با آن ها در جدال اند. بازخوانی اجمالی برخی ملاحظات نقادانه پیرامون دموکراسی با روش تحلیلی- توصیفی و تبیین چالش های فرادید آن هدفی است که در این مقاله دنبال می شود. مطابق یافته های این پژوهش، تعامل معرفتی بین برابری و آزادی، دوسویه متناقض دموکراسی، معمای دموکراسی، و پدیده جهانی شدن عمده چالش هایی اند که نظریه دموکراسی با آن ها مواجه است.

در تفکر جان لاک، ذهن در عملکردی فعال صورت های محسوس و متوالی کسب شده از حواس بیرونی و درونی را با هم تالیف می کند و در برابر اعیان خارجی، اعیانی علمی (ذهنی) می سازد و بدین ترتیب به مفاهیم ماهوی از اعیان دست می یابد. در ادامه، فاهمه برخی از تصورات مشترک مربوط به چند عین مشابه را گزینش می کند و آن ها را ذاتیات اعیان مذکور و بنابراین «نوع» آن ها معرفی می کند. بنا به این عقیده، مولفه های انواع را ما انتخاب می کنیم و بنابراین، انواع محصول انتخاب و قرارداد ذهن هستند.در مقابل، به عقیده کانت، ذهن صرفا انتزاع کننده صورت های غایی و محض اعیان یا همان انواع و اجناس آن هاست. بنا به این رویکرد، قوه حکم تاملی در فعالیتی کاملا نامتعین و به دور از مفاهیم و اصول پیشینی فاهمه، انواع اعیان را مورد تامل قرار می دهد و با انتزاع انواع و اجناس، اعیان و قانون های فراوان تجربه را وحدت می بخشد. این موضع که صورت های کلی مذکور را کاملا ذهنی و غیرمعرفتی معرفی می کند و آن ها را به فرولایه فراحسی طبیعت یا همان طبیعت فی نفسه نسبت می دهد، موضعی رئالیستی است و بنابراین در مقابل قراردادگرایی لاک قرار دارد، هر چند نه قراردادگرایی لاک از نوع افراطی است و نه رئالیسم کانت. این نوشتار درصدد است موضع مخالف این دو فیلسوف در باب سهم ذهن در حصول انواع را تشریح کند.