جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

احسان در لغت علاوه بر معنای معروف و متداول (تفضل و نیکوکاری)، ناظر بر چگونگی انجام کار و به معنای «انجام عمل به نحو نیکو و شایسته (درستکاری)» است. حسن و نیکویی عمل هم به تناسب و سازگاری اجزای آن با یکدیگر، و سازگاری و تناسب مجموعه اجزا با غایت و هدفی است که از انجام آن عمل مدنظر است. بنابراین احسان یعنی رعایت این دو تناسب با مقام عمل. در نظام معنایی حاکم بر قرآن، احسان با مفاهیمی از قبیل توحید ربوبی، تقوا، استقامت، عبادت، ایمان و عمل صالح پیوند دارد، ما هم به بررسی حوزه معنایی در قرآن می پردازیم که شبکه به هم پیوسته ای از روابط مفاهیم مرتبط با آن است.بررسی آیات احسان در قرآن نشان می دهد که احسان مربوط دو فاعل دارد یکی خدا و دیگری انسان. درباره خداوند، احسان به دو معنای احسان پدیده ها، و تفضل و انعام آمده که احسان پدیده ها از سوی خداوند، به معنای «تحقق و ایجاد» اشیای درست و مناسب، و حسن و نیکوست؛ و دیگر چگونگی انجام عمل در آن مطرح نیست. درباره احسان انسان باید گفت که به دو معنای تفضل و احسان عمل است. احسان عمل، ناظر بر چگونگی انجام آن و متعلقش در قرآن، عبادت است که باید از سر شکرگزاری و از روی علم، ایمان و یقین به آخرت و با صبر و استقامت همراه باشد. این احسان عمل است که در قرآن موضوعیت دارد و احسان به معنای تفضل زاییده و لازمه آن است. شایان ذکر است معنای تفضل در احسان برگرفته از همان معنای لغوی احسان است؛ با این بیان که در آن، تاکید بر سازگاری عمل با میل و خواسته محسن الیه – که اجابت آن، غایت و هدف عمل است – می باشد.

رواداری به معنای تسامح عملی با مخالفان و احترام و به رسمیت شناختن حقوق اجتماعی آنان در این جهان است. این موضوع در حوزه های گوناگونی قابل طرح است؛ و در حوزه ادیان، پیروان ادیان و عقاید گوناگون و متفاوت، اعم از ادیان آسمانی و غیرآسمانی و حتی پیروان مکاتب الحادی را در بر می گیرد. موضع قرآن کریم در این زمینه، شرایط به رسمیت شناختن این حقوق، و شمول آن نسبت به افراد، ادیان و مکاتب گوناگون، و نیز مظاهر آن، از موضوعاتی است که در این جستار به آن پرداخته شده است؛ و در نهایت این فرضیه به اثبات رسیده است که قرآن کریم رواداری و حتی احسان به همه فرزندان آدم علیه السلام را جایز بلکه ممدوح دانسته است؛ و تنها استثنا مستفاد از آیات شریفه، کسانی هستند که با مسلمانان در حال جنگ بوده و محارب با آنان به شمار آیند، یا انسان های ناتوانی را – هر چند غیر مسلمان – تحت ستم شدید قرار داده، آزادی ها و حقوق بنیادین آنان را از ایشان ستانده باشند.

در تفسیر آیات 30 تا 33 سوره ص، احتمالات و دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که بیشتر ناشی از اختلاف در مرجع ضمایر در دو جمله «تورات بالحجاب» و «ردوها» است. برای کشف مرجع ضمایر، هر یک از مفسران به دلایلی استناد کرده اند که در این جهت چهار احتمال قابل تصور است. در این جستار با توجه به روایات و ذکر واژه «عشی» در آیه، مرجع ضمیر در جمله اول، شمس و در جمله دوم، صافنات تعیین شده است و روایت وارده و نیز ذکر صفت «اواب» درباره سلیمان (ع) با در نظر گرفتن مقام انبیا، تنها حکایت از وقوع ترک اولی از ناحیه سلیمان می کند.

پدیده چشم زخم، آزار یا نقصانی که از تاثیر افکار بعضی از مردم به واسطه دیدن یا تعریف کردن آنها از چیزی به کسی یا چیزی می رسد، از جمله مسایل متافیزیکی است که از قدیم الایام وجود داشته، بسیاری از ارباب ملل و نحل به آن پایبند و معتقدند. این مساله نه تنها در اسلام و مبانی دینی و تمدن اسلامی باوری خرافی تلقی نمی شده است، بلکه قرآن و روایات نیز آن را تایید می کنند. در این جستار ضمن طرح این مساله، مبانی دینی آن را بررسی و دلایل و مستندات آن را از کتاب و سنت عرضه کرده ایم، همچنین دیدگاه های مخالف نقد و بررسی شده اند.

قوم سبت یکی از اقوام یهودی بوده است که بر اثر تقلید کورکورانه از پدران و گذشتگان خود حدود خداوند را نادیده گرفتند و از آزمایش الهی مبنی بر صید نکردن ماهی در روز شنبه سربلند بیرون نیامدند، در نتیجه به عذاب مسخ گرفتار شدند. این عذاب به لحاظ ناشناخته و شگفت انگیز بودن در میان عذاب های الهی برجسته تر است، از همین رو سوالات بیشتری نیز درباره آن مطرح شده است. با تحقیق و دقت در قرآن، حدیث و آرای دانشمندان روشن می شود که منظور از مسخ مورد بحث، مسخ جسمانی و ظاهری است و ادعای این که این مسخ، مسخ دل ها بوده یا از باب مثل بیان شده است، نمی تواند درست باشد. بر همین اساس و با تکیه بر نتایج این پژوهش می توان ادعا کرد که نظریه مجازی بودن عذاب های الهی اعم از اعتقاد به نمادین بودن یا مجازی بودن زبان آنها برای تهدید هدایتگرانه بشر، دست کم در مورد عذاب مسخ پذیرفتنی نیست.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

تفسیر اجتماعی را باید یکی از مهم ترین دستاوردهای حوزه تفسیر نگاری در عصر حاضر دانست. شاخصه های اصلی این رویکرد جدیدی تفسیری – که می توان آنها را مبانی نیز نامید – عبارت اند از: نگاه جامع گرایانه به قرآن، عقل گرایی در تفسیر، تاکید بر هدایتگری قرآن و ساده نویسی در تفسیر. مبانی پیش گفته به طور مستقیم یا غیرمستقیم موجب بروز برخی ویژگی های دیگر در تفاسیر اجتماعی شده است که از جمله مهم ترین آنها می توان به ویژگی هایی چون اعتقاد به اصالت قرآن نسبت به دیگر مصادر تشریع، انکار و نکوهش تقلید به ویژه در تفسیر قرآن، کاستن از شأن و حجم تفسیر ماثور، واقع نگری و توجه به نیازهای جامعه، استفاده از زبان ساده و همه فهم در تفسیرنگاری و پرهیز از طرح تفصیلی مباحث ادبی، فقهی و کلامی در تفسیر اشاره کرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

با گسترش مباحث جدید در حوزه علوم اجتماعی و انسانی، دیدگاه های نو برای تبیین علل تفاسیر گوناگون و مختلف از یک متون در دوره های تاریخی ارایه شده است. از جمله این دیدگاه ها طرح مفهوم میثاق اجتماعی (قرارداد اجتماعی) و نقش آن بر فهم تفسیر از یک متن است. استفاده از این مفهوم می تواند به تبیین علت تغییر آرای تفسیری در برخی از آیات قرآن کریم در ادوار تاریخی مسلمانان کمک شایسته ای کند. در این جستار آوای مفسران درباره عبارت قرآنی «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم...»، پس از طبقه بندی، تحلیل و ارزیابی شده است در این میان کوشش شده است تا اختلاف نظر مفسران بر اساس میثاق اجتماعی دوره های مختلف تاریخی فهم و تحلیل شود. بر مبنای یافته های این بررسی در دوره معاصر تاریخ تفسیر به دلیل بیداری مسلمانان و آغاز نهضت اصلاح گری، تفسیر جدیدی از واژه «تغییر» در آیه مورد بحث، مطرح شده است که عبارت است از «تغییر از وضعیت نامطلوب به مطلوب». این تفسیر در تقابل با تفسیر واژه «تغییر» در دوره های پیشین یعنی «تغییر از وضعیت مطلوب به نامطلوب» قرار می گیرد. با توجه به بررسی تاریخی زمینه های اجتماعی شکل گیری این تغییر دیدگاه مفسران معاصر در تفسیر آیه یاد شده، «مثبت انگاری امر تغییر» به منزله میثاق اجتماعی موثر در شکل گیری این دیدگاه نو، معرفی شده است.